سناریوهای آینده فلسطین/ تشکیل کشور مستقل فلسطینی چه موافقان و مخالفانی دارد؟

رسول سلیمی: هم‌زمان با تبادل گروگان‌ها و اسرای فلسطینی، گمانه‌زنی‌ها درباره آینده غزه افزایش‌یافته است. در همین حال، بلومبرگ در تحلیل خود، از خوش‌بینی ضعیف میان رهبران جهان برای استمرار صلح در غزه خبر داده است. در این تحلیل به هدف اسرائیل که نابودی حماس است، اشاره شده است. اما تحلیل‌گران سیاسی بلافاصله این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا اسرائیل می‌تواند به اهداف اعلام شده خود دست یابد؟ اهدافی که مهم‌ترین آن از سوی اسرائیل غیرنظامی کردن فلسطین ۲.۲ میلیون نفری اعلام شده است. این در حالی است که امریکا ایده متفاوتی را دنبال می‌کند. جو بایدن، رئیس جمهور امریکا، می‌خواهد تشکیلات خودگردان فلسطینی که از نظر آنها میانه رو هستند را به میدان بازگرداند تا هدایت یک کشور فلسطینی را در اختیار گیرند. ایده ای که اسرائیل با آن بشدت مخالف است.

بر خلاف ایالات متحده، دولت بنیامین نتانیاهو، مخالفت با تشکیل کشور فلسطین است و او قصد دارد که کرانه باختری و غزه را از هم جدا نگه دارد. به گفته مقامات ارشد اسرائیلی، این کشور به دنبال کادرسازی یک رهبری تکنوکرات جوان در داخل غزه با سرمایه‌گذاری مالی اعراب و حمایت امریکا است که اسرائیل نیز امنیت آن را تضمین خواهد کرد. ایده‌ای که به گفته این تحلیلگران، غزه را در دورنمای خود شبیه دبی اما در مدیترانه تبدیل خواهد کرد.

بیشتر بخوانید:

مجید تفرشی: موضع آمریکا در قبال جنگ غزه و ایران جای تأمل داشت

فایننشال تایمز: عملیات اسرائیل بیش از یک سال طول خواهد کشید

این در حالی است که مذاکرات خصوصی اروپایی‌ها با تشکیلات خودگردان فلسطینی حکایت از آن داشته که اگرچه آنها آماده بازگشت به غزه هستند؛ اما با وجود تانک‌های اسرائیلی، امکان بازگشت نخواهند داشت. در همین حال ایده اروپایی‌ها تشکیل یک نیروی چندملیتی به رهبری سازمان ملل متحد یا کشورهای عرب در فلسطین را دنبال می‌کنند. اما دولت‌های اردن، مصر و عربستان سعودی صراحتاً گفتند مستقیماً وارد غزه نخواهند شد. ایمن صفادی، وزیر امور خارجه اردن در کنفرانس امنیتی گفتگوی منامه در بحرین گفت بود: «اجازه دهید بسیار روشن بگویم: هیچ نیروی عربی به غزه نخواهد رفت.»

چه آنکه همچنان اروپایی‌ها معتقدند این ایده فرصتی است برای ازسرگیری مذاکرات متوقف شده اسرائیل و فلسطین و بازگشت به مدل دو کشوری که برای نزدیک به سه دهه، خاورمیانه را ملتهب کرده است. برخی نیز استدلال می‌کنند که حماس را نمی‌توان از بین برد؛ زیرا این گروه در بطن جامعه فلسطین است و باید در مذاکرات صلح گنجانده شود.

ناظران سیاسی می‌گویند رفتار اسرائیل بعد از حمله ۷اکتبر همان رفتاری است که امریکایی‌ها در جنگ جهانی دوم با آلمان و ژاپن داشتند. بر مبنای این مدل، «باید به طور کامل اقتدار موجود را نابود کنید و یک نهاد جدید با حمایت یک بسته کمکی و حمایتی ایجاد کنید». یوری درومی، سخنگوی دولت اسرائیل در دهه ۱۹۹۰ گفت: “تنها راه ریشه کن کردن حماس مستلزم ویرانی گسترده خانه‌ها و زیرساخت‌ها است.

رهبران عرب مانند ملک عبدالله، پادشاه اردن هشدار داده‌اند که سناریوی ویرانی کامل در غزه خطر رادیکالیزه کردن یک نسل کامل از جوانان علیه دولت یهودی را ایجاد می‌کند. علاوه بر این، هزینه بازسازی غزه با تخمین‌های صورت‌گرفته بالغ بر ده‌ها میلیارد دلار است. اگرچه تاکنون قطر به ترمیم زیرساخت‌های غزه بعد از هر جنگ اسرائیل علیه آنها کمک کرده؛ اما حالا کشورهای عربی می‌گویند چه تضمینی برای ویرانی بعد از تزریق پول به زیرساخت‌ها خواهد بود؟

چه سناریوهایی پیش روی غزه است؟

کشورهای غربی سناریوهای خود را بر اساس موقعیت “اجتناب‌ناپذیر” جنگ که با شکست حماس و عدم بازگشت مجدد حماس به غزه پایان می‌یابد، ترسیم می‌کنند. تحلیلگران غربی معتقدند رؤسای کشورهای اروپایی و امریکایی متقاعد شده‌اند که درگیری‌ها قبل از شکست نظامی حماس پایان نخواهد یافت، درحالی‌که اذعان دارند که حماس جنبشی فلسطینی ایدئولوژیک و نه یک قدرت نظامی است و نمی‌توان تنها با استفاده از زور، آن را از بین برد.

درحالی‌که ارتش اسرائیل به عمق شمال غزه نفوذ کرده، حماس و جهاد اسلامی هر روز عملیات های کمین، بمب‌گذاری و پرتاب راکت را علیه اهداف اسرائیل انجام و ویدئوهای آن را منتشر می‌کنند. ناظران غربی می‌گویند این به آن معنی است که آنها قادر به ادامه مقابله با تهاجم هستند. این تحلیلگران پیش‌بینی کردند که اسرائیل اکنون در حال آماده‌شدن برای حمله به خان‌یونس است و این بدان معنی است که هدف ازبین‌بردن حماس از نظر نظامی تنها به شمال نوار غزه محدود نمی‌شود، بلکه در جنوب نیز گسترش خواهد یافت. موضوعی که به نگرانی مصری‌ها خواهد افزود. زیرا خان‌یونس در حال حاضر صدها هزار فلسطینی رانده شده از شمال غزه را در خود جای‌داده و حمله اسرائیل به آن به معنای کوچ فلسطینی‌ها به صحرای سینا در مجاورت مصر خواهد بود.

احیای “راه‌حل دو کشور“

باتوجه‌به امتناع اعراب از اعزام نیرو و رد تشکیلات خودگردان فلسطینی برای ایفای نقشی خارج از چارچوب یک راه‌حل جامع، به نظر می‌رسد که تمرکز غرب در مرحله بعدی بر احیای روند صلح باهدف اجرای راه‌حل دو کشور خواهد بود.

درحالی‌که تحلیلگران غربی تأکید دارند که امریکا مصمم است تا تلاش بزرگی را برای اجرای راه‌حل دو کشور آغاز کند، بااین‌حال، عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر روز جمعه درحالی‌که از نخست‌وزیران اسپانیا و بلژیک در قاهره استقبال می‌کرد، گفته که اجرای راه‌حل دو کشور نیاز به‌رسمیت‌شناختن کشور فلسطین و آوردن آن به سازمان ملل متحد دارد.

صرف‌نظر از موضع مصر، تلاش امریکا برای احیای راه‌حل دو کشور با موانع زیر روبه‌رو خواهد شد:

نخست اسرائیل و مشخصاً دولت بنیامین نتانیاهو است که با ایجاد یک کشور فلسطینی مخالف است و بر گسترش شهرک‌سازی‌ها در کرانه باختری بر مبنای کتاب مقدس اصرار دارد.

دوم، دولت بایدن با یک مانع داخلی مواجه خواهد شد که توسط کمپین انتخاباتی دونالد ترامپ رهبری می‌شود. اگر ترامپ پیروز شود، در حمایت بیشتر از اسرائیل تردید نخواهد کرد و تمایلی برای ایجاد یک کشور فلسطینی نشان نخواهد داد؛ بنابراین فرصت طلایی برای پیشبرد ایده دو کشور تا زمان انتخابات امریکا در سال آینده است.

سوم وضعیت حماس است. تمام سناریوهای ارائه شده در محافل غربی براین‌اساس صورت‌بندی شده که جنبش حماس از نظر نظامی شکست خواهد خورد. موضوعی که دور از انتظار است و در صورت تحقق آن احتمال ورود کرانه باختری و جبهه‌های مرزی لبنان به جنگ افزایش خواهد یافت و این موضوع تخمین‌ها از ورود مستقیم حامیان فلسطینی‌ها در یمن و عراق و سوریه را افزایش خواهد داد.

دردسترس‌ترین ایده چیست؟

اگرچه اسرائیل، امریکا و اروپایی‌ها به دنبال نابودی حماس هستند؛ اما بخش مهم معادله فلسطین بعد از کشتار بی‌سابقه اسرائیلی‌ها حماس است که خشم فلسطینی‌ها از اسرائیل را در کادرسازی نسل‌های آینده مبارزان هدایت می‌کند؛ بنابراین معادله فعلی فلسطین بدون حضور حماس قابل‌حل نخواهد بود و پیشبرد هر ایده‌ای را با شکست مواجه خواهد کرد. در چنین شرایطی نزدیک‌ترین ایده برای اسرائیل ایجاد یک منطقه حائل بین اسرائیل و غزه خواهد بود که حق ورود به نوار غزه را در صورت لزوم حفظ خواهد کرد. اما به نظر می‌رسد برای اجرای هر ایده‌ای درباره آینده فلسطین کمتر از یکسان فرصت باقی است. انتخابات امریکا تمام معادلات را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. موضوعی که بایدن و اروپایی‌ها هم نگران آن هستند تا استمرار جنگ در غزه به سایر نقاط خاورمیانه کشانده نشود. به همین منظور دردسترس‌ترین راه‌حل را که اعراب هم با آن توافق نظر دارند، به‌رسمیت‌شناختن کشور مستقل فلسطین ارزیابی می‌کنند.

۳۱۱۲۱۳