افکار خودکشی؛ نشانه‌ها، علت، روش پیشگیری و مقابله

خودکشی و تمایل به خودکشی همیشه پدیده‌ای ناپسند و نکوهیده تلقی شده است، به‌ویژه در فرهنگ ایرانی. بااین‌همه در زندگی مدرن دلایل متعددی ممکن است سبب شوند افکار خودکشی سراغ فرد بروند. بی‌شک نجات جان یک انسان هم نجات جامعه است، بنابراین بهتر است شناخت و درک کاملی از عوامل و دلایل بروز افکار خودکشی داشته باشیم. تشخیص به‌موقع این افکار در افراد، ممکن است جان گرانبهای انسان‌ها را نجات دهد. تا پایان این مقاله با ما همراه باشید تا به‌کمک تحقیقات فراوانی که در این باره انجام شده است، با برخی راهکارهای تشخیص افکار خودکشی و شیوه کمک‌کردن به افراد دچار افکار خودکشی آشنا شویم.

افکار خودکشی چیست؟

وقتی کسی افکار خودکشی دارد، یعنی به پایان‌دادن به زندگی خودش فکر می‌کند. برخی این افکار را مساوی با برنامه‌ریزی جدی برای خودکشی می‌دانند، در حالی که افکار خودکشی ممکن است درجات مختلفی داشته باشند. فردی که به خودکشی فکر می‌کند، تصور می‌کند زندگی بیهوده‌ و بی‌ارزشی دارد و دلیلی برای ادامه آن نمی‌بیند.

فرد دچار افکار خودکشی ممکن است از نظر موقعیت اجتماعی یا شرایط زندگی هم در وضعیت مناسبی داشته باشد. مثلا یکی از معضلاتی که همواره در سراسر جهان گریبان‌گیر سازمان‌های آموزش عالی بوده است، شیوع افکار خودکشی در دانشجویان است. افراد ممکن است از نظر بهره هوشی، رشته تحصیلی و موقعیت آتی اجتماعی وضعیت بسیار مناسبی داشته باشند، اما از زندگی خود رضایت نداشته باشند.

در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۲٫۲میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا گزارش کردند که جدی به خودکشی فکر می‌کنند. از این تعداد حدود ۱٫۲میلیون نفر (۱۰درصد) اقدام به خودکشی کردند. طبق همین آمار، در سال ۲۰۲۰ تقریبا هر ۱۱ دقیقه ۱ نفر در آمریکا جان خودش را گرفت. بااین‌‌حال، حمایت و درمان امکان پیشگیری از خودکشی افراد را فراهم می‌کند.

علائم فرد دچار افکار خودکشی

ممکن است گفتار، رفتار و احساسات فردی که افکار خودکشی دارد، تغییراتی کنند. این افراد اغلب چنین علائمی دارند:

ممکن است این افراد درباره مرگ حرف بزنند یا بگویند دلیلی برای زندگی‌کردن وجود ندارد. همچنین فردی که به خودکشی فکر می‌کند، ممکن است برخی یا تمام رفتارهای زیر را از خود نشان بدهد:

• کناره‌گیری از دوستان یا خانواده؛
• سوءمصرف الکل یا موادمخدر؛
• تغییر میزان خواب و خوراک؛
• ریسک‌پذیری بیش‌ از حد و انجام کارهای خطرناک؛
• تحقیق درباره روش‌های مرگ و خودکشی؛
• خرید مقدار زیادی دارو و انبارکردن آنها؛
• برنامه‌ریزی برای خودکشی و خرید وسایلی همچون اسلحه یا طناب؛
• نوشتن وصیت‌نامه؛
• بخشیدن یکی از دارایی‌های مهم یا پول زیاد؛
• خداحافظی‌ با اطرافیان.

توجه داشته باشید که ممکن است همه افرادِ دچار افکار خودکشی این علائم را بروز ندهند. در برخی موارد، علائم هشداردهنده بیرونی وجود ندارند یا چنان جزئی‌اند که ممکن است اطرافیان فرد آنها را نادیده بگیرند، به‌ویژه اگر فرد در موقعیت به‌ظاهر مناسبی به سر ببرد. به‌ همین‌ دلیل شناخت افکار خودکشی در دانشجویان و اقشار مشابه و تلاش برای کاهش آنها ضروری به نظر می‌رسد.

دلایل درگیری فرد با افکار خودکشی

بروز افکار خودکشی دلیل واحدی ندارد و ممکن است پیامد مجموعه‌ای از رویدادها، حوادث، افکار و احساسات مختلف در زندگی باشند. بااین‌حال، افرادی که چنین مواردی را در زندگی از سر گذرانده‌اند، بیشتر در معرض افکار خودکشی هستند:

• افسردگی یا سایر مشکلات و اختلالات سلامت روان؛
• سابقه اقدام به خودکشی؛
• سابقه خانوادگی خودکشی یا سوءمصرف مواد یا اختلالات روانی؛
• درد مزمن و مداوم؛
• آزادی از زندان طی چند وقت اخیر؛
• قرارگرفتن در معرض خشونت خانگی از جمله آزار جنسی یا فیزیکی؛
• مشاهده اقدام به خودکشی افراد دیگر یا یا شنیدن درباره آن.

پیشگیری از خودکشی

احتمال دارد اعضای خانواده یا دوستان متوجه شوند که فرد نشانه‌های افکار خودکشی را دارد. در این‌ صورت، بهتر است اطرافیان این اقدامات را انجام دهند:

• صحبت با فرد در آرامش و خلوت و نشان‌دادن اهمیت او برای اطرافیان؛
• جدی‌گرفتن صحبت‌های فرد و اطمینان‌دادن به او درباره اهمیت زندگی‌اش؛
• تلاش برای درک‌کردن احساسات فرد و قضاوت‌نکردن او؛
• دورکردن تمام وسیله‌های خطرناک مانند اسلحه و چاقو و داروهای مختلف از فرد؛
• درخواست کمک از متخصصان سلامت روان و ماندن در کنار فرد تا رسیدن متخصصان؛
• پیگیری وضعیت فرد پس از پایان‌یافتن بحران.

برای نکات بیشتر، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌های «چگونه از خودکشی دیگران جلوگیری کنیم» و «بایدها و نبایدها در صحبت با فرد دارای تمایل خودکشی» را مطالعه کنید.

وقتی افکار خودکشی دارم چه کنم؟

اگر خود شما به هر دلیلی دچار افکار خودکشی هستید، مهم‌ترین نکته این است که بدانید فقط شما با این افکار تاریک دست‌وپنجه نرم نمی‌کنید. به یاد داشته باشید که در بحران‌های زندگی، هر فردی ممکن است دچار احساسات منفی شدید و افکار خودکشی شود. به‌ویژه اگر با چالش‌های سلامت روان دست‌وپنجه نرم می‌کنید، ممکن است این افکار شدت بیشتری داشته باشند.

شاید در حال حاضر وضعیت زندگی یا سلامت روان شما طوری شده باشد که ادامه حیات برایتان تحمل‌نکردنی و غیرممکن به نظر برسد، اما فراموش نکنید که اوضاع و احساسات شما همیشه همین طور نمی‌ماند. شما از اتفاقات آینده زندگی خود مطلع نیستید و ممکن است احساسات‌تان به‌زودی از این رو به آن رو شوند. فقط تلاش کنید بر اساس احساس، فکر یا انگیزه‌ای موقتی، تصمیمی دائمی نگیرید.

در ایران، می‌توانید با گرفتن شماره‌های زیر محرمانه با روان‌شناسِ متخصص درباره مشکلات سلامت روان از جمله افکار خودکشی صحبت کنید. همچنین می‌توانید با شماره ۰۲۱۵۴۴۶۷۰۰۰ (شماره مخصوص «الو حالم خوب نیست») تماس بگیرید و مستقیما درباره افکار خودکشی صحبت کنید.

اقدامات مفید دیگر برای مقابله با افکار خودکشی

• نیازی نیست برای روزهای آینده تصمیم خاصی بگیرید. فقط به ۵ دقیقه بعد فکر کنید. تصور کنید که در این مدت چه‌ کارهایی می‌توانید انجام دهید که حواستان را از افکار منفی پرت کند.
• اگر با تکنیک‌های تمرکز حواس و تنفس عمیق آشنایید، آنها را اجرا کنید. در غیر این‌ صورت، شیئی را انتخاب کنید و چند دقیقه تمام جزئیات آن را در نظر آورید و فقط روی این شیء تمرکز کنید. این تمرین به شما کمک می‌کند مدتی از افکار منفی و نشخوار ذهنی فاصله بگیرید.
• محیط خود را تغییر دهید. از خانه بیرون بروید و سعی کنید تنها نمانید. با دوستانتان باشید. با آنها درباره احساسات خود صحبت کنید. بگویید نمی‌خواهید تنها باشید.
• با افرادی که به آنها اطمینان دارید، درباره ضعف خود حرف بزنید. به آنها بگویید که درگیر چالش ذهنی شدیدی هستید. می‌توانید از جملات ساده مانند «تازگی‌ها دچار مشکلات خوردن و خوابیدن شده‌ام.» یا «اوضاع زندگی‌ام اخیرا خوب پیش نمی‌رود.» یا «من گاهی به مرگ فکر می‌کنم.» شروع کنید.
• از هر چیزی که ممکن است حالتان را بدتر کند، دوری کنید. موسیقی غمگین گوش نکنید. اصلا سراغ الکل و مواد مخدر نروید. تا حد امکان به برخی تصاویر خاص، نامه‌ها و نوشته‌های قدیمی نگاه نکنید یا فعلا سر مزار عزیزی که از دست داده‌اید، نروید.

تشخیص افکار خودکشی

متخصص روان‌شناس یا روان‌پزشک می‌تواند با صحبت حضوری، تست غربالگری خودکشی و ارزیابی میزان خطر احتمال وجود افکار خودکشی و شدت علائم را تشخیص بدهد. در برخی موارد جدی‌تر، متخصص سلامت روان ممکن است برای انجام و پیگیری اقدامات بالینی توصیه کند که فرد موقتا در یک مرکز بهداشت روان بستری شود تا نظارت مستمر بر شرایط جسمی و روانی او اماکن‌پذیر باشد.

درمان افکار خودکشی

به‌کارگیری درمان‌های مختلف برای افکار خودکشی به شدت علائم فرد بستگی دارد. پزشک یا روان‌کاو ممکن است از دارودرمانی یا جلسات مشاوره کمک بگیرد. همچنین ممکن است درمان شامل ترکیبی از ایمن‌سازی محیط، روان‌درمانی و دارودرمانی باشد.

علاوه‌ بر این، یکی از اقدامات ضروری و کوتاه‌مدت حذف دسترسی فرد به ابزارهای خطرناک همچون اسلحه، داروها و مواد سمی است. در شرایط بحرانی، بهتر است خانواده و دوستان فرد تا آرام‌شدن اوضاع در کنار او بمانند و از او حمایت کنند.

۱. جلسات مشاوره و روان‌درمانی

روان‌درمانی به افراد کمک می‌کند افکار، احساسات و هیجانات خود را واکاوی کنند. روان‌درمانگران با بررسی تجربیات دردناک گذشته افراد، راه‌های مختلفی برای رفع احساسات منفی و عبور از بحران‌ها در اختیار فرد قرار می‌دهند. برخی از روش‌های پرکاربرد روان‌درمانگری به‌ویژه برای افراد مبتلا به افکار خودکشی درمان‌های شناختی‌رفتاری (CBT) و رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) هستند که هر دو روش تمرکزی ویژه روی مهار رفتارهای مبتنی بر خودکشی دارند.

درمان‌های رفتاری به افراد کمک می‌کنند به‌تدریج افکار غیرمفیدی را که بر خلق‌وخوی آنها اثر منفی می‌گذارند، شناسایی کنند. این افراد همچنین یاد می‌گیرند که چگونه می‌توانند افکار منفی خود را با افکار متعادل‌تر و واقع‌بینانه‌تر جایگزین کنند و در موقعیت‌های ناراحت‌کننده راحت‌تر با شرایط کنار بیایند. همچنین برخی از روش‌های تخصصی‌تر درمان‌ مناسب افرادی است که دچار آسیب‌های روحی شده‌اند یا با سایر مشکلات سلامت روان مانند اختلالات خوردن یا اعتیاد دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

۲. دارودرمانی

برخی افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند ممکن است دچار مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی یا اختلال سوءمصرف مواد مخدر باشند. در این‌ موارد، دارودرمانی بهبود علائم و تنظیم خلق‌وخوی فرد را راحت‌تر می‌کند.

بااین‌حال، باید در نظر داشته باشیم که ممکن است عوارض جانبی برخی داروها منجر به عدم تعادل روانی و بروز افکار خودکشی در برخی افراد (به‌ویژه بزرگ‌سالان زیر ۲۵ سال) شود. بنابراین پیش از هر تجویزی، فرد باید پزشک را از هر دارویی که مصرف می‌کند مطلع کند تا مشخص شود که آیا مصرف داروی جدید یا تغییر دوز داروی قبلی برای بهبود شرایط فرد مفید است یا خیر.

۳. دریافت حمایت و پشتیبانی مداوم

یکی از راهکارهای مهم برای کاهش افکار منفی و اقدام به خودکشی، دریافت حمایت عاطفی از خانواده و نزدیکان است. همچنین دسترسی آسان به مراقبت‌های مؤثر سلامت روان و تماس‌های مکرر از سوی متخصصان سلامت روان برای ارائه پشتیبانی حرفه‌ای می‌تواند جان بسیاری افراد دچار افکار خودکشی را نجات دهد.

۴. ایجاد هدف و انگیزه

فرد باید معنا و هدف ویژه‌ای در زندگی خود پیدا کند. معمولا چنین اقداماتی افراد را به ادامه زندگی مشتاق می‌کنند:

• مراقبت از حیوانات خانگی، زیرا بی‌قیدوشرط به صاحب خود عشق می‌ورزند.
• ایمان و امور معنوی، زیرا در بسیاری ادیان زندگی مقدس و ارزشمند تلقی می‌شود.
• انتظار برای رویدادهای هیجان‌انگیز و شادی‌بخش مانند جشن عروسی، جشن فارغ‌التحصیلی یا تعطیلات.
• طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی هدفمند برای اهداف بلندمدت و انجام اقدامات عملی برای تغییر شرایط فعلی

کلام آخر

افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند، دچار تغییرات رفتاری یا خلق‌وخو می‌شوند. ممکن است برای مردن نقشه بکشند، پول یا دارایی خود را به دیگران بدهند یا ریسک‌های غیرعادی کنند. با‌این‌حال، خودکشی قابل‌پیشگیری است. حمایت متخصصان حرفه‌ای حوزه سلامت روان، مراقبت‌های بهداشتی و روابط عاطفی با نزدیکان و دوستان می‌تواند از انزوای فرد جلوگیری کند. در هر صورت، نکته مهم برای اطرافیان این است که احساسات، افکار و ایده‌های فرد مبتلا به افکار خودکشی را جدی بگیرند و حمایت مداوم خود را از فرد دچار افکار خودکشی دریغ نکنند.

به کمک زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید