تغییرات جدید جشنواره حوزه علوم انسانی/ جایزه صلح و جنگ‌ستیزی اضافه شد

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، نشست خبری چهاردهمین جشنواره فارابی، امروز دوشنبه ۲۵ مهر با حضور عبدالحسین کلانتری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و مهدی عباس‌زاده، دبیر علمی این جشنواره، در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد.

عبدالحسین کلانتری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در این نشست ضمن تبریک آغاز به کار جشنواره چهاردهم فارابی گفت: ان‌شاءالله اتفاقات خوب و مهمی در این دوره از جشنواره رقم بخورد و با اصلاحات و ارتقایی که در نوع جشنواره رخ داده شاهد جشنواره‌ای رو به جلو در زمینه علوم انسانی باشیم. این جشنواره محملی است برای اینکه یک بار در سال آثار ارزشمندی که در حوزه علوم انسانی ارائه می‌شود را مورد ارزیابی قرار دهیم لذا هم پایشی در زمینه علوم انسانی در کشور صورت گرفته و نقاط ضعف و قوت احصا شود و هم کسانی‌که به پیشرفت علوم انسانی کمک کرده‌اند را مورد تقدیر قرار دهیم.

توجه وزارت علوم به علوم انسانی

حجت الاسلام رضا غلامی در این نشست با اشاره به اهداف برگزاری جشنواره فارابی گفت: هدف اصلی جشنواره بین‌المللی فارابی که بدون اغراق، یکی از معتبرترین جشنواره‌های علمی در عرصه علوم انسانی و اسلامی محسوب می‌شود، اولا، شناسایی برترین نظریات و نوآوری‌های علمی در علوم انسانی و اسلامی ثانیا، معرفی آن‌ها به جامعه علمی جهت استفاده و الگوبرداری و ثالثا، تشویق و حمایت معنوی و مادی از صاحب‌نظران و نوآوران برجسته است. در این جهت، طبیعی است که جشنواره بین‌المللی فارابی، ضمن توجه خاص به موضوع کیفیت گرایی، بر روی برخی شاخص‌های علمی که می‌تواند یک نظریه برتر یا نوآوری علمی را از کارهای علمی معمولی متمایز کند، تاکید دارد. من در اینجا قصد دارم کمی برای محققین جوان در باب این شاخص‌ها توضیح دهم.

وی با بیان اینکه یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی پژوهش‌های علوم انسانی، مسئله مندی محققین علوم انسانی و اسلامی است، گفت: ما کمتر دنبال تحقیقات موضوع محور هستیم. آنچه برای داوران پژوهش‌های علوم انسانی و اسلامی حائز اهمیت است، قدرت محقق در مسئله یابی و سپس، توانایی او برای شرح دقیق و عمیق مسئله یا گرهی علمی‌ای است که محقق درصدد باز کردن آن است. در یک تحقیق کیفی، هر قدر مسئله یا گره علمی خردتر و جزئی‌تر باشد بهتر است. از طرف دیگر، در مسئله یابی، مهم انتخاب مسئله‌ای است که از بطن نیازهای مبتلابه کشور متولد شده باشد.

غلامی تصریح کرد: نیازهای مبتلابه فقط در تحقیقات کاربردی مطرح نیستند، بلکه در تحقیقات نظری هم می‌توان با چند واسطه به نیازهای مبتلابه رسید. در اینجا، اشراف محقق به ادبیات علمی تحقیق خود و همچنین به شرایط عینی‌ای که تحقیق به آن وابسته است، خیلی اهمیت دارد و ماحصل تحقیق باید توانمندی محقق در این زمینه را بروز و ظهور داده باشد. به بیان دیگر، این روا نیست که برای محقق نیازهای مبتلابه را بازگو کنیم یا مسائل را فهرست‌وار در اختیار او بگذاریم چراکه نفس نیازشناسی و مسئله یابی، یکی از مراحل تعیین کننده تحقیق به شمار می‌رود و قدرت محقق را آشکار می‌کند.

وی با بیان اینکه از هر بیست تحقیقی که در علوم انسانی و اسلامی انجام می‌شود، به سختی بتوان مسئله مندی محقق و قدرت او در تبیین مسئله را احراز کرد، گفت: بعضی تصور می‌کنند که مسئله یعنی یک بخش کوچک از تحقیق که در ابتدای تحقیق تشریح شده و باب آن بسته می‌شود، اما به نظر می‌رسد، بخش عمده یک تحقیق، توصیف و تبیین جزئی نگرانه ابعاد و اضلاع گوناگون مسئله و نقاط پرچالش آن است. به بیان دیگر، توصیف و تبیین مسئله، بیش از هفتاد درصد از تحقیق را تشکیل می‌دهد و اگر به خوبی توصیف و تحلیل شود به طور طبیعی پاسخ از دل این توصیف و تحلیل متولد می‌شود.

غلامی اضافه کرد: شاخص بعدی، چارچوب نظری است. آن تحقیقی در علوم انسانی و اسلامی تحقیق واقعی است که از چارچوب نظری روشن و قوی‌ای برخوردار باشد. چارچوب نظری به مبانی و اصولی که از تحقیق حمایت می‌کند، شباهت‌هایی دارد، اما لزوماً مساوی با مبانی نیست. البته در پرانتز عرض کنم که مبانی هرقدر هم که خود را به مرزهای قطعیت نزدیک کند، باز از مراتبی از نسبیت برخوردار است لذا در مبانی توقع قطعیت، توقع واقع‌بینانه‌ای نیست. درواقع، چارچوب نظری تحقیق، آن اندیشه یا نظریه مادری است که تحقیق در مسیر آن شکل گرفته و در امتداد آن قابل توصیف است. به عبارت واضح‌تر، وقتی یک محقق وارد صورت‌بندی مسئله خود و سپس توصیف و تبیین مسئله می‌شود، این پرسش خودنمایی می‌کند که صورت‌بندی و شرح و تحلیل مسئله از چه نظریه مادری تبعیت می‌کند؟ خیلی از تحقیقات فاقد چارچوب نظری هستند و یا محقق نمی‌تواند چارچوب نظری منتخب خود را به درستی و به صورت متقن توضیح دهد.

وی با تاکید بر اینکه فرضیه‌مندی شاخص دیگری است که باید بر آن توجه ویژه‌ای شود، گفت: این درست است که در نظر گرفتن فرضیه برای تحقیقات مروری و تتبعی، یا گونه‌هایی از تحقیقات تفسیری (و نه همه آن‌ها)، جایگاهی ندارد، اما فرضیه جدای از حضور معنادار و سرنوشت‌ساز در تحقیقات اثبات‌گرا می‌تواند در هر تحقیقی که پرسش‌های مشخصی در آن مطرح باشد، به مثابه پاسخ یا پاسخ‌های محتمل به پرسش‌ها در نظر گرفته شود. سپس، این پاسخ‌های محتمل، تک به تک مورد نقد روشمند قرار می‌گیرد تا نهایتا آن پاسخی که در برابر نقدها مقاومت بیشتری از خود نشان داد به عنوان پاسخ تحقیق انتخاب شود.

غلامی شاخص مهم دیگر در ارزیابی پژوهش‌های علوم انسانی را روش شناسی عنوان کرد و گفت: در فلسفه هر رشته‌ای که از آن به فلسفه‌های علم یا فلسفه‌های مضاف هم تعبیر می‌شود، بعضی از روش شناسی‌ها از جهت علمی موجه محسوب می‌شوند و محققین متناسب با پرسش اصلی و پرسش‌های فرعی خودشان، روش شناسی کارآمدی را از بین روش شناسی‌های موجه در رشته خود انتخاب می‌کنند. محقق باید بتواند توضیح دهد که روش شناسی منتخب خود تا چه حد در جهت پاسخگویی موفق به پرسش‌های اصلی و فرعی او کارایی دارد.

بیشتر بخوایند:

فارابی برای ششمین المپیاد فلیمسازی نوجوانان فراخوان داد

جشنواره فیلم کودک چه زمانی برگزار می‌شود؟

نرگس آبیار «سووشون» را می‌سازد

علوم انسانی دِین خود را ادا کند

رئیس دبیرخانه دائمی جشنواره فارابی با اشاره به موضوع فلسفه علم سخن افزود: در فلسفه علم جهان بینی حاکم بر روش شناسی یا به تعبیر دیگر، گفتمان مسلط بر روش شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد و یکی از معیارهای اصلی در موجه بودن روش شناسی، سازگاری روش با جهان بینی یا گفتمان رایج است. بنابراین، روش شناسی یک عنصر تزئینی و تشریفاتی نیست بلکه نه فقط از ابتدا تا انتهای تحقیق مداخله دارد، بلکه توصیف و تبیین مسئله یا پاسخگویی موفق به مسئله را تضمین می‌کند. در برخی تحقیقات بر حسب نوع پرسش‌ها به چند روش به صورت مجزا یا یک روش ترکیبی نیازمندیم، اما این روش‌ها نباید در انسجام تحقیق اختلال بوجود آورد.

غلامی با بیان اینکه در اکثر تحقیقات علوم انسانی و اسلامی، در زمینه روش شناسی ضعف وجود دارد، گفت: این ضعف امر کیفیت تحقیقات را کاهش داده است. در حقیقت، روش شناسی، تناسبی با تحقیق ندارد، یا روش شناسی کارایی ندارد و یا روش شناسی در رگ‌های تحقیق سریان پیدا نکرده و حتی تحقیق، از نوعی بی روشی رنج می‌برد.

وی با بیان اینکه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این دوره از جشنواره فارابی، چند برنامه را پیگیری می‌کند، گفت: مجموع این برنامه‌ها نشان می‌دهد اهتمام زیادی در وزارت علوم برای توجه به علوم انسانی وجود دارد. یکی از اقدامات ما در وزارت علوم در راستای توجه بیشتر به علوم انسانی، راه‌اندازی مرکز توسعه پژوهش و آموزش علوم قرآنی و علوم انسانی بود اما برنامه‌های دیگر ما بازنگری در آئین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی وزارت علوم بود چراکه همواره اهالی علوم انسانی گلایه داشتند که ارزیابی فعالیت‌های آنان بر اساس شاخص‌هایی صورت می‌گیرد که متناسب با فعالیت‌ها و جوهره علوم انسانی نیست و همواره این موضوع با ادبیات مختلف گوشزد می‌شد لذا بازنگری اولیه در این زمینه با مشارکت اساتید علوم انسانی از سراسر کشور صورت گرفته و امیدواریم شاهد آئین‌نامه جدیدی باشیم که متناسب با اقتضائات علوم انسانی در کشور باشد و بر این اساس علوم انسانی افق‌های بهتری را تجربه کند.

وظایف جشنواره فارابی

کلانتری اظهار کرد: اتفاق دیگر شیوه‌نامه سرآمدان در کشور است که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تهیه و ابلاغ شده و در آن به ویژگی‌های خاص علوم انسانی توجه شده و در اینجا شاهد سرآمدی فرهنگی هم هستیم یعنی اساتیدی که سرآمدان فرهنگی هستند لذا در آئین‌نامه سرآمدی، هم به اقتضائات علوم انسانی توجه شده و از سوی دیگر از مواردی که قبلاً در آئین‌نامه‌های سرآمدی دیده فراتر رفته‌ایم. البته ما هر کاری انجام دهیم قدردان زحمات فرهیختگانی که در زمینه علوم انسانی تلاش می‌کنند و فهم و ادراک خود را در اختیار دانش‌پژوهان قرار می‌دهند نخواهیم بود اما اتفاق دیگر این بود که سعی شد جایزه‌ای که به برگزیدگان جشنواره فارابی تخصیص پیدا می‌کند معادل جایزه جشنواره خوارزمی باشد و امیدواریم گشایش‌های دیگری نیز در جهت حمایت از برنامه پژوهشی اساتید فرهیخته و برگزیده صورت بگیرد و نوعی کنش جمعی را در زمینه حمایت از محققان شاهد باشیم.

کلانتری با بیان اینکه باید برگزیدگان جشنواره فارابی را با دستگاه‌های مختلف مرتبط کنیم، گفت: بنیاد نخبگان، طرح عملی مشخصی برای پیوند طرح‌های نخبگانی با نیازهای جامعه دارد لذا جشنواره فارابی نیز باید چنین کاری انجام دهد. البته اینها از وظایف جشنواره نیست و ما نگرانیم هر سال به وظایف جشنواره اضافه و تبدیل به سازمانی عریض و طویل شود اما فعلا تا اطلاع ثانوی باید مسئولیت چنین مواردی را هم بر عهده بگیریم.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: ما معتقدیم علوم انسانی گرچه در برخی جهات از بنیان‌های غربی رنج می‌برد اما توانایی‌های زیادی نیز برای حل مسائل دارد و عالمان علوم انسانی باید به این مسئله توجه داشته باشند لذا امیدواریم جشنواره فارابی به سهم خود در این زمینه گام بردارد تا در راستای تحقق این اهداف و آرمان‌های بلند گام برداریم.

۵۷۲۴۵