تماشای تاریخ تیموری در آرامگاه ابوبکر تایبادی

رجبعلی لباف‌خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: دوران تیموریان اگر چه با قتل و غارت آغاز شد و «تیمور» و پسرش «میرانشاه» بسیاری از مردم را به خاک و خون کشیدند و از سرهای بریده «کله منار» بر آوردند، اما پس از تیمور، پسر  دیگرش «شاهرخ» درنده خویی را ترک کرد و به آبادانی و باز پیرایی شهرها و ساخت بناهای عام‌المنفعه روی آورد.

وی اضافه کرد: البته حضور وزیران و ندیمان فرهنگمدار همچون خواجه غیاث‌الدین پیر احمد خوافی، خواجه غیاث‌الدین سالار سمنانی، خواجه نظام‌الدین احمدبن خواجه داوود، خواجه غیاث‌الدین احمد شیرازی، خواجه شمس‌الدین علی بانیچه سمنانی و امیر جلال‌الدین علی شقانی و همسر فاضله و دانش دوستش گوهرشاد خاتون، بسیار تاثیرگذار و تعیین کننده بود و موجب شد که در قلمرو حکومت او و پسرانش بایسنقر، الغ بیک و محمد سلطان حرمت بزرگان، دانشمندان و عارفان بیش از پیش پاس داشته شود و آثار گران سنگ و بناهای باشکوه خلق شوند.

لباف‌خانیکی خاطرنشان کرد: یکی از آن آثار زیبا «آرامگاه ابوبکر تایبادی» در شهر تایباد است. دانشمند عارفی که بسیار مورد علاقه و توجه خاص و عام از جمله تیمور گورکانی بود، به گونه‌ای که تیمور در راه تصرف هرات با مولانا ملاقات کرد. مولانا زبان به نصیحت او گشود و گفت «اگر تو نیز با بندگان خدای تعالی بر نهج عدالت سلوک ننمایی دیگری بر تو چیره خواهد شد».

وی ادامه داد: ابابکر تایبادی در سال ۷۹۱ هجری قمری درگذشت و در گورستان محصور تایباد به فاصله نه چندان از آرامگاه پدرش به خاک سپرده شد؛ این در حالی بود که همچنان منش، زهد و اندیشه‌اش مورد احترام بود و به «غیاث‌الدین پیر احمد خوافی» انگیزه داد تا در احداث بنایی درخور آن شخصیت والا مقام تلاش کند.

این پژوهشگر خراسانی عنوان کرد: آنچه اکنون به «آرامگاه ابابکر تایبادی» معروف است، مجموعه معماری مشتمل بر یک ایوان بلند و زیبا، ۲ ایوانچه ۲ طبقه یا رواق‌های ۲ طرف ایوان مرکزی منتهی به اطاق‌ها و یک گنبدخانه است.

لباف‌خانیکی افزود: مدفن مولانا شیخ زین‌الدین تایبادی همانند مدفن شیخ احمد جامی در جلو ایوان و محصور در یک معجر سنگی مستطیل شکل محاط شده است و آنجا که به آرامگاه معروف است نمازخانه یا به قول «اسفزاری» جماعت خانه‌ای است که به سعی و همت غیاث‌الدین پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ تیموری و به احتمال زیاد معماری غیاث‌الدین شیرازی بر سر مزار شیخ زین‌الدین تایبادی بنا شده است.

وی خاطرنشان کرد: ساخت بنا در سال ۸۴۸ هجری قمری و همزمان با ساخت مدرسه غیاثیه به اتمام رسیده و به جهت شباهت‌های زیادی که در ساختار و تزیینات معماری با آن دارد، به نظر می‌رسد که توسط معماران مدرسه غیاثیه ساخته شده باشد. امتیاز این بنا کاربرد وسیع و ظریف کاشی معرق در رنگ‌های متنوع است که نمای بیرونی و رویه دیوار ایوان‌ها را با نقوش رنگارنگ و کتیبه‌های ثلث و معقلی آراسته است.

این باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: اما شاهکار معماری و هنری در این بنا کتیبه ثلث آجری بر زمینه کاشی معرق فیروزه‌ای رنگ است که با خط خوش و بسیار زیبای «جلال‌الدین محمدبن جعفر تبریزی» نقش بسته است. همان خوش‌نویسی که کتیبه‌ اطراف ایوان ورودی مدرسه غیاثیه خرگرد و مسجد گوهرشاد هرات را نیز رقم زده است. در آرایه‌های این بنا همانند مدرسه غیاثیه از سنگ مرمر سفید نیز استفاده شده به گونه‌ای که ازاره دیوارها را تا ارتفاع بیش از ۱متر با تلفیق کاشی و سنگ مرمر به گونه‌ای آراسته‌اند که قطعات چند ضلعی، مربع، ستاره‌ای شکل و محرابی سنگ مرمر را در درون قاب‌ها به گونه لانه زنبوری یا شمسه کنار هم چیده شده و حد فاصل آن‌ها با نوارهای باریک و ظریف کاشی لاجوردی پر کرده‌اند، یا سنگ و کاشی را به گونه‌ای تلفیق کرده‌اند که شمسه‌ای با شعاع‌های کاشی ایجاد کند. در برخی موارد کاشی‌های پر کننده حد فاصل سنگ‌های مرمر خود نیز به طریق معرق زینت یافته‌اند.

لباف‌خانیکی در خصوص وضعیت فعلی این بنا عنوان کرد: فضای درونی بنا در حال حاضر سفید شده است اما فیلپوش‌ها، ترمبه‌ها و کاربندی‌های پرکار، ظریف و قاب‌های تزیینی آسمانه، بنا را همانند آسمانه مدرس و مسجد مدرسه غیاثیه خرگرد به زیبایی آراسته و چنانچه تقلید از آن بوده، باید مقرنس‌ها و قاب‌ها به گل و برگ‌های آبی رنگ منقوش باشند.

وی گفت: نصب سنگ‌های مرمر سفید همراه کاشی بر ازاره بنا فرصتی فراهم آورده تا هنرمندان، شاعران، عارفان و خوشنویسان مسافر به شیوه‌های مختلف و زیباترین وجه در قالب قطعه، سروده و پیام‌های حکمت‌آمیز را اطلاع‌رسانی و خلایق را ارشاد کنند. این امر نیز خود به صورت جاذبه گردشگری مهمی در بنا جلوه‌گر است.

لباف‌خانیکی با اشاره به اینکه این بنا طی سال‌های متمادی آسیب‌های فراوان دیده است، بیان کرد: از اوایل دهه ۱۳۴۰خورشیدی این بنا به همت انجمن آثار ملی و هنرمندان میراث فرهنگی خراسان مرمت و تثبیت شده است.

این باستان‌شناس و پژوهشگر خراسانی تصریح کرد: آرامگاه ابابکر تایبادی در تاریخ ۲۹ آذر ماه ۱۳۱۶ به شماره ۳۰۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

انتهای پیام