چگونه اسید اوریک خونمان را پایین بیاوریم؟

هفته‌نامه سلامت: علت اصلی نقرس، تجمع اسید اوریک در بدن است که یا بر اثر تولید زیاد این ماده در بدن یا به علت ناتوانی کلیه در دفع آن، ایجاد می‌شود و به دنبال آن بلور‌های این ماده در مفاصل بدن رسوب می‌کنند.

رسوب بلور‌های اسیداوریک در بدن باعث تحریک سلول‌های ایمنی می‌شود و به دنبال آن التهاب و درد مفصل ایجاد خواهدشد. شایع‌ترین مفصلی که معمولا به طور ناگهانی دچار درد و تورم شدید می‌شود، مفصل شست پاست.

بروز ناگهانی درد و تورم مفصل را «حمله نقرسی» می‌نامند. ضربات مکرر به این مفصل، مثلا به دنبال راه رفتن طولانی یا توپ بازی کردن، باعث می‌شود کریستال‌های اسیداوریکی که قبلا در بافت‌های مفصل رسوب کرده اند، ناگهان داخل مفصل ریزش کنند و موجب پاسخ التهابی بدن به آن شوند.

این جمله‌های درد و تورم مفصل شست پا در نقرس معمولا شبانه است، زیرا در طول روز به علت وضعیت ایستاده بدن، مایع میان بافتی زیادی در اندام تحتانی و به خصوص پایین‌ترین قسمت‌های آن یعنی پا‌ها جمع می‌شود، اما هنگام شب وقتی بیمار دراز می‌کشد و بدن به حالت افقی در می‌آید، آین مایع میان بافتی دوباره به حریان خون بر می‌گردد و از آنجا که مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون بر می‌می گردند، غلظت اسید اوریک در پا افزایش می‌یابد. از طرفی، پا‌ها در شب سردتر می‌شوند که این سرما به رسوب کریستال‌های اسید اوریک در مفصل پا کمک می‌کند و عامل بروز حملات درد و تورم مفصل در شب می‌شود.

با این مقدمه، در این مطلب به بررسی باید‌ها و نباید‌های تغذیه‌ای برای بهبود کیفیت زندگی و کنترل بیماری در افراد مبتلا به نقرس می‌پردازیم؛ بیماری‌ای که از قرن‌ها پیش با زیاده روی در مصرف انواع گوشت مرتبط دانسته شده و بیماری ثروتمندان نامیده شده است. سال‌ها پیش از اینکه علت ابتلا به نقرس شناخته شود، پزشکان از ایجاد محدودیت در رژیم غذایی برای مدیریت این بیماری استفاده می‌کردند.

سال‌های زیادی بود که روش‌های درمانی برای نقرس، با تمرکز بر حذف کردن همه مواد غذایی حاوی پورین (از میزان متوسط تا زیاد) طراحی می‌شدند. فهرست مواد غذایی ممنوع در گذشته بسیار طولانی بود، ولی خوشبختانه امروزه رویکرد تغذیه‌ای به این بیماری دگرگون شده است.

تحقیقات اخیر درباره نقرس، تصویر روشن تری از نقش رژیم غذایی در مدیریت این بیماری نشان می‌دهند. افراد مبتلا به نقرس باید از مصرف برخی مواد غذایی پرهیز کنند، اما حذف همه مواد غذایی حاوی پروین ضرورتی ندارد. کنار این اقدام، اضافه کردن مواد غذایی خاص به رژیم غذایی برای کنترل سطح اسید اوریک لازم است.

امروزه، هدف از طراحی رژیم غذایی مخصوص نقرس، کنترل کردن همه عوامل مرتبط با خطر ابتلا به این بیماری و مدیریت آن است. البته هدف کلی‌تر این است که وزن و تغذیه سالم را در افراد نهادینه کند، زیرا همین ۲ عامل خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را کاهش می‌دهند.

اصول تغذیه در نقرس

اصول کلی رژیم غذایی مخصوص نقرس، براساس همان توصیه‌های لازم برای یک رزیم غذایی سالم و متعادل است:

کاهش وزن: اضافه وزن، خطر ابتلا به نقرس را افزایش و کاهش وزن این خطر را کاهش می‌دهد. تحقیقات نشان داده اند کاهش کالری‌های مصرفی و کاهش وزن، سطح اسید اوریک را پایین می‌آورند و تعداد حملات نقرس را کمتر می‌کنند. باید توجه داشته باشید کاهش وزن، فشار کلی بر مفاصل را هم کاهش می‌دهد.

کربوهیدارت‌های پیچیده: مصرف میوه ها، سبزی‌ها و غلات سبوس دار، برای افراد مبتلا به نقرس ضرورت دارد، زیرا میزان قابل توجهی از کربوهیدرات‌های پیچیده را برای آن‌ها فراهم می‌کند. این افراد باید از مصرف مواد غذایی خاصی مثل نان سفید، کیکی، آّنبات، نوشیدنی‌های شیرین و محصولات حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا پرهیز کنند.

آب: هیدراته نگه داشتن بدن با نوشیدن آب برای افراد مبتلا به نقرس ضروری است، زیرا افزاش مصرف آب با کاهش حملات نقرس ارتباط دارد. این افراد باید روزانه ۸ تا ۱۶ لیوان (۲۴۰ میلی لیتری) مایعات بنوشند و حداقل نیمی از آن‌ها باید از آب تشکیل شده باشد. البته بهتر است با پزشک خودتان درباره مصرف مایعات مشورت کنید.

چربی: مصرف چربی‌های اشباع از منابعی مثل گوشت‌های قرمز، مرغ چرب و محصولات لبنی پرچرب باید در افراد مبتلا به نقرس کاهش یابد.

پروتیین: پروتیین مصرف روزانه در افراد مبتلا به نقرس باید بین ۱۱۳ تا ۱۷۰ گرم باشد و حتما از این منابع تامین شود؛ گوشت قرمز بدون چربی، ماهی و مرغ. البته این افراد می‌توانند با مصرف لبنیات کم چرب یا بدون چربی، پروتیین بیشتری به رژیم غذایی خودشان اضافه کنند، زیرا با کاهش سطح اسید اوریک مرتبط هستند.

سبزی‌ها و حبوبات دارای پورین زیاد: مطالعات نشان داده اند سبزی‌هایی با پورین زیاد، خطر ابتلا به نقرس یا تعداد حملات نقرس را افزایش نمی‌دهند. رژیم غذایی سالمی که بر پایه مقدار زیادی از میوه‌ها و سبزی‌ها طراحی شده باشد، می‌تواند حاوی سبزی‌های دارای پورین زیاد باشد. مثل مارچوبه، اسفناج، نخودفرنگی، گل کلم و قارچ. در این شرایط، استفاده از لوبیا و عدس که پورین نسبتا زیادی دارند، اما منبع خوبی از پروتیین هستند هم منعی ندارد.

منابع پروتیینی خاص: مصرف قسمت‌های احشایی مثل جگر، قلوه و… برای افراد مبتلا به نقرس ممنوع است، زیرا حاوی پوری زیادی هستند و به بالا رفتن سطح اسید اوریک در خون کمک می‌کنند.

غذا‌های دریایی خاص: بیماران مبتلا به نقرس باید از مصرف غذا‌های دریایی حاوی پورین زیاد پرهیز کنند؛ ماهی تن، ماهی خال مخالی، صدف، ماهی کولی، شاه ماهی، ساردین و…

ویتامین C: این ویتامین می‌تواند به کاهش سطح اسید اوریک در خون کمک کند بنابراین، درباره مصرف مکمل ویتامین C با پزشک خودتان مشورت کنید و در صورت امکان، میزان مصرف این مکمل را به ۵۰۰ میلی گرم در روز برسانید.

قهوه: بعضی تحقیقات نشان داده اند مصرف قهوه در حد متوسط (خصوصا نوع کافئین دار) می‌تواند با کاهش خطر ابتلا به نقرس مرتبط باشد. البته نوشیدن قهوه ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد. بنابراین، حتما درباره مصرف قهوه با پزشک مشورت کنید.

گیلاس: شواهد علمی نشان می‌دهند خوردن گیلاس با کاهش خطر مواج شدن با حملات نقرس مرتبط است.

فواید رعایت رژیم غذایی

پیروی از رژیم غذایی مخصوص نقرس می‌تواند به محدود کردن تولید اسید اوریک کمک کند و دفع آن را از بدن افزایش دهد. اگرچه این رژیم غذایی معمولا غلظت اسید اوریک را در خون به اندازه‌ای کاهش نمی‌دهد که بتواند نقرس را بدون نیاز به مصرف دارو درمان کند، اما می‌تواند تعداد حملات نقرس را کاهش دهد و شدت این حملات را محدود کند.

این رژیم غذایی مخصوص، کنار محدود کردن کالری‌های مصرفی و ورزش کردن منظم، به افراد کمک می‌کند وزن خودشان را در محدوده سالم نگه دارند و از همین طریق سلامت عمومی افراد را بهبود می‌بخشد. رژیم غذایی مخصوص نقرس، در درجه اول، همان توصیه‌های استانداردی را شامل می‌شود که در همه رژیم‌های غذایی سالم وجود دارند. درواقع، تاکید اصلی این رژیم غذایی مانند رژیم‌های سالم دیگر، بر مصرف سبزی ها، میوه ها، غلات سبوس دار، لبنیات کم چرب و مصرف متعادل گوشت‌های قرمز بدون چربی است؛ بنابراین باید گفت رژیم غذایی مخصوص نقرس، به طور کلی با هیچ خطری همراه نیست.

شیوه زندگی در بیماران مبتلا به نقرس

همان طور که گفته شد، مقصر اصلی در ابتلا به بیماری نقرس تجمع زیاد ماده‌ای به نام اسید اوریک و درواقع پسماند متابولیسم و سوختن پروتیین در بدن است. پس نقرس ارتباط نزدیکی با مصرف مواد غذایی خاص دارد. اما نکته جالب این است که حدود ۱۰ درصد مردم اسید اوریک بالایی دارند، ولی همه آن‌ها علائم نقرس را نشان نمی‌دهند و برعکس، بعضی افراد که علائم بالینی نقرس را نشان می‌دهند، اسید اوریک خیلی بالایی ندارند، پس به غیر از رعایت این نکات تغذیه‌ای موارد دیگری نیز وجود دارد که رعایت آن‌ها به پیشگیری از بروز و درمان نقرس کمک می‌کند. در ادامه به طور خلاصه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مصرف آب فراوان: نوشیدن آب به مقدار ۲ تا ۴ لیتر (۸ تا ۱۶ لیوان) در روز، باعث می‌شود اسید اوریک بیشتری از کلیه‌ها دفع شود. (حتما ۱ لیوان آب، قبل از خواب بنوشید زیر این کار به کم شدن اسید اوریک کمک می‌کند.) دقت کنید منظور نوشیدن آب است نه هر نوشیدنی دیگری. الکل ماده‌ای است که نوشیدن آن برای بیمار مبتلا به نقرس بسیار خطرناک است و این اشخاص باید از نوشیدن الکل به شدت اجتناب کنند. نوشیدنی‌های شیرین حاوی فروکتوز نیز برای این بیماران مناسب نیست و بیماری شان را تشدید می‌کند.

ورزش: کم تحرکی می‌تواند احتمال بروز حمله‌های نقرس را افزایش دهد.

وزن متناسب: افرادی که اضافه وزن دارند، باید سعی کنند وزنشان را کاهش دهند تا به وزن مطلوب برسند، اما حتما باید به این نکته توجه داشت که برای کاهش سریع وزن، نباید رژیم‌های سخت گرفت و مدت طولانی گرسنه ماند، زیرا کاهش سریع وزن، باعث افزایش اسید اوریک و به دنبال آن بدتر شدن نقرس می‌شود. حداکثر کاهش وزن مجاز ۵۰۰ گرم در هفته است.

کاهش چربی: دریافت پروتیین از منابع لبنیات کم چرب به جای پرچرب.

از پزشکمان چه بپرسیم؟

به افراد مبتلا به بیماری نقرس پیشنهاد می‌شود قبل از مراجعه به پزشک آماده باشند تا بتوانند پرسش‌های خود را به دقت و درستی از پزشک خود بپرسند:

• روی یک برگ کاغذ، زمان شروع بیماری و نحوه شروع آن و مفاصل درگیر را به ترتیب یادداشت کنند و هر تغییر ایجاد شده و فواصل درد‌ها را بنویسند تا بتوانند در فرصتی که در اختیار دارند، مشکلشان را با جزییات بیشتری برای پزشک تشریح کنند.
• درمان بیماری به دارو نیاز دارد، بنابراین هر سوالی که ممکن است درباره دارو و تداخلات آن با دارو‌های دیگری که مصرف می‌کنند یا عوارض جانبی، دارند، روی کاغذ یادداشت کنند و از پزشک بپرسند.
• درباره اینکه در صورت فراموش کردن یک دوز دارو، چه باید بکنند، بپرسند.
• درباره انتظار که باید از درمان داشته باشند و اینکه بعد از چه مدت باید به نشانه‌های بهبود یا عدم بهبود توجه کنند از پزشک خود بپرسند.