فرهنگ‌ سازی، راهکاری برای کاهش مصرف گاز خانگی/ تأثیر افزایش بهای گاز بر بهینه سازی

به گزارش خبرنگار هوشمند نیوز، افزایش مصرف گاز در فصل سرما یک امر طبیعی است اما مصرف شدید این انرژی در بخش خانگی تا جایی پیش می‌رود که بخش صنایع را عملاً دچار مشکل می‌کند. این اتفاق تازه‌ای نیست و هرسال در آستانه‌ی فصل سرما با ناترازی گاز مواجه می‌شویم و در تمام این سال‌ها نیز دولت‌ها موفق نشده‌اند راهکاری برای بهینه‌سازی مصرف گاز بیابند. دولت‌ها معمولاً در طول سال، چندان از ناترازی گاز سخن نمی‌گویند و تنها در آغاز فصل سرد است که از بهینه‌سازی گاز دم می‌زنند و مردم را به صرفه‌جویی دعوت می‌کنند که این راه هرگز جوابگو نبوده و همچنان شاهد افزایش مصرف گاز در بخش خانگی هستیم.

فرهنگ‌سازی مسأله‌ای نیست که در یک دوره‌ی کوتاه عملی شود؛ فرهنگ‌سازی نیاز به برنامه‌ریزی، زیرساخت و عزم و اراده‌ی جدی دارد که تاکنون در بدنه‌ی دولت‌ها شاهد آن نبودیم.  

مصرف گاز در ایران سه برابر سرانه مصرف در اتحادیه اروپا است

میزان مصرف گاز در ایران عجیب است و وقتی این میزان را با کشورهای اروپایی مقایسه می‌کنیم، ماجرا عجیب‌تر و حتی باورنکردنی می‌شود؛ بررسی‌ها نشان می‌دهند که سرانه مصرف گاز در ایران سه برابر سرانه مصرف در کل اتحادیه اروپا است.

 جدیدترین آمارها نشان می‌دهند مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری به ۴۸۰ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به مدت مشابه پارسال، حدود ۹۰ میلیون مترمکعب افزایش یافته است.

طبق برآوردها از مجموع 830 میلیون متر مکعب تولید روزانه‌ی گاز در کشور، 600 میلیون متر مکعب در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده به مصرف می‌رسد و در روز‌های سرد سال بیش از هفتاد درصد از مصرف گاز به این بخش خانگی اختصاص پیدا می‌کند.

در گزارش سالانه شرکت بریتیش پترولیوم با عنوان «مرور آماری انرژی جهان ۲۰۲۲»، سهم ایران در حوزه تولید گاز دنیا، ۶.۴ درصد و در حوزه مصرف، ۶ درصد است. این اعداد و ارقام نشان می‌دهند که حجم تولید و مصرف گاز در کشور ما بسیار به هم نزدیک هستند و این موضوع کشور را از نظر اقتصادی عقب نگه می‌دارد چرا که با صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف گاز می‌توان میزان صادرات گاز را بالا برد در حالی که متأسفانه این میزان، به جای صادرات، هدر می‌شود.

شرکت بریتیش پترولیوم همچنین نشان داده که مصرف گاز ایران، نسبت به آمریکا و روسیه، طی 10 سال اخیر بیشتر بوده است. در این میان اما باید جمعیت این کشورها را نیز با جمعیت ایران مقایسه کرد و آن وقت است که میزان مصرف بی‌رویه‌ و هدررفت گاز در ایران به خوبی روشن می‌شود.

در بین کشورهای دارای بیشترین تولید و مصرف گاز، چین با حدود ۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر رتبه اول جمعیت، آمریکا با حدود ۳۳۳ میلیون نفر رتبه سوم جمعیت، روسیه با حدود ۱۴۲ میلیون نفر رتبه نهم جمعیت و ایران با حدود ۸۵ میلیون نفر رتبه هفدهم جمعیت جهان را دارا است.

مصرف گاز خانگی، نیروگاه‌ها را به استفاده از سوخت دوم مجبور می‌کند

چگنی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران طی سخنانی به مصرف بیش از اندازه‌ی گاز خانگی اشاره کرد و گفت: این موضوع سبب شده محدودیت‌هایی را در حوزه نیروگاهی اعمال کنیم و بخش نیروگاهی به سمت استفاده از سوخت دوم و مایع بروند. به این ترتیب، با افزایش مصرف گازوییل، مقدار صادرات محدود می‌شود و بر همین اساس، صادرات گاز به ترکیه و عراق نیز کاهش می‌یابد. هر قدر مصرف خانگی بهینه باشد، به حوزه فعالیت صنایع کمک کرده‌ایم.

مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: ما سومین تولیدکننده گاز جهان و چهارمین مصرف‌کننده آن پس از روسیه، آمریکا و چین هستیم و مقدار مصرف گاز در ایران تقریباً با دوازده کشور ثروتمند اروپا برابری می‌کند. ما اکنون ۲۵ میلیون مشترک گاز داریم که از این تعداد، ۷۶ درصد در سه پله‌ی نخست مصرف قرار دارند و ۵۰ درصد گاز کشور را مصرف می‌کنند.

چگنی با بیان اینکه میانگین قیمت گاز سه پله نخست مشترکان را هر مترمکعب حدود ۶۳ تومان است گفت: هر مشترک در ماه حدود ۵۰۰ مترمکعب مصرف دارد که با نرخ ۶۳ تومان، ۳۵ هزار تومان در ماه پول گاز می‌پردازند که اگر همین مقدار گاز را صادر کنیم معادل ارزی آن به نرخ صادراتی، برابر با ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان خواهد بود، در حالی که ما با رقم بسیار پایین، آن را در منازل مصرف می‌کنیم.

در آینده‌ی نزدیک با یک چالش جدی برای تأمین گاز طبیعی مواجه خواهیم شد

در حال حاضر که با کشوری تحریم‌زده روبه رو هستیم و به بسیاری از تکنولوژی‌های روز دنیا دسترسی نداریم، تولید گاز کار مشکلی است؛ گازی که به راحتی در مصارف خانگی هدر می‌شود. متأسفانه در سال‌های اخیر نیز شاهد توقف طرح‌های توسعه‌ی میادین گازی بودیم و اگرچه این طرح‌ها مجدداً کلید خورده اما فعلا و تا چهار سال آینده، امکان بهره‌برداری از آن‌ها وجود ندارد و در واقع می‌توان گفت در حال حاضر قرار نیست افزایش تولید گاز داشته باشیم. پس در این شرایط، صرفه جویی و مصرف بهینه‌ یک مسأله‌ی حیاتی است که باید بیش از پیش به آن توجه شود.

مالک شریعتی‌نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس درباره‌ی ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور گفته است: وجود منابع فراوان قابل استحصال گاز طبیعی و توسعه‌ی آن سبب شده است تا در دو دهه گذشته عرضه‌ی گاز طبیعی به‌منظور تأمین نیاز کشور به‌طور میانگین سالانه هفت درصد افزایش یابد، اما در سوی مقابل برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور نشده است.

به گفته وی با وجود اینکه ایران رتبه‌ی سوم بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان را دارد، اما با توجه به آغاز افت فشار در مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه‌ی روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تأمین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت.

آیا افزایش پلکانی تعرفه‌ی گاز جوابگوست؟ 

قیمت گاز در ایران نسبت به سایر سایر کشورها، قیمت بسیار ارزانی است و شاید یکی از دلایلی که هنوز ارزش و اهمیت گاز برای مردم روشن نشده همین قیمت پایین است. ایران  از نظر بنزین، گازوئیل، برق و گاز طبیعی ارزان جزو سه کشور نخست دنیا قرار دارد.

این مسأله نه تنها برای گاز بلکه برای تمام انرژی‌ها از جمله برق، بنزین، گازوئیل و… نیز صدق می‌کند. درست است که ایران دارای یکی از بزرگترین ذخایر گازی است اما مصرف بی‌رویه، عدم فرهنگ‌سازی، قیمت بسیار پایین و مسائلی از این دست باعث شده قدر و قیمت این انرژی به درستی برای مردم روشن نباشد و در نهایت شاهد هدررفت گاز در بخش خانگی باشیم آن هم به میزانی باشیم که در فصول سرد، بخش‌های دیگر نظیر صنعت را دچار مشکل می‌کند.

برخی از کارشناسان معتقدند قیمت انرژی در ایران باید افزایش پیدا کند اما عده‌ی بیشتری از کارشناسان نیز عکس این نظر را دارند چرا که افزایش قیمت حامل‌های انرژی، قیمت‌های سایر کالاها و خدمات را افزایش می‌دهد و سبب رکود و تورم پی‌درپی می‌شود، بنابراین برای جلوگیری از تورم و افزایش رفاه و به‌منظور استفاده بهینه از ذخایر انرژی می‌توان از سیاست‌های فرهنگی به‌خوبی کمک گرفت. تأثیر بلندمدت و کوتاه‌مدت سیاست‌های فرهنگی و تأثیرگذاری آن بر مصرف گاز طبیعی که اکنون بخش قابل‌توجهی از سبد انرژی کشور را تشکیل می‌دهد، در بخش مصرف خانگی و تولیدی دارای اهمیت فراوانی است و نیاز به بررسی همه‌جانبه دارد.

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران، طی سخنانی درباره‌ی اهمیت اجرای طرح تعرفه گذاری پلکانی گاز خانگی گفته: تعرفه گذاری پلکانی گاز خانگی اقدامی است که می‌تواند مردم را به سمت کاهش استفاده از انرژی سوق دهد.

او همچنین اضافه کرده: درست است که در منابع انرژی غنی هستیم، ولی با توجه به مشکلاتی که هم اکنون در تولید با آن مواجه شده ایم، روش جدیدی مثل تعرفه گذاری پلکانی را باید به کار ببندیم.

جریمه و افزایش هزینه‌ی قبض گاز، همواره یکی از در دسترس‌ترین و آسان‌ترین راه‌های بهینه‌سازی گاز بوده و با توجه به مصرف شدید گاز، به نظر نمی‌رسد روش مناسبی بوده باشد چرا که مشترکین پرمصرف معمولاً قشر مرفه‌تری هستند که با پرداخت هزینه‌ی بیشتر گاز هم چندان مشکلی ندارند. در واقع افزایش هزینه‌ی گاز مشترکان پر مصرف، شوکی است که پس از گذشت مدت زمان کوتاهی طبیعی می‌شود و مصرف همچنان ادامه دارد.

در این میان باید به فرهنگ‌سازی توجه کرد که سالیان سال از آن غافل بوده‌ایم.

اهمیت و ارزش گاز را برای مردم توضیح دهیم

در حال حاضر یکی از اساسی‌ترین موضوعاتی که وزارت نفت با آن درگیر شده، ناترازی گاز است و در این میان انگشت اتهام، به سمت هدررفت گاز در بخش خانگی است اما باید دید تاکنون دولت‌ها چه اقدامات مثبتی در راستای بهینه‌سازی انجام داده‌اند؟

چند صباحی است که صحبت از بخاری‌های استاندارد به میان آمده اما تاکنون این بخاری‌ها به دست مردم نرسیده. از سوی دیگر در بحث زیرساخت‌های مسکن، اقدامات لازم صورت نگرفته و تعداد بسیار زیادی از مسکن‌ها، دارای استانداردهای لازم برای جلوگیری از هدررفت گاز نیستند؛ این اقداماتی است که دولت‌ها باید انجام دهند و اما مهمترین مسأله‌ای که مسئولان از آن غافل هستند، فرهنگ‌سازی است. در واقع باید اقدامات فرهنگی گسترد‌ه‌ای در طول این سال‌ها صورت می‌گرفت تا اهمیت و ارزش گاز طبیعی برای مردم مشخص شود.

اگرچه که جریمه هم یکی از راه‌کارهاست اما تنها راهکار نیست و باید در کنار آن بحث فرهنگ‌سازی مصرف بهینه‌ی گاز را جدی بگیریم؛ کاری که از سالیان پیش باید آغاز می‌شد اما هنوز هم به درستی روی این مسأله کار نشده و فقط به ساخت چند کلیپ یا نصب بنر بسنده کرد‌ه‌ایم.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران معتقد است: در دهه ۸۰ که مصرف گاز توسط آقای گاز تبلیغ می‌شد ۳۰ درصد با کاهش مصرف گاز خانگی مواجه شدیم. ولی وقتی پارس جنوبی توسعه پیدا کرد گفتند گاز زیاد داریم و نیاز نیست در این حد تبلیغ کنیم که مردم در مصرف انرژی صرفه جویی کنند. از آن تاریخ بود که دچار بحران شدیم و این مدیریت نامتناسب ما را به این مرحله رساند.

در واقع فرهنگ‌سازی نیازمند یک عزم جدی و ورود مطبوعات، رادیو و تلوزیون، شبکه‌‌های اجتماعی، سینما و… است. همچنین مکان‌های آموزشی، به خصوص آموزش و پرورش، می‌توانند نقش پررنگی را در این مهم ایفا کنند. همچنین رادیو و تلوزیون باید خود را مکلف کنند که علاوه بر ساخت کلیپ‌های متعدد در این باره، به برگزاری نشست‌ها و میزگردهای تخصصی اقدام کنند که درخصوص اهمیت گاز طبیعی و وضعیتی که امروز دچارش هستیم به مردم اطلاع رسانی کنند. از این دسته برنامه‌ها باید به وفور در رسانه‌ها وجود داشته باشد تا کم کم توجه مردم به آن‌ها جلب شود. به طور مثال، تنظیم دمای خانه بین 18 تا 21 درجه سانتی‌گراد که موجب صرفه‌جویی در گاز خانگی می‌شود باید به طور مرتب در رسانه‌های متعدد به خصوص رادیو و تلوزیون تکرار شود تا مردم گوششان به آن عادت کند.

اگر ما امروز در مصرف گاز خانگی، با افزایش مصرف روبه رو هستیم، به این دلیل است که هرگز به درستی درباره‌ی فرهنگ‌سازی و توضیح اهمیت گاز به مردم طرح و برنامه‌ای اجرا نکردیم و فقط در آستانه‌ی فصل سرما، از مردم می‌خواهیم که صرفه‌جویی کنند و این اتفاق نمی‌افتد چرا که همیشه این خیال وجود دارد که ایران دارای بزرگترین ذخایر گازی است و در چنین کشوری صرفه‌جویی بی معناست!

در چنین شرایطی بهتر است وزارت نفت به جای آنکه همواره انگشت اتهام را به سوی مردم بگیرد، در راستای فرهنگ‌سازی مصرف بهینه تلاش کند و بار دیگر ارزش و اهمیت گاز را به مردم یادآوری کند.