داستان دو سرو بیمارستان عیسی بن مریم

ورود پزشکان اروپایی همراه با گروه‌های مذهبی به ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اتفاق افتاد که نخستین آن‌ها «دکتر هورنل» از پزشکان مذهبی اسکاتلند بود. او در سال ۱۲۵۸ خورشیدی به ایران آمد و سازمان هیئت پزشکی را در ایران بنیاد نهاد و نخستین بیمارستان این سازمان در جلفای اصفهان تأسیس شد. بعد از بازگشت هورنل به اسکاتلند، این بیمارستان به مدت سه سال بی‌سرپرست بود تا این‌که دکتر «دونالد کار» در سال ۱۲۷۳ خورشیدی به ایران آمد و به دستور او و با همکاری «دوشیزه مری بِرد» دو درمانگاه در اصفهان گشایش یافت، اما فعالیت آن‌ها با مخالفت مقامات محلی روبرو شد. سپس در محله جویباره اصفهان که برخی از ساکنان آن یهودی بودند درمانگاه دیگری بازشد و البته آن‌هم به‌زودی تعطیل شد، تا آنکه سرانجام دولت با فعالیت این مراکز موافقت کرد و در سال ۱۲۷۶ خورشیدی  نخستین بیمارستان زنان در ایران به ریاست خانم دکتر «املینا استوارت» در اصفهان ایجاد شد.

دکتر دونالد کار در سال ۱۲۸۲ خورشیدی نیز با کمک دولت و افراد محلی نسبت به ساخت یک بیمارستان اقدام کرد که «بیمارستان مسیحی» نام داشت و مردم اصفهان، این بیمارستان را «مریضخانه انگلیسی‌ها» یا «مُرسلین انگلیس» می‌نامیدند و بعد از انقلاب اسلامی ابتدا به بیمارستان «انقلاب اسلامی» و سپس به «بیمارستان عیسی بن مریم» تغییر نام داد.

برای این منظور، فردی به نام امین الشریعه، زمین بیمارستان را واقع در محله مستهلک در مجاور خیابان شمس‌آبادی و نبش خیابان عباس‌آباد برای انگلیسی‌ها خریداری کرد و از آن زمان ساخت این بیمارستان به دست آن‌ها آغاز شد که ساختمان آن شامل یک بخش مردان، یک سالن کوچک و یک آشپزخانه و رختشوی‌خانه ساده بود. بیمارستان مسیحی در سال ۱۲۸۴ خورشیدی با راه‌اندازی بخش زنان توسعه یافت. در آن زمان بیمارستان شامل دو ساختمان دوطبقه در ضلع شمالی، دو سالن و دو اتاق کوچک بود و بقیه زمین به محیط سبز اختصاص داشت. کل مساحت بیمارستان تقریباً ۱۱ هزار مترمربع و زیربنای آن ۷۵۰۰ مترمربع  و بقیه فضای سبز  و دوخانه بود که به‌تدریج در اثر طرح‌های توسعه بیمارستان و ساخت‌وسازهای بعدی به شکل امروزی درآمد.

بر سردر قدیمی بیمارستان بر روی کاشی فیروزه‌ای‌رنگ در زیر نقش صلیب، نام آن «بیمارستان مسیحی» و سال ساخت آن ۱۲۸۲ خورشیدی برابر با ۱۹۰۴ نوشته‌شده است. 

این نکته نیز حائر اهمیت است که ساختمان «بیمارستان عیسی بن مریم» مربوط به اواخر دوران قاجار و اوایل دوره پهلوی است که در تاریخ ۲۲ مردادماه ۱۳۸۴ خورشیدی با شماره  ثبت ۱۳۱۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

در تزیینات ‌نمای بیرونی آن در ضلع جنوب شرقی بیمارستان نیز از ترکیب نمادهای ایرانی همچون «سرو ناز» و «سرو خمره‌ای» همراه با صلیب مسیحی استفاده‌ شده است. این تزئینات کاشی معرق و آجر با ستون‌های سنگی، نمونه‌ای منحصربه‌فرد از هنر تلفیقی با استفاده از طرح‌های سنتی و مدرن با ترکیب نمادهای ایران باستان است که امضای شادروان استاد عیسی بهادری (طراحِ هنرمندی که در رشته‌های فرش، منبت، خاتم، موزائیک، کاشی و قلم‌زنی آثار ماندگاری از خود بر جای گذاشت) در قسمت پایین یکی از دو سرو نازِ این طرح نشان می‌دهد که طراحی این نما توسط رئیس فقید هنرستان هنرهای زیبای اصفهان انجام‌شده است.

یکی از نکاتی که برای نخستین‌بار در این نوشتار به آن اشاره می‌شود، این است که مسئولیت اجرای این اثر به‌صورت کاشی‌کاری معرق به زنده‌یاد استاد عزیز الله مستغاثی سپرده شد.

احمد همتیار، هنرمند پیشکسوت کاشی معرق دراین‌باره به ایسنا گفت: همیشه می‌گویند آثار ارزشمندی که تاکنون به‌جامانده‌اند به این دلیل است که بانی و حامی و هنرمند در یک‌جهت حرکت کرده و برای اجرای یک اثر کوچک تا یک اثر بزرگ مانند میدان نقش‌جهان، همدل و هم‌زبان بوده‌اند.

او افزود: پیش از انقلاب، بیمارستان عیسی بن مریم یک بیمارستان ویژه و خاص به شمار می‌رفت و قطعاً برای پروژه نمای جنوب شرقی بیمارستان (دو نوع سروی که اجرا شده است) با استفاده از مشاوران خود تلاش کردند تا از بهترین اساتید آن زمان استفاده کنند که سرانجامِ کار، اثری شاخص باشد. به این منظور برای طراحی این نما از مرحوم «استاد عیسی خان بهادری» بهره بردند که ۳۰ سال ریاست هنرستان هنرهای زیبای اصفهان را به عهده داشت و از طراحان بزرگی به شمار می‌رفت که آثار او در قالی، خاتم، کاشی، گچ‌بریریال قلم‌زنی و مینیاتور استفاده می‌شد و زبانزد بود.

همتیار تصریح کرد: مرحوم استاد بهادری نه‌تنها در ایران، بلکه چهره‌ای جهانی بود و بر اساس ماهیت این بیمارستان که آن زمان بیمارستان مسیحی نام داشت، به این نتیجه رسید که نقش و ترکیب این اثر باید با آیین مسیحیت همخوانی داشته باشد و به‌این‌ترتیب طرح «دو سرو» را انتخاب کرد.

این مرمتکار پیشکسوت اضافه کرد: مسئولیت اجرای این طرح نیز به زنده‌یاد «استاد عزیزالله مستغاثی» محول شد که یکی از هنرمندان قَدَر و مطرح کاشی‌کاری معرق بود که کارهای ارزشمندی به‌ویژه در خارج از ایران انجام دادند و نزد اساتید مطرح آن زمان حرمت و کرامت داشتند.

او گفت: طبیعتاً اجرای کاری چنین عظیم به نیروهای دیگری هم نیاز داشت، یعنی در این مرحله نیز همگی هنرمندان باید حساب شده به‌کارگرفته می‌شدند؛ به‌این‌ترتیب توسط زنده‌یاد استاد عزیزالله مستغاثی همکارانی برای این امر انتخاب شدند. آن زمان استاد  مستغاثی در منزلشان کار می‌کردند و به‌این‌ترتیب کارهای بُرش و شماره گذاری طرح را انجام دادند.

همتیار ادامه داد: ازجمله اساتیدی که توسط زنده‌یاد استاد عزیزالله مستغاثی انتخاب شد مرحوم استاد علی مختاریان بود که به «استاد علی آجری» معروف بوده و صاحب تومار گره بودند و حتی اساتیدی مانند استاد حسین برهانی، حاج اسماعیل کاظم پور، ابراهیم کاظم پور یا استاد محمد گچ‌بر برای رسمی بندی یا مقرنس نزد استاد علی مختاریان می‌آمدند. یادم هست که ایشان با مرحوم استاد عزیزالله مستغاثی نسبت فامیلی هم داشت اما چیز دیگری در خاطرم نیست. مرحوم استاد علی مختاریان هم مرد وارسته‌ای بود که هیچ بخل فنی نداشت و به همه راهنمایی می‌کرد و بخش تراش کاشی‌ها توسط استاد علی در کارگاهشان که در بازارچه رنگرزها قرار داشت و با نظارت زنده‌یاد استاد مستغاثی انجام شد.

این استاد رشته مرمت گفت: زنده‌یاد استاد عزیزالله مستغاثی برای چیدن این اثر هم به یک نفر نیاز داشت که به او کمک کند. ایشان قبلاً کار من را دیده بود چون ابتدای انقلاب به سمت پل فردوسی، یعنی درست پشت پاساژ سپاهان، یک کوچه بود و تعدادی خانه‌های اعیانی در آنجا وجود داشت و من در آنجا کنار استاد مستغاثی برای چیدن طرح‌های کاشی معرق که نقش چوگان و گل و برگ داشت همکاری کرده بودم و اخلاقاً من را می‌شناخت و کارم را می‌دانست، به همین دلیل استاد برای چیدن طرح «دو سرو» من را انتخاب کرد؛ به‌این‌ترتیب کارگاهی در را بیمارستان مسیحی که حالا بیمارستان عیسی بن مریم نام دارد در اختیار ما قرار دادند و من به‌اتفاق استاد مستغاثی با تمام دقت کار را بر اساس نقشه چیدیم، درواقع کار خیلی جزم و جفت چیده شده است.

همتیار افزود: آن زمان که زنده‌یاد استاد عزیزالله مستغاثی من را برای چیدن این کار دعوت کرد حدود ۱۸ ساله بودم و ۸ سال سابقه کار داشتم و یادم هست که اجرای این کار در سال ۱۳۴۹ انجام شد و آن زمان مرحوم استاد بهادری دیگر در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان اشتغال نداشت و اواخر حضورشان در اصفهان بود یا اینکه دیگر در این شهر ساکن نبودند.

انتهای پیام