تکنولوژی آموزشی؛ تاریخچه، مزایا و نمونه‌های کاربردی

به یاد می‌آورید که در دوره مدرسه شما، چه فناوری‌هایی برای آموزش بهتر دروس استفاده می‌شدند؟ تکنولوژی آموزشی مدت‌هاست که در حوزه آموزش به کار گرفته می‌شود، از اسلاید‌های قدیمی که معلم برای نمایش تصاویر روی پرده استفاده می‌کرد گرفته تا شبکه‌هایی مانند شاد که در دوران کرونا محل برگزاری کلاس‌ها بودند. در این مقاله درباره مفهوم تکنولوژی آموزشی، مزایا و مصادیقش و آینده آن صحبت می‌کنیم.

تکنولوژی آموزشی چیست؟

به تلفیق فناوری‌های IT و روش‌های آموزشی، تکنولوژی آموزشی گفته می‌شود. هدف از این کار جذاب‌ترکردن کلاس‌ها و افزایش یادگیری با شخصی‌سازی آن است.

هرکدام از فناوری‌ها نقش خاصی در بهبود یادگیری دارند. مثلا واقعیت افزوده و واقعیت مجازی علاوه بر بازی‌سازی (گیمیفیکیشن) آموزش، فرایند یادگیری را سرگرم‌کننده می‌کنند. فناوری‌های ارتباطی نیز امکان برگزاری کلاس آنلاین برای دانش‌آموزانی را فراهم می‌کنند که نمی‌توانند در کلاس حاضر باشند. حتی فناوری‌های جدیدتری مانند بلاکچین و یادگیری ماشین برای طراحی آزمون به کمک معلمان آمده‌اند.

تکنولوژی آموزشی ابزاری است در دست طراحان آموزش تا با خلاقیت خود، آن را در موقعیت‌های مختلف به کار بگیرند. هدف این است که فرایند یادگیری شخصی‌سازی شود تا هرکدام از دانش‌آموزان بتوانند مطابق توانایی‌هایشان آموزش ببیند. هرچند دستیابی به این هدف کاملا ممکن نیست، می‌توان تا حدی احساس شخصی‌سازی آموزش را برای فراگیران ایجاد کرد.

تاریخچه تکنولوژی آموزشی

استفاده از ابزارهای مختلف برای تسهیل یادگیری به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. بااین‌حال ما تکنولوژی آموزشی را بیشتر فناوری‌های مرتبط با حوزه الکترونیک و اینترنت در نظر می‌گیریم.

تاریخچه تکنولوژی آموزشی را می‌توان به ۵ بخش زیر تقسیم کرد:

1. اواخر دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰ میلادی: رایانه‌های اولیه
2. اواخر دهه ۸۰ تا اوایل دهه ۹۰ میلادی: آموزش رایانه‌محور به‌کمک مولتی‌مدیا (CBT)
3. اوایل دهه ۹۰ میلادی: گسترش تدریجی اینترنت و آموزش اینترنت‌محور
4. اواخر دهه ۹۰ تا اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی: آموزش الکترونیک (E-Learning)
5. اواخر دهه ۲۰۰۰ تا امروز: آموزش در فضای ابری و محتوای رایگان آموزشی در اینترنت

امروزه دوره جدیدی نیز در حال شکل‌گیری است. دوره‌ای که در آن فناوری‌های واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR)، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی افق‌های جدیدی در حوزه آموزش گشوده‌اند.

تکنولوژی آموزشی چگونه به دانش‌آموزان کمک می‌کند؟

۱. افزایش همکاری

فناوری‌های فضای ابری به دانش‌آموزان امکان می‌دهند درون و بیرون کلاس درس با یکدیگر در ارتباط باشند. آنها می‌توانند پروژه‌های درسی خود را از طریق فضای مجازی با یکدیگر به اشتراک بگذارند و به هم در فرایند آموزش‌یادگیری کمک کنند. مهارت کار گروهی یکی از اهداف مهم نظام‌های آموزشی است.

۲. دسترسی همیشگی به محتوای آموزشی

فناوری‌های مختلف مانند نرم‌افزارهای ارتباطی، فضای ابری و اینترنت سبب می‌شوند که فراگیران همیشه و در همه‌جا به محتوای آموزشی دسترسی داشته باشند. بنابراین می‌توانند هر زمان که خواستند، مطابق برنامه شخصی خود، محتوای‌ آموزشی را مطالعه کنند و تکالیف را انجام دهند. این‌طوری دیگر به زمان و مکان کلاس‌های درس محدود نخواهند بود.

امکان ارتباط با معلمان نیز یکی دیگر از فواید این دسترسی همیشگی است. دانش‌آموزان می‌توانند با معلمان خود بیرون از کلاس نیز ارتباط داشته باشند تا اگر مشکل پیش‌بینی‌نشده‌ای پیش آمد، آنها را در جریان قرار دهند یا از ایشان راهنمایی بگیرند.

۳. تغییر معنای کلاس درس

در تعریف سنتی آموزش، کلاس درس جایی است که دانش‌آموزان به معلم گوش فرا می‌دهند و یادداشت‌برداری می‌کنند. سپس در خانه تکالیف خود را انجام می‌‌دهند. اما تکنولوژی آموزشی این امکان را فراهم کرده است که دانش‌آموزان خارج از کلاس درس نیز به محتوای آموزشی دسترسی داشته باشند. این‌طوری می‌توانند هر زمان که خواستند آن را مطالعه کنند. مشارکت دانش‌آموزان در یادگیری، امری است که بسیاری از روش‌های نوین آموزشی بر آن تأکید دارند. این اصل با مراحل رشد شناختی ژان پیاژه نیز منطبق است.

۴. یادگیری شخصی‌سازی‌شده

تکنولوژی آموزشی این فرصت را به طراحان آموزش می‌دهد که برنامه درسی مطابق با توانایی‌های فراگیران خود طراحی کنند. مثلا فراگیر می‌تواند ویدئوهای آموزشی را عقب و جلو کند و یک مبحث را چندین بار مرور کند. یا مثلا نرم‌افزارهای تحلیلی به فراگیر و معلم این امکان را می‌دهند که روند یادگیری را دقیق‌تر بررسی کنند تا بفهمند کدام مبحث به خوبی آموخته شده است و کدام‌یک به مرور و تمرین بیشتری نیاز دارد.

۵. افزایش توجه و تمرکز

این روزها فناوری‌های مختلف حواس دانش‌آموزان را به خود پرت می‌کنند. یکی از مشکلاتی که همواره نظام‌های آموزشی با آن روبه‌رو هستند، بازه تمرکز دانش‌آموزان است. این بازه در نسل جدید که غرق فناوری است، کوتاه‌تر شده است. پس یکی از راهکارهای افزایش تمرکز این است که به‌جای حذف فناوری‌ها که غیرممکن است، از آنها برای آموزش استفاده کنیم.

استفاده از ابزارهای فناورانه در آموزش علاوه بر افزایش مشارکت فراگیران، تمرکز آنها بر محتوای آموزشی را (به‌دلیل جذابیت این ابزارها) افزایش می‌دهد.

مزایای تکنولوژی آموزشی برای معلمان

۱. خودکارکردن نمره‌دهی

هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی ۲ ابزاری هستند که معلمان و مراکز آموزشی می‌توانند از آنها برای تسریع نمره‌دهی استفاده کنند. در آزمون‌های چهارگزینه‌ای، صحیح غلط و سایر آزمون‌های غیر تشریحی، این فناوری‌ها با خودکارسازی فرایند نمره‌دهی، بار کاری معلمان را کاهش می‌دهند. به این ترتیب آنها می‌توانند زمان بیشتری را صرف ارزیابی نقاط ضعف دانش‌آموزان خود کنند.

۲. ابزارهای مدیریت کلاس

کنترل تعداد زیادی دانش‌آموز در کلاس درس کار دشواری است. فناوری‌هایی مانند سنجش میزان سروصدا در کلاس و برنامه‌های یادآوری تکالیف و پروژه‌ها به دانش‌آموزان، مدیریت کلاس را کمی آسان‌تر می‌کنند.

۳. کلاس درس بدون کاغذ

هزینه‌های کاغذ، زمان زیاد صرف‌شده برای کپی‌کردن و نگهداری از کوه کاغذها از دشواری‌های کلاس‌های درسی قدیمی‌اند. مراکز آموزشی‌ای که از فناوری بهره می‌گیرند، فعالیت‌های آموزشی را از طریق فضای مجازی پیگیری می‌کنند. دیگر نیازی به خرید حجم زیادی کاغذ نیست. در نتیجه تکنولوژی آموزشی تأثیری مثبت بر بودجه آموزشی و محیط‌زیست دارد.

۴. حذف حدس و گمان در فرایند ارزیابی

معلمان ساعت‌ها وقت صرف ارزیابی و بررسی نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان می‌کنند. آنها اغلب برای این کار به حافظه و شهود خود و نمرات ثبت‌شده متکی‌اند. تکنولوژی آموزشی با نمودارهای تحلیلی از عملکرد دانش‌آموز، به معلمان داده‌های دقیق و دسته‌بندی‌شده می‌دهد تا چیزی را ببینند که پیش‌تر از پیش چشمشان پنهان بود. گاهی اوقات ممکن است ضعف عملکرد از چشم معلم پنهان بماند، اما این فناوری‌ها در ترکیب با هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی امکان ارزیابی بهتر را به معلمان می‌دهند.

مثال‌هایی از کاربرد تکنولوژی آموزشی در جهان و ایران

۱. دوربین جغد کلاس

نوعی دوربین ۳۶۰ درجه است که از آن برای فیلم‌برداری از سراسر کلاس استفاده می‌شود. این دوربین به معلم امکان می‌دهد که هم‌زمان کلاس درس حضوری و مجازی برای دانش‌آموزان برگزار کند، یعنی دانش‌آموزانی که امکان حضور نداشته‌اند مجازی در کلاس شرکت می‌کنند و دیگر از آن محروم نمی‌شوند.

۲. نرم‌افزار سیویتاس

سیویتاس نام شرکتی است که برنامه‌ای برای بهبود یادگیری دانش‌آموزان کالج و دانشگاه تولید کرده است. این برنامه با جمع‌آوری و تحلیل نمرات فراگیران، به معلمان کمک می‌کند بهتر نقاط ضعف و قوت فراگیران را تشخیص دهند. خود دانش‌آموزان و دانشجویان نیز به این داده‌ها دسترسی دارند و می‌توانند بر اساس آنها برای تحصیل خود برنامه‌ریزی کنند.

۳. کلاس درس گوگل

کلاس گوگل برنامه‌ای جامع است که امکانات گسترده‌ای دارد. شرکت گوگل در برنامه کلاس درس خود به معلمان و استادان این امکان را می‌دهد که محتوای درسی را در فرمت‌های مختلف در اختیار فراگیران قرار دهند، آزمون‌های آنلاین طراحی و برگزار کنند و با فراگیران در تماس باشند.

۴. تخته هوشمند

تخته‌ هوشمند شرکت «اسمارت تکنولوژی‌» یکی از بهترین محصولات موجود در حوزه سخت‌افزارهای آموزشی است. این تخته به کاربر امکان می‌دهد تا هرچیزی را که می‌خواهد روی آن بکشد یا بنویسید. امکان به حافظه سپردن و کپی‌کردن محتوا نیز وجود دارد. همچنین می‌شود از آن مانند پرده نمایش و رایانه نیز استفاده کرد.

۵. نرم‌افزار اسکای‌روم

اسکای‌روم برنامه ویدئوکنفرانس و برگزاری کلاس و رویدادهای آنلاین است. در دوره کرونا، بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها کلاس‌های خود را در این محیط برگزار کردند. بعضی از قابلیت‌های این برنامه اشتراک‌گذاری محتوا با فرمت‌های گوناگون با فراگیران و ارتباط زنده تصویری و صوتی با آنهاست.

۶. شبکه شاد

«شبکه آموزشی دانش‌آموز» یا به‌اختصار «شاد» با شروع کرونا در کشور ما راه‌اندازی شد تا پاسخگوی نیازهای مدارس باشد. در این شبکه معلمان امکان برگزاری کلاس‌های آنلاین، اشتراک محتوای درسی با دانش‌آموزان و ارائه بازخورد دارند. با فروکش‌کردن کرونا، شاد محیطی برای برگزاری رویدادهای مختلف آموزشی مانند کلاس‌های انجمن‌های آموزشی و دوره‌های ضمن خدمت معلمان شده است.

آینده تکنولوژی آموزشی

فناوری به‌سرعت در حال تغییردادن جنبه‌های مختلف زندگی ماست. آموزش نیز از این قاعده مستثنا نیست. در آینده نزدیک، فناوری‌هایی مانند واقعیت افزوده، واقعیت مجازی، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی در آموزش نقشی پررنگ خواهند داشت. چه بسا روزی کلاس‌های درس در دنیای مجازی مانند متاورس برگزار شوند.

شما بگویید

تجربه شما از نقش تکنولوژی آموزشی در فرآیند یادگیری چگونه بوده است؟ راحت با آن کنار می‌دانید؟ چه آینده‌ای برای روش‌های آموزشی متصور هستید؟

کسب‌وکار خود را با سرمایه کم شروع کنید

به مدت محدود