وقتی پاییز در جنگل “فتاتو” تو را به عصر یخبندان می‌برد

تیرماه سال ۱۳۹۸ و در چهلمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، تشکیل یافت، جنگل‌های هیرکانی به عنوان میراث طبیعی ثبت جهانی شد. از جنگل‌های هیرکانی به نام «فسیل زنده» یا موزه طبیعی یاد می‌شود. این جنگل‌ها نوار سبزی به طول ۸۵۰ کیلومتر هستند که از جلگه گرگان تا قسمتی از کشور آذربایجان کشیده شده است.

این جنگل‌ها را مادر جنگل‌های جوان اروپا و شمال آمریکا می‌دانند زیرا بسیاری از گونه‌های گیاهی موجود در این جنگل‌ها امروزه به صورت فسیل در اروپا یافت می‌شود. نام این جنگل‌ها از نام قدیم «گرگان» گرفته شده است. گرگان در گذشته «هیرکان» نامیده می‌شد. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد این جنگل‌ها مربوط به دوران سوم زمین شناسی (ژوراسیک) یا همان عصر دایناسورهاست.

همزمان با عصر یخبندان تمام جنگل‌های پهن برگ از بین می‌رود. بخشی از این جنگل‌ها به دلیل قرار گرفتن بین رشته کوه البرز و دریای کاسپین که از اقلیم معتدل‌تری برخوردار بودند، باقی می‌ماند؛ به همین دلیل به جنگل‌های هیرکانی فسیل زنده می‌گویند. گونه‌های گیاهی و جانوری که اکنون در اروپا به عنوان فسیل نگهداری می‌شود، در جنگل‌های هیرکانی به صورت زنده موجود است.

برای دیدن تنها جنگل هیرکانی در جلگه گیلان به روستای فتاتو میروم. روستای دهستان چاپارخانه بخش خمام که به گفته اهالی سرزمین جوانمردان است. هرچند در کتاب “وجه تسمیه آبادی‌های گیلان” نوشته‌اند: فتاتو به معنی سرزمین پرآفت است.

در ابتدای روستا و زیر نام تابلوی روستا، عنوان جنگل‌های هیرکانی ذکر شده است. به داخل روستا که می‌روید تابلوی خیابان سردار جنگل شما را به سمت جنگل راهنمایی می‌کند.

جنگلی که طی ۴۰ سال از وسعت آن کاسته و جای جای آن تبدیل به شالیزار شده است. هرچه از حاشیه نهر آب به سمت جنگل بیشتر پیش می‌روید، از تعداد شالیزارها و باغ‌های اهالی کاسته می‌شود. حالا می‌توانید درختان توسکای جنگل فتاتو را ببینید. درختان تنومندی که بعضا تنه نزدیک به ریشه آن پوسیده شده است.

پاییز در جنگل فتاتو آدم را به عصر یخبندان می‌برد. هر چند اینجا خبری از دانه‌های بلوط و درختان ممرز و سرخدار نیست ولی در عوض کف جنگل مملو از دانه‌های کوچک کاج مانند درختان توسکاست.

برگ‌های خشکیده درختان توسکا و انجیر زیر پاها خرد می‌شود و صدای بلبل لای پیچک‌های وحشی که بر تنه درختان پیچیده شده است آدم را از دنیای شهری دور می‌کند. مانداب‌های کف جنگل محلی برای زندگی آبزیان جنگل است.

گاوهای اهالی در میان جنگل رها شده‌اند و در برخی از بخش‌ها جنگل تراشیده شده و اهالی درختان صنوبر و تبریزی کاشته‌اند. انگار نیمی از جنگل درختان توسکاست و نیمی دیگر صنوبر.

پس از ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، پایگاهی برای حفاظت از این میراث جهانی در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تشکیل شد.

فریبا بابایی، رئیس پایگاه جنگل‌های هیرکانی گیلان می‌گوید: جنگل‌های هیرکانی ۱۲ سایت در ایران دارد که در سطح پنج استان پراکنده شده است. عرصه ثبتی کل این جنگل‌ها، مساحتی حدود ۱۲۹ هزار هکتار است. سه سایت از این جنگل‌ها با مساحتی در حدود ۴۵ هزار هکتار عرصه ثبتی در استان گیلان است؛ سایت «سیاهرود» در شهرستان رودبار، سایت «گشت رودخان» در فومن و سایت «لیسار» در شهرستان تالش.

وی می‌افزاید: جنگل‌های هیرکانی در ایران بین چهار استان گیلان، مازندران، گلستان و سمنان  قرار گرفته و تاکنون در این جنگل‌ها، بیش از ۸۰ گونه درختی پهن برگ، چهار گونه سوزنی برگ و ۵۰ گونه درختچه‌ای شناسایی شده است.

بابایی ادامه می‌دهد: از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی در جنگل‌های هیرکانی؛ راش، ممرز، بلوط، توسکا، انجیلی، افرا، نمدار، بارانک، نارون، زبان گنجشک، انجیر، لرگ و سرخدار و بین گونه‌های درختچه‌ای؛ آلوچه وحشی، انار، شمشاد، ولیک، ازگیل، جل، خاس، گالش انگور، سیاه تنگرس طبی و خردمندی است.

شهریورماه سال ۱۳۹۹ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان، از ثبت جنگل‌های فتاتو خبر داد.

ولی جهانی در این باره می‌گوید: جنگل فتاتو واقع در شهرستان خمام، بخشی از آخرین نمونه‌های باقیمانده جنگل‌های هیرکانی از نوع جلگه‌ای و از توسکاستان‌های قشلاقی حاشیه دریای کاسپین است که روز یکشنبه ۱۳۹۹/۶/۲۳ در دفتر ثبت آثار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری صنایع دستی، به عنوان اثر ملی طبیعی به ثبت رسید.

انتهای پیام