اولین منادی بازگشت به قرآن در ایران معاصر

یوسف خان‌محمدی درباره نحوه نگرش آیت‌الله طالقانی به آیات قرآن و خوانش متجددانه از قرآن معتقد است: آیت‌الله طالقانی در تاریخ معاصر ایران یکی از مصلحان مهم و تاثیرگذار جامعه ایران معاصر است. ایشان شاید در بین رهبران انقلاب جزء سه، چهار نفر رهبر اصلی انقلاب بود. حدود چهل سال در حال مبارزه علمی و عملی برای اصلاح جامعه ایران بود که تقریبا منحصر به فرد است.

او با اذعان به این نکته که آیت‌الله طالقانی محصول عصر آگاهی بود می‌گوید: اگر ما به تاریخ ایران معاصر نگاه کنیم آیت‌الله طالقانی بعد از عصر آگاهی دست به پژوهش در قرآن و نهج‌البلاغه زد. برای اینکه توضیح دهم عصر آگاهی از کی شروع شد و نقطه عطف تاریخی که ایران و جامعه ایران پا به عرصه آگاهی گذاشت کی آغاز شد باید توضیح دهم ایران چند مرتبه با روس جنگیده بود. تمام این جنگ‌ها که در عصر قاجار اتفاق افتاد منجر به عهدنامه‌های ترکمنچای و گلستان شد. در پی آن شکست‌ها، جامعه ایرانی اعم از حکمرانان و دربار و علما و بازرگانان و توده اکثریت جامعه به یک آگاهی دست یافتند. آن آگاهی این بود که ایران از قافله توسعه و پیشرفتی که در دنیا مخصوصا در جهان غرب محقق شده است عقب مانده است؛ لذا روسیه که کشور درجه دوم غربی حساب می‌شد به لحاظ سلاح‌های پیشرفته‌ای که داشت در این دو جنگ خصوصا جنگ دوم ایران را شکست داد. مردم ایران وقتی به این آگاهی رسیدند در حوزه‌های مختلف دست به اصلاح زدند و شروع به اصلاح جامعه کردند؛ اعم از اصلاح حوزه نظامی و اصلاح حوزه آموزشی مثل تاسیس دارالفنون. این اصلاحات در نهایت به اصلاحات سیاسی عمیق منجر شد که از آن به انقلاب مشروطیت تعبیر می‌کنیم. بخش مهمی از این اصلاحات، اصلاحات دینی بود و متفکران ما شروع به اصلاحات دینی و بازفهم متون و سنت اسلامی و بازتعریف آن کردند به گونه‌ای که مشکلات و معضلات جامعه را سامان دهند. اولین متفکری که در این زمینه سرسلسله نواندیشی دینی در جامعه ایران است و آیت‌الله طالقانی ادامه ایشان به حساب می‌آید علامه نایینی با کتاب تنبیه الامه است. علامه نایینی در فقه سیاسی کار می‌کرد و بنیان‌گذار فقه سیاسی مدرن است یعنی فقهی که بتواند کارآمد باشد و به سوالات و معضلات اجتماعی پاسخ دهد. بعد از ایشان آیت‌الله طالقانی تنبیه الامه نایینی را تشریح کرد و به نوعی آن را مجددا چاپ کرد و راهکار اصلاح جامعه را در رویکرد دینی دید.

خان‌محمدی در پایان با اشاره به این نکته که بعدا آیت‌الله طالقانی به نوعی شاخه دیگری از فقه سیاسی را ارائه کرد و تفسیر سیاسی از قرآن را شروع کرد می‌افزاید: اگر تفسیر سیاسی را شاخه‌ای موازی با فقه سیاسی بدانیم باید تصریح کنیم آیت‌الله طالقانی اولین منادی بازگشت به قرآن در ایران معاصر است. این جریانی که ایشان ایجاد کرد توسط شهید مطهری و شهید بهشتی ادامه پیدا کرد.

۶۵۶۵