نشست سازمان همکاری شانگهای زیر ذره بین غرب

هوشمند نیوز – عاطفه حسینی؛ به گزارش اکونومیست، این روزها رهبران غربی با دقت سمرقند در ازبکستان، جایی که رهبران کشورهای عضو در سازمان همکاری شانگهای (SCO) برای نشستی در ۱۵ و ۱۶ سپتامبر گرد هم می‌آیند را زیر نظر دارند. 

نشست امسال این سازمان به چند دلیل می‌تواند اهمیت بیشتری داشته باشد؛ شی جین پینگ، رییس جمهوری چین در اولین سفر خارجی خود از زمان شیوع کووید-۱۹ قرار است با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود دیدار کند. ابراهیم رییسی، رییس جمهوری ایران نیز یکی دیگر از شرکت کنندگان است که کشورش به صورت کامل عضو این سازمان شده است. همچنین این اولین اجلاس سران سازمان شانگهای پس از درگیری روسیه و اوکراین است و به همین دلیل رهبران غربی به این نشست دعوت نشده‌اند. 

سازمان همکاری شانگهای یا اسکو در سال ۲۰۰۱ توسط چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان برای بحث در مورد مسائل امنیتی و اقتصادی در آسیای مرکزی و همچنین با تمرکز بر مبارزه با تروریسم و تقویت روابط تجاری تاسیس شد. اگرچه اعضای این سازمان تمرینات نظامی مشترکی انجام داده‌اند، اما این گروه نه یک اتحاد رسمی دفاعی مانند ناتو و نه یک اتحادیه اقتصادی رسمی مانند اتحادیه اروپا است. 

در ابتدا سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک مجمع عمل می‌کرد که از طریق آن چین و روسیه می‌توانستند همسایگان و روابط خود با آنها را مدیریت کنند. اما گسترش اخیر سازمان همکاری شانگهای توجه کشورهای غربی را بیش از پیش جلب کرده است. هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ به عضویت کامل این سازمان درآمدند و در سال ۲۰۲۱، الحاق ایران در اجلاس مجازی این سازمان صورت گرفت (ایران حدود ۱۵ سال به عنوان ناظر در این سازمان حضور داشت)، افغانستان، بلاروس و مغولستان نیز دارای وضعیت “ناظر” هستند و ترکیه هم یکی از اعضای “شریک گفتگو” در این سازمان است.

رشد سریع سازمان همکاری شانگهای (SCO) و تاثیرگذاری هرچه بیشتر آن منعکس کننده نکات مهمی است. افزایش تنش‌ها میان روسیه و غرب، انگیزه این کشور را برای ارتقاء جایگاه ژئوپلیتیکی خود در این سازمان افزایش داده است. همچنین ایجاد یک اجماع بزرگ و ارتقاء همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای عضو در این سازمان می‌تواند راهی برای افزایش اتحاد قدرت‌های غیرغربی یا ضدغربی و همچنین ایجاد بستری برای حمایت از مزایای آنچه آقای پوتین جهان «چند قطبی» می‌نامد، باشد؛ ایران هم احتمالا چنین موضعی داشته باشد. الحاق احتمالی بلاروس، یک کشور نزدیک دیگر به روسیه نیز که در نشست امسال درباره آن تصمیم‌گیری خواهد شد، در همین راستا خواهد بود.

اما چین، عضوی که بیشترین نفوذ را دارد، عمل‌گراتر است. به گفته یو جی از چتم هاوس، یک اتاق فکر در لندن، اگرچه این کشور احساسات ضدآمریکایی روسیه را دارد، اما تصورات بزرگ همسویی ایدئولوژیک، کمتر آزارش می‌دهد. چین، سازمان همکاری شانگهای را وسیله‌ای برای تضمین امنیت در همسایگی خود و همچنین حفاظت از منافع اقتصادی خود در سراسر اوراسیا می‌داند، جایی که میلیاردها دلار در زیرساخت‌ها به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده سرمایه‌گذاری کرده است. 

سایر اعضا نیز در مورد همسویی با فشار روسیه برای نظم جهانی جدید تردید دارند. به عنوان مثال، بعید است که هند از هر بیانیه‌ ضد آمریکایی که جایگاه ژئوپلیتیکی آمریکا را تحت تاثیر قرار دهد، استقبال کند. کشورهایی مانند قزاقستان و ازبکستان نیز همزمان با مدیریت روابط خود با روسیه که از لحاظ تاریخی قدرت تاثیرگذار در منطقه است، به دنبال جذب سرمایه‌گذاری از چین و غرب هستند.

بنابراین بنظر می‌رسد که علی‌رغم گسترش سازمان همکاری شانگهای، تنش هرچه بیشتر روسیه با غرب سبب ایجاد تناقض‌هایی در اولویت‌های اعضای این سازمان شده است؛ برای مثال، هر گروهی که شامل هند و پاکستان باشد، به سبب اختلافات دیرینه این دو کشور، بعید است به راحتی به اجماع دست یابند. از سوی دیگر، هند با چین اختلاف مرزی دارد و در سال ۲۰۲۱، بیش از ۵۰نفر در درگیری‌ها در مرز قرقیزستان و تاجیکستان کشته شدند. تیمور عمروف از بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن، می‌گوید، وقتی هدف همکاری است، «بزرگ‌تر، بهتر نیست».

اگر آقای شی و پوتین در سمرقند ملاقات کنند، ممکن است در مورد دیدگاه‌های خود از دموکراسی غربی و به ویژه آمریکا اظهاراتی کنند، لحنی که با بیانیه مشترک آنها پس از آخرین نشست خود در پکن در فوریه ۲۰۲۲ مطابقت خواهد داشت. با این وجود بنظر می‌رسد غرب نگرانی جدی در مورد اتحاد جدید و پویا به رهبری چین و روسیه که از نشست سران پدید می‌آید، نداشته باشد. پیش‌بینی می‌شود هنگام صحبت درباره مهمترین جزئیات، سازمان همکاری شانگهای روی موضوعات ساده‌تری مانند ساخت دو خط راه آهن تحت حمایت چین در آسیای مرکزی تمرکز خواهد کرد.