جزئیات اقدامات “خانه حشرات” انستیتو پاستور ایران / ضرورت استمرار رصد مالاریا در کشور

به گزارش هوشمند نیوز، بخش مالاریا و ناقلین انستیتو پاستور ایران در سال ۱۳۹۲ نیز موفق به کسب عنوان “آزمایشگاه مرجع کشوری مولکولی مالاریا” از طرف آزمایشگاه مرجع سلامت شد تا بتواند با رعایت استانداردهای بین‌المللی، قادر به ارائه خدمات تخصصی به نظام سلامت کشور باشد. همچنین در راستای گسترش همکاری‌های بین‌المللی، انتقال تکنولوژی و تبادل نیروهای تخصصی، این بخش به عنوان یکی از اعضای شبکه مالاریا در شبکه بین المللی پاستور و نیز شبکه مالاریا ایران، پاکستان و افغانستان با چهار نفر عضو هیات علمی و شش نفر کارشناس مشغول فعالیت است. 

تشخیص مولکولی نمونه‌های ارسالی مشکوک مالاریا

در این راستا دکتر اکرم ابویی مهریزی _ رئیس بخش مالاریا و ناقلین و رئیس آزمایشگاه مرجع کشوری مولکولی مالاریا، می‌گوید: سال ۱۳۷۹ آزمایشگاه مالاریا در بخش بیوتکنولوژی آغاز به کار کرد. آقای دکتر نوید دین پرست و خانم دکتر صدیقه ذاکری از پایه گذاران این بخش بودند. با کارهایی که در سطح ملی و بین المللی انجام شد این آزمایشگاه روز به روز ارتقا پیدا کرد و در سال ۱۳۸۶ به بخش تحقیقات مالاریا و ناقلین تبدیل شد.

وی افزود: بخش مالاریا و ناقلین در دو قسمت فعالیت می‌کند؛ یک قسمت از فعالیت‌های ما در ساختمان مرکزی انستیتو پاستور ایران در تهران است و یک قسمت از فعالیت‌ها نیز در انسکتاریوم (خانه حشرات) ملی ایران واقع در مجتمع تولیدی تحقیقاتی انستیتو پاستور در  اتوبان تهران _ کرج انجام می‌شود. تمرکز فعالیت‌های ما در تهران مطالعه بر روی پلاسمودیوم است و در خانه حشرات بر روی ناقلین مهم پزشکی با تاکید بر پشه آنوفل (ناقل مالاریا) است.

او با اشاره به اینکه در این بخش در حوزه‌های مختلف تشخیص، کشف دارو، واکسن، مقاومت دارویی و کنترل ناقلین تحقیق و مطالعه انجام می‌شود، تصریح کرد: فعالیت اصلی ما با مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت (اداره مبارزه با مالاریا)، در حوزه تشخیص و مقاومت دارویی است. این بخش از سال ۱۳۹۲ در کنار فعالیت‌های تحقیقاتی در زمینه مالاریا و ناقلین، موفق به کسب عنوان آزمایشگاه مرجع کشوری مولکولی مالاریا شد.

عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران ادامه داد: نمونه‌هایی که برای ما ارسال می‌شود عمدتاً از مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر است که سالانه بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ نمونه برای آزمایشگاه ما ارسال می‌شود. در مناطق آندمیک مالاریا برای تشخیص سریع مالاریا، تشخیص میکروسکوپی و سریع (RDT) انجام می‌دهند و بخشی از نمونه‌ها را برای تایید مولکولی برای آزمایشگاه ما ارسال می‌کنند. علاوه بر این نمونه‌ها، افرادی هم توسط پزشکان به آزمایشگاه ما ارجاع می‌شوند.

بررسی مقاومت دارویی انگل‌ مالاریا در منطقه

وی با تاکید بر اینکه بخش تحقیقات مالاریا و ناقلین از ابتدا تاکنون پروژه‌های ملی و بین‌المللی (همکاری با سازمان بهداشت جهانی، کارولینسکای سوئد و …) مختلفی داشته است، اظهار کرد: این پروژه‌ها در زمینه‌های مختلف مقاومت دارویی، تعیین ساختار ژنومی انگل، ناقلین بیماری یا واکسن بوده است. بنابراین فعالیت‌های بخش مرجع ما محدود به تشخیص مالاریا نیست و در حوزه‌های مقاومت دارویی و پایش مقاومت به دارو هم فعال است.

رئیس آزمایشگاه مرجع کشوری مولکولی مالاریا، به ذکر مثالی پرداخت و ادامه داد: برای مثال در سال‌های ۱۳۸۶ تصمیم بر آن بود که داروی مورد استفاده برای درمان مالاریا در کشور را عوض کنند که تحقیقات انجام شده در بخش ما نشان داد که داروی مورد استفاده در آن زمان همچنان موثر بوده و در برابر سویه‌های در گردش در ایران جواب می دهد و با این کار، مشخص شد که می‌توان از داروهای موجود هنوز استفاده کرد و به این ترتیب علاوه بر انتخاب صحیح دارو، یک صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی نیز برای کشور اتفاق افتاد.

وی افزود: یکی از مهم‌ترین پروژه‌های منطقه­‌ای که انجام شده است، مطالعه‌ای بوده است که به درخواست سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۰ انجام شد که در آن انگل‌های عامل مالاریای سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان پایش شدند تا مشخص شود انگل‌های موجود در منطقه از نظر ژنتیکی چقدر با هم متفاوت هستند و چه مقاومت‌های دارویی در انگل‌های منطقه وجود دارد. 

مطالعاتی برای دستیابی به واکسن موثر

ابویی مهریزی با تاکید بر اینکه برنامه حذف و ریشه کنی مالاریا بدون واکسن امکان پذیر نیست، تصریح کرد: بخش ما هم در این راستا حرکت کرده و تحقیقات در مورد واکسنی که بتواند از انتقال مالاریا جلوگیری کند و فرد بتواند در برابر بیماری حفاظت شود را مدنظر داشته است. ما در این قسمت قدم برداشته‌ایم و برای دستیابی به واکسنی که در برابر «پلاسمودیوم ویواکس» و «پلاسمودیوم فالیسپاروم»، که گونه‌های بومی ایرانی هستند، کارایی داشته باشند تلاش می‌کنیم.

او ادامه داد: ما آنتی ژن‌های کاندید واکسن را از مراحل مختلف کبدی، خونی و مراحل گامتوسیت انگل مالاریا استخراج می‌کنیم و هدف ما این است که یک واکسن داشته باشیم که بتواند علیه مراحل مختلف چرخه زندگی انگلی موثر باشد. در این راستا در ابتدا ارزیابی آنتی ژن‌های کاندید واکسن مهم و پس از آن استراتژی‌های مختلفی نظیر استفاده از پلتفرم‌های بیانی مختلف، استفاده از سیستم‌های ارائه واکسن، آدجوانت‌ها و نانوواکسن‌ها را مورد ارزیابی قرار داده‌ایم.

عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران،‌ تاکید کرد: با وجود استفاده از استراتژی‌های مختلف جهت ارتقای عملکرد واکسن‌های مالاریایی، نشان داده شده است که استفاده از تک آنتی ژن نمی‌تواند برای چنین انگل پیچیده‌ای موفق باشد. بنابراین در حال حاضر، در کنار سایر استراتژی‌ها، مشغول ارزیابی واکسن چند ظرفیتی نیز هستیم تا بتوانیم از کنار هم قرار دادن آنتی ژن‌های مختلف، به یک واکسن موثر با کارآیی بالا برسیم. در واکسن چند ظرفیتی باید هم افزایش عملکرد واکسن را ارزیابی کنیم و هم چک کنیم که آنتی ژن‌های مورد استفاده در یک ترکیب، رقابت آنتی­‌ژنیک نداشته باشند.

وی با اشاره به آموزش پرسنل بهداشتی کشورهای منطقه، توضیح داد: یک سری برنامه‌های آموزشی منطقه‌ای در این بخش اجرا شده است که از کشورهای همسایه برای آموزش و یادگیری انجام روش‌های تشخیصی و پایشی  مدتی را آموزش می‌دیدند، این برنامه‌های آموزشی برای مناطق اندمیک ایران و کارشناسان داخلی نیز برنامه ریزی و اجرا شده است. همکاران ما برای مشاوره و آموزش به کشورهای همسایه و حتی مصر و سودان هم سفر کرده‌اند تا برای ارتقای بهداشت در این کشورها هم بتوانیم نقش ایفا کنیم.

او تاکید کرد: از آنجایی که یکی از چالش‌های برنامه حذف مالاریا در ایران، بار بالای بیماری در کشورهای همسایه ایران است، در واقع با ارائه خدمات آموزشی به آنها، به کنترل مالاریا در آن کشورها کمک می‌شود و به طور غیر مستقیم کشور ما نیز منتفع خواهد شد.

جزئیاتی از فعالیت “خانه حشرات”

این دکترای ژنتیک مولکولی، با بیان اینکه ما خیلی از کارهای مربوط به واکسن و کارهای مشابه و چالش‌هایی که برای ارزیابی واکسن‌ها داریم را در انسکتاریوم (خانه حشرات) انجام می‌دهیم، خاطرنشان کرد: به علاوه پروژه‌های داخلی، ملی و بین‌المللی بخش با اهداف کنترل ناقلین نیز در اینجا انجام شده و یا در حال انجام است. این واحد در سال ۱۳۸۹ به بهره‌برداری رسیده است.

وی ادامه داد: در این قسمت ما پشه‌های آنوفل، کولکس، آئدس، پشه خاکی‌ها و سایر انواع پشه‌ها را پرورش می‌دهیم. انسکتاریوم (خانه حشرات) با اداره مبارزه با مالاریا همکاری‌های تنگاتنگی داشته و در برنامه‌های مختلف نظیر کمک به تشخیص ناقلین، مشخص کردن مقاومت به حشره کش‌ها و تهیه لام‌های آموزشی خدمات ارائه می‌کند. انسکتاریوم آمادگی هرگونه همکاری علمی با مراکز مختلف داخلی و خارجی را دارد و محققین می‌توانند در قالب پروژه‌های پژوهشی مشترک با بخش و یا در صورت تمایل به انجام تحقیق مستقل، به شکل خدمت آزمایشگاهی از این تسهیلات استفاده کنند.  

لزوم استمرار پایش مالاریا در کشور

وی با اشاره به اینکه بیماری مالاریا بیماری بومی ایران است، اظهار کرد: مالاریا در طول تاریخ باعث مرگ و میر قابل توجهی در اقصی نقاط کشور شده است. در اوایل قرن ۲۱ نیز سالیانه حدود ۲۰ هزار مورد مالاریا در کشور گزارش می‌شد که کم کم این تعداد با برنامه‌های کنترلی که در کشور انجام شد، در سال ۲۰۱۰ به حدود ۳ هزار مورد رسید. در این زمان مسئولین، زمان را مناسب دانسته و برنامه حذف مالاریا را در کشور شروع کردند.

دانشیار انستیتو پاستور ایران، تاکید کرد: حذف مالاریا یعنی انجام اقدامات کنترلی سختگیرانه مثل اینکه بیماریابی فعال انجام شود و برای درمان بیماران پایش انجام شود و کانون‌های بیماری را با سمپاشی و سایر روش‌ها از بین ببرند. برای این منظور، بخش ما هم به نوبه خود به این برنامه مهم ملی کمک کرد و مرتب پایش‌های مولکولی برای نمونه‌های مشکوکی که به آزمایشگاه مرجع کشوری مولکولی مالاریا ارسال می­‌شد، انجام می­‌گرفت. به این ترتیب خیلی پیشرفت‌های خوبی انجام شد و سال ۲۰۱۸ اعلام شد که مورد بومی مالاریا دیگر در کشور گزارش نشده است و موارد شناسایی شده همگی وارداتی هستند.

افزایش موارد مالاریا در ایران از سال ۱۴۰۰

بنابر اعلام روابط عمومی و امور بین الملل انستیتو پاستور، وی با بیان اینکه اگر کشوری تا سه سال مورد بومی مالاریا نداشته باشد یعنی به حذف مالاریا رسیده است، تصریح کرد: این یعنی آن کشور می‌تواند گواهی حذف را از سازمان جهانی بهداشت بگیرد. ولی متاسفانه از سال ۱۴۰۰ شاهد افزایش موارد مالاریا وارده نسبت به سال‌های قبل بودیم و امسال هم افزایش موارد بیماری را نسبت به سال قبل داشته‌ایم؛ به طوری که تعداد موارد گزارش شده تا مرداد سال جاری بیش از کل موارد مالاریا در سال گذشته بوده است.

او ضمن اینکه این موضوع را نگران کننده خواند، بیان کرد: زیرا افزایش موارد مالاریا، احتمال ایجاد کانون‌های جدید بیماری را افزایش داده و ممکن است سبب بازگشت مجدد بیماری به کشور شود. بویژه که اکثراً موارد گزارش شده، «پلاسمودیم ویواکس» هستند. در مورد مالاریای ناشی از «پلاسمودیوم ویواکس»، همزمان با بروز علائم کلینیکی، گامتوسیت هم در خون ظاهر می‌شود و کافی است که شرایط انتقال فراهم شود و پشه، فرد آلوده را نیش بزند و مجدد این چرخه بیماری اتفاق افتد.

رئیس آزمایشگاه مرجع کشوری مولکولی مالاریا، با اشاره به اینکه پشه آنوفل در اکثر نقاط ایران به صورت بومی وجود دارد، گفت: اما شرایط انتقال مالاریا در بعضی مناطق کشور مخصوصا نواحی جنوبی فراهم‌تر است. این احتمال وجود دارد که مخصوصا در این مناطق که از نظر آب و هوایی برای فعالیت پشه آنوفل مستعدتر هستند اگر اقدامات موثر انجام نشود چرخه گردش بیماری در طبیعت مجددا آغاز شود.

او در پایان بیان کرد: در حال حاضر برای نگهداشت حذف مالاریا، علاوه بر کنترل ناقلین، یکی از اهداف برنامه‌های پایش و رصد مالاریا، کنترل مخزن این انگل در انسان است تا افرادی که آلوده به مالاریا هستند و وارد کشور می‌شوند یا داروی مناسب موثر علیه گونه آلوده کننده دریافت کنند و یا درمان شوند تا انتقال انگل به پشه‌های آنوفل و مرحله جنسی در بدن پشه طی نشود و در نتیجه شرایط انتقال بیماری به بقیه فراهم نشود. 

انتهای پیام