نشانه‌هایی از تمایل ایران به احیای برجام

در سال ۱۴۰۲ نیز برجام مسئله اصلی سیاست خارجی ایران خواهد بود. هرچند که در مجموع شرایط برای احیای آن نسبت به اواسط تابستان گذشته بسیار سخت‌تر شده و نیروهایی که در سطح بین‌المللی از احیای برجام حمایت می‌کردند، ضعیف‌تر شده‌اند. آنچه در سال۱۳۹۴ نقش اصلی را در توافق برجام داشت، شکل‌گیری یک ائتلاف بین‌المللی در این جهت بود. ۵ عضو شورای امنیت به اضافه آلمان در آن شرایط علاقه و انگیزه زیادی برای توافق با ایران داشتند. روسیه اگرچه تردیدهایی داشت، اما تنها بود و مشکل می‌توانست سدی در برابر روند باشد. در شرایط کنونی، روسیه کشوری است که با مشکلی حاد در اوکراین و در رابطه‌اش با غرب مواجه است و از این ‌نظر از احیای برجام متضرر خواهد شد. چراکه حل مشکل غرب با ایران موجب کاهش بهای انرژی و نیز تمرکز بیشتر غرب بر روسیه خواهد شد. درحالی‌که برعکس اگر بحران در خلیج‌فارس اوج گیرد، مفری عمده برای روسیه رقم خواهد خورد. در این رابطه برخی تا آنجا پیش رفته‌اند که یکی از اهداف روسیه در خرید پهپاد از ایران، کشاندن پای ایران به جنگ اوکراین و تخریب جدی روابط ایران با غرب است. صرف‌نظر از درستی یا نادرستی این نظر، مسئله این است که ادعای استفاده از پهپادهای ایرانی در اوکراین، لطمه شدیدی به رابطه ایران با سه عضو اروپایی برجام و اتحادیه اروپا زده و موجب شده تا آنها حتی در مقایسه با آمریکا تمایل کمتری نسبت به احیای برجام نشان دهند. جو در واشنگتن نیز فعلا علیه مذاکرات است و افراد بیشتری تحت تاثیر جنگ اوکراین و بحث پهپادهای ایرانی و نیز تحت تاثیر اخبار اعتراضات در ایران به جمع مخالفان همیشگی برجام افزوده شده‌اند و هزینه یک توافق با ایران برای دولت بایدن در سیاست داخلی آمریکا بالا رفته ‌است.

البته تردیدی نیست که با توجه به تاکید آمریکا بر اولویت دیپلماسی، واشنگتن همچنان به‌شدت مایل به احتراز از برخورد نظامی با ایران است و به‌رغم انجام برخی رزمایش‌های خاص با اسرائیل، احتمالا منتظر فرصتی مناسب برای برگشت به مذاکرات مربوطه خواهد ماند. بدون شک اعتراضات در ایران از شهریور به این سو و انعکاس گسترده آن در سطح رسانه‌های بین‌المللی و پارلمان‌ها نیز نقش مهمی در واداشتن کشورهای غربی به دست نگه داشتن در ارتباط با احیای برجام داشته است؛ به‌نحوی که حتی شاهد نوعی قطع تماس بی‌سابقه بین ایران و اروپا هستیم. بندهای غروب برجام شامل لغو تحریم‌های تسلیحاتی در اکتبر امسال و لغو تحریم اقلام و تجهیزات هسته‌ای در اکتبر ۲۰۲۵ و خروج ایران از دستور کار شورای امنیت و منتفی شدن مکانیسم ماشه که اهرم‌ غرب علیه ایران را خواهد گرفت، نیز ممکن است کار احیای برجام را برای غرب مشکل‌تر کرده ‌باشد. این مشکلات اگر برجام را به‌کلی منتفی نکرده، اما ممکن است حداقل در کوتاه‌مدت احیای آن را دشوار کرده باشد. یکی از نقاط قوت که مانع منتفی شدن برجام است، وجود نشانه‌هایی حاکی از تمایل ایران به احیای برجام است. ممکن است مقامات ایرانی در ادامه دو اقدام درست اخیر، یعنی عادی‌سازی رابطه با عربستان و شروع نوعی تعامل با آژانس، این بار برای احیای برجام جدی باشند. مشکلات بی‌سابقه در سیاست خارجی و همسویی چین با کشورهای عربی که در دو بیانیه مشترک با اعضای شورای همکاری انعکاس داشت، ممکن است تحولی در ارزیابی‌های مقامات ایرانی ایجاد کرده ‌باشد.

*منتشر شده در هم میهن

۳۱۱۳۱۱