کیسه دوزی؛ آیینی دیرین در شب ۲۷ ماه رمضان

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۵/۴/۱۱ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۲/۰۱/۲۸ به‌روزرسانی شده است.}

آداب، ‌رسوم و عقایدی مردم هر منطقه از کشور، ریشه در عقاید دینی و ملی آنان دارد که بخشی از فرهنگ بومی یک منطقه را شامل می‌شود. آداب و رسوم ماه مبارک رمضان نیز یکی از مباحث فرهنگی است که ریشه در اعتقادات دینی مردم دارد و گاهی خاص یک منطقه است. کیسه‌دوزی یکی از آدابی است که در ماه رمضان دربرخی مناطق ایران انجام می‌شود. آیین کیسه‌دوزی در برخی استان‌های کشور عزیزمان هم‌زمان با شب ۲۷ ماه مبارک رمضان با وجود قدیمی بودن آن همچنان با جدیت برگزار می‌شود. در ادامه به برخی از استان‌ها می‌پردازیم که این آیین را برگزار می‌کند.

آنچه باید درباره آیین کیسه‌دوزی بدانید:

آیین کیسه‌دوزی در دامغان

_{عکس‌ از وب‌سایت قدس آنلاین}

بیست‌وهفتمین روز از ماه مبارک رمضان مصادف با کشته شدن قاتل ملعون حضرت علی (ع) و در باوری دیگر، از لیالی قدر است و زنان شاهرودی در این روز این کیسه را معروف به کیسه «لعن ابن ملجم» یا «کیسه مراد» می‌دوزند.

بانوان دامغانی بر اساس سنتی ۵۰۰ ساله، برای برآورده شدن حاجات، آیین کیسه‌دوزی را در مسجد قدیمی تاریخانه برگزار می‌کنند. در این مراسم، بانوان کیسه‌های کوچک رنگی می‌دوزند و درون آن را تعدادی سکه یا برنج قرار می‌دهند و این کیسه را تا بیست‌وهفتم ماه مبارک رمضان سال آینده نزد خود نگه می‌دارند. زنان دامغانی پس از انداختن پول به داخل کیسه، تا سال بعد پول را خرج نمی‌کنند و پس از برگزاری مراسم جدید، از پول داخل کیسه استفاده می‌کنند. بانوانی که حاجت سال پیش آن‌ها برآورده شده است، سال بعد هنگام کیسه‌دوزی، به شکرانه مستجاب شدن دعایشان نان و شیرینی بین سایر بانوان تقسیم می‌کنند تا هنگام افطار استفاده کنند یا مقداری پارچه و نخ و سوزن برای دوخت کیسه به مسجد می‌آورند و آن را بین سایر نمازگزاران تقسیم می‌کنند.

برخی زنان مبلغی پول به نیت تشرف به سفرهای مذهبی در این کیسه می‌گذارند و در طول سال از همین مبلغ برای سفر به اماکن مذهبی و زیارت امامان و معصومین (ع) هزینه می‌کنند. چنانچه فردی بنا به دلایلی در مسجد حاضر نشود، دوخت این کیسه را به دیگر نمازگزاران سفارش می‌دهد. زنان دامغانی باور دارند دوخت کیسه، حاجات معنوی آن‌ها را برآورده و پول داخل آن نیز تا سال بعد از بی‌پولی و بروز مشکلات مالی‌ آن‌ها جلوگیری می‌کند.

کیسه دوزی و لباس مراد در یزد

_{عکس‌ از وب‌سایت وبلایت}

مراسم کیسه دوزی و پیراهن مراد در شهر یزد نیز تقریبا همانند دامغان برگزار می‌شود. در این رسم باستانی که ریشه در آیین نیکان و گذشتگان دارد، در شب ۲۷ ماه رمضان در میان نماز ظهر و عصر پارچه‌ای را به نیت شفا برای بیمار تهیه می‌کنند و آن پارچه را برش می‌دهند تا کار دوخت روی آن انجام شود.

دوختن پیراهن در این  رسم که بیشتر توسط زنان انجام می‌شود، گاهی در همان مسجد به انجام می‌رسد و گاهی نیز به بعد از نماز موکول می‌شود و در منزل اقدام به دوخت آن می‌کنند. افرادی که نذر داشتند یا کسانی که مریض داشتند، نذر می‌کردند این کار را انجام دهند و به همین منظور، پولی را از هفت نفر از سادات یا از هفت نفر زن به نام فاطمه برای تهیه پارچه می‌گرفتند و بعد از تهیه پارچه، بین نماز ظهر و عصر آن را برش می‌دادند.

اهالی یزد اعتقاد داشتند که نباید از قیچی استفاده کنند و از چاقو یا تیغ استفاده می‌شد و با نخی هم رنگ پارچه کیسه‌ای می‌دوختند و بین دو نماز از میان کیسه، نخ سبزی را عبور می‌دادند و انتهای نخ را به چند نخ گره می‌زدند و نخ را از سکه سوراخ‌داری که فردی حاجت‌دار داده بود، به سر کیسه می‌بستند. پس از دوخت کیسه، آن را به فرد سفارش‌دهنده می‌دادند که باید تا زمان برآورده شدن حاجتش ان را نگهداری کند و پس از برآورده شدن حاجت، سر کیسه را باز کند و سکه سوراخ‌دار را بیرون آورد و زیر لباس بدوزد، به‌طوری که دیده نشود و همیشه همراه خود داشته باشد. این رسم بیشتر در مسجد امیر چخماق یزد که سنگی را با نام مراد در خود دارد انجام می‌شود، اما در سایر مساجد نیز مرسوم است.

کیسه ابن ملجم در آذربایجان

_{عکس‌ از وب‌سایت قدس آنلاین}

در آذربایجان شرقی سنت کیسه‌دوزی با گذشت قرون همچنان پابرجا است و با جدیت اجرا می‌شود. هنوز در برخی مناطق این استان رسم کیسه‌‌دوزی در ۲۷ ماه رمضان مشاهده می‌شود. روز ۲۷ ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است؛ در این روز زنان برخی مناطق کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه «لعن ابن ملجم» یا «کیسه مراد» معروف است. در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.

این مراسم در مسجد انجام می‌گرفت و هم‌ اکنون نیز در برخی از مناطق روستایی به‌عنوان یک رسم باقی مانده است. دوختن کیسه‌های پول برای بزرگ‌ترهای خانواده بود که با ترتیب و آیین خاصی انجام می‌شد. در آخرین جمعه ماه رمضان، هر یک از زنان و دختران یک تکه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد می‌بردند و روحانی مسجد در حالی که دعای مخصوصی را می‌خواند، زنان و دختران باید قبل از پایان دعا کیسه را دوخته و حاضر می‌کردند. در این کیسه که به اعتقاد مردم منطقه مایه برکت بود یک سکه قرار می‌دادند که قبلا آن سکه توسط افراد مومن متبرک می‌‌شد و در اصطلاح محلی به آن «کیسه دیبی» (ته‌کیسه) می‌گفتند.

در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی از جمله حومه شبستر، مراغه، تسوج و اهر مراسم «کیسه دوزی» در روزهای خاص این ماه متداول است. زنان و دختران گرد هم می‌آیند و هر خانواده برای خود کیسه‌ای می‌دوزد؛ سپس مقداری پول در این کیسه ها می‌گذارند و بر آن دعا خوانده فوت می‌کنند و آن را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می‌دارند. این کیسه را «برکت کیسه‌سی» یا کیسه برکت نامیده و اعتقاد دارند بدین صورت هرگز دچار فقر و بی‌پولی نخواهند شد.

در برخی دیگر از روستاها، جمعه آخر ماه رمضان زنانی که بچه‌دار نمی‌شوند هنگام عصر به مسجد رفته و دو رکعت نماز حاجت به جا می‌آورند؛ سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن که اسم آن‌ها فاطمه است رفته و از هرکدام یک تکه پارچه می‌گیرند. آن‌ها از پارچه‌های یاد شده پیراهنی بچه‌گانه به نام پیراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه می‌دارند و عقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتما بچه‌دار خواهند شد.

کیسه مراد در کرمان

_{عکس‌ از وب‌سایت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان}

کرمانی‌ها و بیشتر خانم‌ها در روز ۲۷ رمضان بین نماز ظهر و عصر، کیسه‌ای از پارچه سفید می‌دوزند و داخل آن پول می‌گذارند و در آن را می‌دوزند و برای برکت روزی و پولشان، آن را داخل خانه نگهداری می‌کنند. در همین روز اگر کسی قرار است پارچه‌ای برای خیاطی آماده کند، آن را در مسجد برش می‌زند و مرسوم است که هفت نفر خانم که نامشان فاطمه باشد، باید این چادر را برای آن دختر کوک بزنند تا بختش گشوده شود.

کیسه مراد در دماوند

در کیان دماوند هر کس حاجتی داشته باشد، روز بیست‌وهفتم ماه رمضان کیسه مراد می‌دوزد. برای دوختن کیسه مراد، شخص حاجتمند از مادر خود و در صورتی که مادرش از دنیا رفته باشد از یکی از زنان بستگانش مثل خاله و عمه‌اش درخواست می‌کند کیسه مراد برایش بدوزد. آن زن روز بیست و هفتم یک‌چارک پارچه‌ که از جنس ابریشم نباشد با سوزنی که قبلا با آن کار نکرده‌اند به مسجد می‌برد و بین دو نماز ظهر و عصر کیسه مراد را می‌دوزد. برای بریدن پارچه نباید از قیچی استفاده کنند و با وسیله دیگری مثل چاقو یا تیغ پارچه را می‌برند. معتقدند اگر با قیچی پارچه کیسه را ببرند به حاجتشان نمی‌رسند. نخی هم که با آن‌ها پارچه را می‌دوزند باید همرنگ پارچه باشد. کیسه را باید آن‌قدر تند بدوزند تا در فاصله دو نماز که دعا خوانده می‌شود، دوخته شود. از میان کیسه نخ سبزرنگی عبور می‌دهند و انتهای نخ را به چند تکه نخ دیگر گره می‌زنند که « گل ماله» می‌گویند. بعد نخ را از سکه سوراخ‌دارییکه فرد حاجتمند به آن زن داده است می‌گذرانند و سر کیسه را هم با همان نخ می‌بندد و به این ترتیب کیسه مراد حاضر می‌شود.

کیسه را همراه با سکه به کسی‌ که سفارش داده است می‌دهند. آن شخص کیسه را نزد خود نگاه می‌دارد و تا زمانی‌ که حاجتش برآورده نشده است سر کیسه را باز می‌کند. بعد از برآورده شدن حاجت سر کیسه را باز می‌کند و سکه سوراخ دار را از کیسه بیرون می‌آورد و در زیر لباس خود می‌دوزد، به‌طوری که دیده نشود و همیشه به همراهش باشد. مردم منطقه معتقدند چنانچه سکه گم شود شخص دوباره حاجتمند می‌شود و به آرزویش نمی‌رسد. در روایت دیگری آمده است که نخ سبزی را که از میان کیسه می‌گذرانند، نخی است که از روز اول ماه رمضان تا روز بیست و هفتم همراه خود به مسجد می‌برند و هر روز بین دو نماز چهل صلوات می‌فرستند و چهل گره به نخ می‌زنند. روز عید فطر هم در کیسه را باز می‌کنند و نخ ۴۰ گره را از کیسه درمی‌آورند و به‌جای آن یک سکه داخل کیسه می‌اندازند. آنگاه کیسه را به فاطمه نامی‌ (اگر از سادات باشد بهتر است) هدیه می‌کنند و می‌گویند:

«این کیسه را از ما قبول کن و از فاطمه زهرا (س) حاجت ما را طلب کن.»

اهالی دماوند معتقدند که اگر این کار را با نیت پاک انجام دهند، حتی مرادشان حاصل می‌شود.

همراهان عزیز کجارو، اگر آیین کیسه‌دوزی در منطقه و شهر شما برگزار می‌شود، اطلاعات خود را درباره آن را با ما و سایر کاربران کجارو در میان بگذارید.