نسخ خطی کُردی در گذر زمان

نسخ خطی کردی نیز از اهمیت ویژه ای در فرهنگ و ادبیات کردی برخوردار است که به گفته کارشناسان این حوزه این نسخ علاوه بر اینکه دستخوش گذر زمان قرار گرفته، در استان کردستان نگهداری نمی شوند.

اداره کل کتابخانه‌های عمومی کردستان با مشارکت پژوهشکده کردستان شناسی دانشگاه کردستان و سازمان های مردم نهاد کردستان، نشست تخصصی«جایگاه نسخ خطی کُردی در مطالعات زبان شناسی و حقوق فرهنگی» با حضور جمع کثیری از نخبگان، حقوق دانان، زبان شناسان، پژوهشگران، باستان شناسان،صاحب نظران و فعالان تخصصی در این حوزه را برگزار کرد.

نسخ خطی، میراثی مخدوش

دکتر مظهر ادوایی، پژوهشگر تاریخ و نسخ خطی هورامی با اشاره به اینکه، نسخ خطی به عنوان دست نوشته، چند تا چندصد صفحه در قالبی مشخص را در بر می‌گیرد، اظهار کرد: بستر این محتوا در مورد تاریخ نگاری، تاریخ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است.

وی از شناسایی و بررسی  ۳۰۲ نسخه خطی هورامی خبر داد و افزود: این محتوا برای پژوهشگران رشته‌های مردم شناسی، باستان شناسی و زبانشناسی، دنیایی از  اطلاعات و داده‌های مختلف دارد. به گفته این پژوهشگر، نسخه‌های خطی کردی در کتابخانه‌های مختلف ایران از جمله، کتابخانه‌های دانشگاه تهران، ملی، ملک، مجلس و کشورهای مانند انگلیس، آلمان، دانمارک، ترکیه و عراق نگهداری می‌شود.
ادوایی معتقد است که نسخ خطی گرچه مکتوب است، اما میراث مخدوش نامیده می‌شود؛ این آثار در درجه اول ویژگی‌های ساختاری مشخصی دارد و کسی که نسخه خطی کار کرده است، خوب می داند در این نسخه‌های خطی به دلیل ناآگاهی از تاریخچه خط، دچار خطاهای فاحشی می‌شود.

وی ادامه داد: در میان آثار خطی که بنده آن را از یکی از کتابخانه‌های عمومی مشهد به فهرست آثار فارسی در آورده ام، نسخه خطی ۷ لشکر به زبان هورامی بود که به زبان فارسی فهرست نویسی شده است. بسیاری از نسخه‌های خطی کردی، هورامی در کتابخانه‌های ایران به عنوان نسخه ترکی، لری یا لکی فهرست نویسی شده است و این اشکال مختلف در دوره قاجار، پهلوی و حتی قبل از آن از کشور خارج شده‌اند.

ادوایی عنوان کرد: در کردستان افراد شاخصی مانند “مینورسکی” نسخه‌های خطی را از ایران خارج کرده و به کتابخانه‌ کشورهای دیگر انتقال داده و هنگامی که پژوهشگر نیازمند این آثار باشد، کسی جواب گوی درخواست آنها نیست.

وی خاطرنشان کرد: در میان این نسخ خطی، منظومه‌های عاشقانه، نسخه‌های تاریخی، اشعار و نسخه‌های داستانی طبقه بندی شده فراوانی وجود دارد که این نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های همدان نگهداری می‌شود.

تنوع گویش، ضامن بقای زبان

دکتر یادگار کریمی، ریس پژوهشکده کردستان شناسی دانشگاه کردستان، در ادامه این نشست تخصصی اظهار کرد: تهیه اطلس زبان کردی در سال ۱۳۹۵ به پاس نگهداری و حفاظت از لهجه‌های متنوع زبان کردی تهیه شد. چون هر چه دامنه لهجه‌ها بیشتر باشد، ضامن نامیرایی در زبان و فرهنگ آن ملت می شود.

وی افزود: در زبان کردی، با متغیر زبانی و واژه‌ای روبرو هستیم و گاهی برای یک مسئله چندین وازه با گویش های مختلف وجود دارد؛ مثلاً برای بیماری«گل مژه» با چندین گویش متنوع مانند «زیچکه، قنیچکه سلام، قنیچکه، با پشکیو، سلته سلام، زیچکه سلام و….. روبرو هستیم.

کریمی با بیان اینکه در استان کردستان، در یک بازه جغرافیایی بسیار کوچک، با حجم وسیع واژه ای روبرو می شویم عنوان کرد: اگر یک زبان شناس از آمریکا به کاوش در مورد زبان کُردی بپردازد، فکر می کند که در قاره‌ای دیگر و متفاوت از هم زندگی می‌کنیم! نمی‌داند که در یک بازه ۲۰ کیلومتری چه گونه‌های متنوعی از زبان شناسی در این ناحیه وجود دارد.

وی تصریح کرد: در زبان کردی، هورامی، هر اندام یا دسته واژه، یک فرهنگ خاص خود را داراست. مثلاً برای آخرین فرزند خانواده چندین معنای متفاوت«پاشه بره، دوا چور، آخر چور و…. وجود دارد.برای هر فعل و مصدر چندین دسته واژه و گویش وجود دارد، این تنوع در گویش زبانی سبب به وجود آمدن واژه‌های بسیار و ثروتمند بودن دایره لغات و دامنه واژگانی شده است.
وی معتقد است: قرار دادن یک زبان برای زبان رسمی نوشتن و خواندن سند مرگ گویش‌های دیگر می‌شود. باید همه لهجه و گویش ها را پاس بداریم، چون از ارزنده‌ترین فرهنگ زبانی و سرمایه لغات به حساب می‌آیند. مثلاً برای فعل بیاور «بیتیره، بیهینه، بیرایی و بارش» به کار برده می شود. تراکم واژگانی در این ناحیه با متغیرهای دیگری روبرو است که ما هنوز نشناخته‌ایم که این از ارزنده ترین غنای زبان و گویش است.

نسخ خطی؛ دست خوش مردم مداری در فرهنگ کردی

دکتر عدنان برزنجی، پژوهشگر تاریخ، زبان و ادبیات کُردی در ادامه این نشست اظهار کرد: همانطور که بسیاری از آثار باستانی و فولکلور خود را از گزند روزگار نرهانده ایم، نتوانستیم آثار نسخ خطی را نیز به سرمقصد منزل برسانیم؛ به یقین این به فرهنگ مردم داری کُردها برمی گردد.

وی افزود: خانواده‌های آیینی که به دلیل عدم حضور پزشک در این منطقه برای درمان فرزندان بیمار خود از وجود کتب خطی به عنوان شفا دهنده استفاده می‌کردند، بر این باور بودند که این نسخه خطی توانایی شفا دهندگی به بیماران را دارد، از این رو علما و کسانی که این نسخ خطی را در منزل داشته اند، از دادن آنها به دیگر افرادی که بیمارانی در منزل داشته اند، خودداری نکرده و این دلیل محکمه پسندی در کنده شدن برگهایی از آثار خطی، کثیف شدن آن به دلیل ریختن مایعات بر آنها، است.

برزنجی بیان کرد: در جغرافیای کردواری، زمانی فردی را شایسته و برتر اعلام می‌کردند که دارای ۴ پارامتر برتر چالاکی، خوش سیما، خوش خط و خوش صدا باشد؛ در این میان پارامتر خوش خطی از مهم‌ترین پارامترهای خلاقیت فرد بوده است و  این سند بر اهمیت سواد و خط  مقوله‌ای مهم است و اگر کمی دقیق به موضوع نگاه کنیم در میان صاحب نظران علم، خط به عنوان یک موضوع هنری اشاره شده است.
و این نشان از برتری هنر خط در گذشته‌های دور در میان ملت ایران و اهمیت خاص خط بوده است که بسیاری از آثار خطی به جا مانده از گذشته با خط نستعلیق می‌باشد. شاعران ما، عرب، فارس و دیگر ممالک برای ابراز احساسات و هدایای تقدیمی خود از خط نستعلیق استفاده کرده‌اند. در همه آثار به جا مانده زیبایی خط را نمی توان کتمان کرد.

 انتهای پیام