جای خالی کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر ۶ هزار ساله

محسن جاوری، بعدازظهر  چهارشنبه (۲۷ مهرماه) در نشست «کاوش‌های باستانی در محور میانی چهارباغ» که به همت مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل، وابسته به سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان برگزار شد، با بیان اینکه اصفهان یکی از استثنایی‌ترین شهرهای دنیا با قدمت ۶ هزار سال است، اظهار کرد: اسناد این قدمت ۶ هزارساله در سال ۷۶ در غرب اصفهان کشف شد که از این آثار ۳ اثر با قدمت حداقل ۳ تا ۴ هزار سال قابلیت ارائه در موزه داشته و در موزه نیز نگهداری می‌شود.

او ادامه داد: شهر اصفهان با انتخاب به‌عنوان پایتخت در دوره  صفویه، وارد به جدیدی از تاریخ خود فصل شد و  خیابان چهارباغ به‌عنوان یکی از فضاهای استثنایی شهری که توسط شهرسازان دوران شاه‌عباس طراحی و اجرا شد به علت شرایط استثنایی که با باغ‌ها، خیابان‌ها و ارتباطات ایجاد کرد از بخش اصلی تا بخش بعدی که از آن‌سوی زاینده‌رود تا پای کوه ادامه پیدا می‌کرد، به یکی از نقاط قوت اصفهان تبدیل شد. به‌طوری‌که اگر میدان نقش‌جهان به‌عنوان یک فضای مهم و  ارتباط‌دهنده بخش‌های اصلی شهر شناخته می‌شود، خیابان چهارباغ نیز به‌عنوان یک  فضای استثنایی شهری با طراحی فوق‌العاده از اهمیت برخوردار است.

سرپرست هیئت کاوش‌های باستان‌شناسی در بخشی از خیابان چهارباغ با بیان اینکه محور چهارباغ یکی از محورهای اصلی و تاریخی شهر اصفهان در دوران تاریخی به‌ویژه دوره صفویه بوده است، گفت: همین موضوع باعث شده است که این محور ازلحاظ کاوش‌های باستانی در موقعیت ویژه قرار گیرد.

این باستان‌شناس یادآور شد: نخستین بار بحث کاوش‌های باستانی در محور چهارباغ در سال ۸۳  و زمان طرح موضوع احداث مترو اصفهان در این محور مطرح شد و ما با تیمی از باستان‌شناسان موفق به اخذ اجازه کاوش در محور میانی چهارباغ شدیم.

او اضافه کرد: در اصفهان علی‌رغم این قدمت و اهمیت تاریخی تعداد کاوش‌های باستان‌شناسی محدود است و آن تعداد کاری هم که انجام‌شده درباره لایه‌های تاریخی شهر اطلاعاتی نداده است؛ به همین دلیل تا امروز موفق به تخمین درست قدمت این شهر نشده‌ایم.

عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه کاشان با بیان اینکه در لایه‌نگاری باستانیِ انجام‌شده در محور میانی چهارباغ، مشخص شد که بستر محور چهارباغ دچار تغییراتی شده است، اظهار کرد: از سال ۱۳۱۰ به بعد، در امتداد زاینده‌رود برای آماده‌سازی شهر و چهارباغ برای تردد، مقدار زیادی انباشت خاک انجام می‌شود؛ البته این خاک‌ریزی تنها سطح خیابان را بالا آورده و تخریبی صورت نگرفته است، تخریبی اگر انجام‌شده از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۷۰  بوده که با انواع و اقسام تأسیسات شهری، سیم‌کشی، لوله‌کشی و صاف‌کردن محور چهارباغ، بخش اعظمی از بافت و شکل سنگ‌فرش چهارباغ که یادگار دوره صفویه بود، تخریب شد و از بین رفت و متأسفانه شهروندان و متولیان نسبت به این تخریب‌های گسترده سکوت کردند.

جاوری با بیان اینکه در دو سوی خیابان چهارباغ، باغ‌های شاهی صفوی قرار داشته است،  اضافه کرد: در جلد پنجم مجله گلستان هنر، مقاله‌ای از مهوش عالمی ترجمه‌شده است، خانم عالمی در کتابخانه موزه بریتانیا طرح‌هایی از کمپفر را مشاهده می‌کند که در سفرنامه او موجود نیست و برای اولین بار طرح‌ها را در این مقاله ارائه می‌کنند، این طرح‌ها اطلاعاتی راهبردی از اصفهان، کاشان و شیراز به دست می‌دهد و فاصله مکان‌ها در آن توسط کمپفر با گام اندازه‌گیری شده و نوشته‌شده است. در این طرح توضیح می‌دهد که در طول مسیر چهارباغ چه نوع درختان و میوه‌هایی وجود داشته است و بیان می‌کند که این مکان علاوه بر فضای تفریح و تفرج، میوه‌هایی برای استفاده مردم وجود داشت و حتی اسم این درخت‌ها را بیان می‌کند.

این باستان‌شناس از کشف اشیا و سفال‌های شکسته مربوط به دوره مادها، کاشی‌های سفید و آبی دوره صفویه، سکه‌های مربوط به صدر اسلام در کاوش‌های باستانی محور چهارباغ خبر داد و گفت: بیشترین اشیا در کاوش‌های باستان‌شناسیِ مقابل پاساژ افتخار کشف شد و دلیل  کشف دیرهنگام این آثار تاریخی، طغیان رودخانه زاینده‌رود در برهه‌های مختلف تاریخی است که این اشیا باستانی را در بین بیش از ۲ و نیم متر گل‌ولای مدفون کند و کاوش‌های باستان‌شناسی را با مشکل مواجه کرده است.

رئیس سابق اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشان با اشاره به کم‌توجهی به میراث فرهنگی و تخریب‌های انجام‌شده تصریح کرد: انتقادات بسیاری به دستگاه‌های اداری و میراث وارد است چراکه نه‌فقط اصفهان بلکه در شهرستان‌های اطراف آثار بسیار مهمی با قدمتی در حدود ۶۰ هزارساله کشف‌شده است، ازجمله اینکه چندین بار برای گورتان اقدام شده اما ازآنجاکه «از ماست که بر ماست» مشکل ایجاد کرده و اجازه کاوش و بررسی بیشتر صادر نشد؛ بااین‌وجود تا زمانی که ما تداخل ایجاد نکنیم و کار تخریبی انجام ندهیم این آثار موجود است و می‌توان امیدوار بود که در آینده با ایجاد زمینه مناسب کشف و بررسی شوند.

جاوری ادامه داد: در کاوش‌های باستانی چهارباغ، دو بخش کشف شد یک بخش اولیه و یک بخش فوقانی و لایه مضطرب که در طول دوره پهلوی اول برای مهیاسازی خیابان از قسمت‌های مختلف سطح شهر در این لایه خاک‌ریزی انجام‌شده است تا شیبی که از سمت رودخانه بوده برطرف شود. این اقدام با تخریب بناهای تاریخی سطح شهر همراه بوده است به همین دلیل در این بخش کاشی، گچ‌بری و انواع و اقسام آثار و سفال‌ها مشاهده می‌شود که در مخلوط با هم است درحالی‌که هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند.

او تأکید کرد: بعد از کاوش‌های باستان‌شناسی، ویترین‌هایی برای نمایش محور تاریخی نصب شد اما در حال حاضر این شیشه‌ها کدر شده و گردوغبار دارد. بارها گفته‌ایم که با توجه به اهمیت و قدمت محور چهارباغ مثل تمام شهرهای دنیا نیاز است که با نصب ویترین‌های شفاف، تصاویر و مطالب به زبان فارسی و انگلیسی، اطلاعاتی از قدمت این محور، آثار کشف‌شده و جزئیات تاریخی آن به گردشگران ایرانی و خارجی و حتی مردم اصفهان ارائه شود، همچنین دستگاه‌های متولی باید با صدور مجوز کاوش‌های باستان‌شناسی در محورهایی مثل چهارباغ، امکان به دست آوردن خط تاریخی شهر اصفهان را فراهم کنند.

انتهای پیام