۱۵ کتاب عرفانی از معروف‌ترین‌های دنیا

در معرفی کتاب امروز قرار است به دنیای پررمزوراز عرفان و حکمت‌ها برویم، دنیایی که غرق شهود و الهامات است. شاید با شنیدن نام عرفان، بی‌درنگ یاد حضرت مولانا و عطار بیفتید، اما در این مقاله نه فقط بهترین کتاب های عرفانی فارسی که کتاب‌هایی از شرق دور و غرب را هم معرفی می‌کنیم. اگر شما هم از علاقه‌مندان به دنیای رمزآلود و آرامش‌بخش کتاب عرفانی هستید، معرفی کتاب امروز را از دست ندهید.

ادبیات عرفانی چیست؟

خداوند، انسان و هستی و هزاران پرسشی که درباره آنها وجود دارد موضوع اصلی ادبیات عرفانی هستند. سالک یا کسی که طی طریق می‌کند دنبال یافتن پاسخی برای پرسش‌هایش و یافتن معرفت قدم در راه پرپیچ‌وخم عرفان می‌گذارد. شاید آیین‌ها و رسوم عرفان در نقاط مختلف دنیا متفاوت باشند، اما جوهر همه آنها یکی است و همه به یک پاسخ مشترک می‌رسند.

شاید تصورتان از عرفان فقط عرفان ایرانی و افراد سرشناسی چون حضرت مولانا، عطار، سهروردی و ملاصدرا باشد، اما عرفان در نقاط دیگر دنیا هم به شکل‌های دیگری پی گرفته شده است، مانند بودا و تائو در شرق دور و آیین‌های سرخ‌پوستان و تولتک‌ها در غرب.

ادبیات عرفانی یکی از راه‌هایی است که عارفان سراسر دنیا از طریق آن اندیشه‌ها و تجربه‌های خود را بیان می‌کنند. کتاب‌ های عرفانی به‌ وجود آمده‌اند تا راه عارفان و آنچه به آن دست یافته‌اند در میان ما باقی بماند و مسیری باشد برای علاقه‌مندان و عارفان آینده.

۱. کیمیاگر

کتاب کیمیاگر معروف‌ترین اثر پائولو کوئیلو، نویسنده معروف برزیلی، است. این اثر تاکنون الهام‌بخش افراد زیادی در سراسر جهان بوده است، راهنمای همه کسانی که رؤیاهایشان را دنبال می‌کنند و در این مسیر به خودشناسی و شناخت جهان می‌رسند. شاید به‌ نظر برسد با داستانی پیچیده مواجه هستیم، اما این‌گونه نیست. کیمیاگر روایتی دل‌نشین با زبانی ساده و امروزی از زندگی جوانی اندلسی است که در پی یافتن گنج راهی سرزمین‌های دور می‌شود و در این مسیر گنج درون خود را پیدا می‌کند.

اگر در ابتدای مسیر شناخت خود، جهان و آفریننده آن هستید، این کتاب توصیه ما به شما برای ورود به دنیای عرفان است.

یک شب که جوان به آسمانی بدون ماه می‌نگریست، به کیمیاگر گفت: «قلب من از رنج می‌ترسد.»

«به او بگو که ترس از رنج بدتر از خود رنج است. هیچ قلبی نیست که در پی آرزوهایش باشد ولی رنج نبرد، چون آرزوها بی‌پایان و دور از دسترس‌اند و راه، راه دشواری است. همت می‌خواهد و تلاش و هر لحظه آن می‌تواند لحظه پایانی باشد. لحظه دیدار با خدا یا لحظه پیوستن به ابدیت…»

۲. چهار میثاق

«چهار میثاق» بر اساس حکمت باستانی تولتک نوشته شده است. تولتک‌ها مردمانی خردمند بودند که در جنوب مکزیک زندگی می‌کردند. آنها آیین‌های معنوی و عرفانی خاصی داشتند که هدف از انجام آنها عبور انسان از رنج‌ها و هدایتش به‌سمت شادی بود. این کتاب شامل ۴ اصل اساسی آیین آنهاست:

• با کلام خود گناه نکنید؛
• هیچ‌چیز را به خود نگیرید؛
• تصورات باطل نکنید؛
• همیشه بیشترین تلاشتان را بکنید.

سرانجام ما به کسی تبدیل شدیم که در حقیقت نیستیم. تبدیل به رونوشتی شدیم از باورهای مادر، پدر، جامعه و مذهب. همه تمایلات طبیعی ما در فرایند اهلی‌شدن از دست رفته است.

۳. تائوت چینگ

یکی از قدیمی‌ترین و کلاسیک‌ترین کتاب‌های عرفانی و معنوی، تائوت چینگ اثر استاد بزرگ چینی لائوتسه است که قدمتش به ۲هزار سال پیش می‌رسد. هدف پندهای او ایجاد تعادل،‌ هماهنگی و سازگاری بیشتر با زندگی است. امروزه از سخنان باارزش او در سیاست و تجارت استفاده می‌کنند تا هرچه بیشتر به تعادل و سازگاری برسند. تائو به معنی راه و طریقت است و از آیین‌های بومی چین به شمار می‌رود.

دنیا اداره خواهد شد با اجازه‌دادن به چیزها که مسیر طبیعی خود را بیابند. دنیا نمی‌تواند با دخالت مداوم اداره شود.

۴. پیامبر و دیوانه

برای معرفی پیامبر و دیوانه باید گفت که از شاهکارهای ادبیات عرفانی به‌ شمار می‌رود و با ترجمه زیبای نجف دریابندری به دست ما رسیده است. المصطفی که در حال ترک دیاری است که مدت‌ها در آن زندگی می‌کرده، پیش از رفتن به پرسش های مردمان درباره مسائلی چون زندگی، مرگ، کار، مهربانی، درد، خودشناسی و دوستی پاسخ می‌دهد. پاسخ‌های کوتاه اما تأثیرگذار او محتوای اصلی کتاب هستند. زبان ساده و بی‌آلایش این کتاب برای هر مخاطبی واضح و مفهوم است.

«دیوانه» بخش دوم کتاب را تشکیل می‌دهد که راوی آن دیوانه‌ای است که داستان را با ماجرای دیوانه‌شدنش آغاز می‌کند. این بخش هم مانند بخش قبلی شامل سخنان زیبایی از جبران خلیل جبران و دنیای زیبای ذهن اوست.

کارکردن با مهر یعنی چه؟ یعنی بافتن پارچه‌ای که تاروپودش را از دل خود بیرون کشیده باشی چنانکه دلدارت آن پارچه را خواهد پوشید، یعنی ساختن خانه‌ای از روی محبت چنانکه دلدارت در آن خانه خواهد زیست، یعنی کشتن دانه از روی لطف و برداشتن حاصل از روی شادی چنانکه دلدارت میوه‌اش را خواهد خورد.

۵. نیروی حال

زندگی‌کردن در زمان حال و درمان رنج‌های گذشته و اضطراب آینده موضوع اصلی این کتاب است. اکهارت تول پس از سال‌ها مطالعه در فلسفه و عرفان سعی دارد تا اندیشه و تجربیاتش را با ما در میان بگذارد. او راهکارهایی عملی به مخاطبان ارائه می‌کند که همگی شدنی و منطبق با نیازهای انسان امروز هستند و به ما می‌آموزند چگونه در زمان حال زندگی کنیم.

یاد بگیر تا زمان را فقط در موارد عملی زندگی روزانه خود به کار بگیری – می‌توانیم این زمان را زمان ساعتی بنامیم – اما پس از استفاده از آن در این موارد، بلافاصله به آگاهی لحظه حال برگرد. به این شیوه، دیگر «زمان روانی»، که یکی ‌انگاشتن خود با گذشته و فرافکنی مدام خواهش‌ها به آینده است، در تو انباشته نمی‌شود.

۶. ملت عشق

کتاب ملت عشق اثر معروف و پرفروش نویسنده ترکیه‌ای، الیف شافاک است. او در این رمان داستان آشنایی مولانا و شمس را موازی با داستانی در زمان حال پیش می‌برد و با روایت هم‌زمان ۲ داستان ما را با عرفانی که مولانا و شمس به آن دست‌ یافته بودند آشنا می‌کند. کتاب شامل ۴۰ قاعده تأثیرگذار معنوی است که می‌تواند راهگشای انسان‌های زیادی باشد.

بهشت و جهنم را فقط در آن دنیا جست‌وجو نکنید. هرگاه بتوانیم یک نفر را بدون حساب‌وکتاب دوست داشته باشیم، آن زمان در بهشتیم و هرگاه با کسی منازعه کنیم و دچار حسد و کینه و نفرت شویم، آن زمان در جهنم سقوط کرده‌ایم.

۷. مثنوی معنوی

در معرفی بهترین کتاب های عرفانی بی‌شک جای مثنوی معنوی خالی نمی‌ماند. این اثر تمثیلی زیبا در قالب شعری مثنوی سروده شده و شامل ۶ دفتر و ۲۶هزار بیت است که در ادبیات فارسی مانند الماس می‌درخشد. درون‌مایه ۴۲۴ حکایت دل‌نشین این اثر خودشناسی و خداشناسی است. حکایت‌ها از دل زندگی روزمره می‌آیند و شخصیت‌های اصلی آنها گاهی مردم عادی و گاه شاهان و بزرگان هستند. بی‌شک این اثر فاخر دریچه‌ای برای آشنایی و شناخت حضرت مولانا و اندیشه‌های عارفانه اوست.

بشنو از نی چون حکایت می‌کند
از جدایی‌ها شکایت می‌کند
کز نیستان تا مرا ببریده‌اند
از نفیرم مرد و زن نالیده‌اند
سینه خواهم شرحه شرحه از فراق
تا بگویم شرح درد اشتیاق
هر کسی کو دور ماند از اصل خویش
بازجوید روزگار وصل خویش

۸. منطق‌الطیر

منطق‌الطیر از معروف‌ترین و سرآمدترین آثار عرفانی در ادیبات فارسی است. حضرت مولانا، عطار را استاد شعر عرفانی و صوفیانه می‌داند. داستان این اثر عرفانی زیبا از آنجایی آغاز می‌شود که همه پرندگان دور هم جمع می‌شوند تا پادشاه خود را پیدا کنند چراکه تاکنون پادشاهی نداشته‌اند. هرکدام از این پرنده‌ها در واقع نمادی از خصلت‌های انسانی‌اند. هدهد که در این داستان شخصیتی داناست، پیشنهاد می‌کند سیمرغ افسانه‌ای را پیدا کنند، اما برای رسیدن به منزل سیمرغ باید ۷ منزل را طی کنند. این ۷ منزل هرکدام آدابی دارد که هر کسی از پس آن برنمی‌آید. این داستان تمثیلی زیبا حکمت‌های زیادی در دل خود دارد اگر به عرفان علاقه دارید، مطالعه این کتاب پیشنهاد ویژه ما به شماست.

آفرین جان‌آفرین پاک را
آنکه جان بخشید و ایمان خاک را
عرش را بر آب بنیاد او نهاد
خاکیان را عمر بر باد او نهاد
آسمان را در زبردستی بداشت‌
خاک را در غایت پستی بداشت
آن یکی را جنبش مادام داد
وان دگر را دائما آرام داد

۹. طریقت ذن

آلن واتس در این کتاب سعی دارد تا بودیسم و اندیشه شرقی را به زبانی ساده شرح دهد. او بودیسم را هدیه‌ای آسیایی می‌داند که با آن می‌توان رنج‌های انسان را درمان کرد و بر اضطراب ناشی از خودآگاهی دنیای مدرن غلبه کرد. اگر درباره ذِن و آموزه‌هایش کنجکاو هستید، این کتاب به ساده‌ترین شکل شما را با دنیای آرامش‌بخش آن آشنا می‌کند.

سنت ذن، بودیدارما را همچون انسانی به‌ظاهر وحشی معرفی می‌کند، با ریشی انبوه و چشمانی گشاده و نافذ که با این همه در آنها اشاراتی از نوعی چشمک هست. افسانه‌ای می‌گوید که او یک بار در حال مراقبه به خواب رفت، آن قدر خشمگین شد که پلک‌هایش را برید و به زمین انداخت و از آن پلک گیاهی نوظهور رویید که چای نامیده شد. از آن پس چای، راهبان ذن را پشتیبانی بود تا خواب نتواند بر آنها غلبه کند.

۱۰. جاناتان مرغ دریایی

جاناتان لیوینگستون مرغ دریایی است و داستان رفتن دنبال رؤیایش را برایمان روایت می‌کند. او برای رسیدن به رؤیایش و خارج‌شدن از منطقه امنش مسیری معنوی را طی می‌کند که بسیار الهام‌بخش است. رؤیای او تندتر و بالاتر پروازکردن است، اما این خلاف روزمرگی‌های او و هم‌نوعانش است. همراه‌شدن با جاناتان شما را با دنیای ترس‌ها و عبورکردن از مرزهای محدودکننده آشنا می‌کند. اگر قدم در راه تازه‌ای گذاشته‌اید، کتاب جاناتان مرغ دریایی یکی از کتاب های عرفانی معروف است که می‌تواند الهام‌بخش شما باشد.

بدنش شبیه اندام یک مرغ دریایی بود با این تفاوت که اکنون خیلی بهتر از اندام قبلی‌اش با آن پرواز می‌کرد. با خود گفت: چراکه نه، با نصف تلاش به‌ سرعت و موفقیتی دو برابر از بهترین روزها در روی زمین دست خواهم یافت.

۱۱. آواز پر جبرئیل

شهاب‌الدین سهروردی از فیلسوفان و اندیشمندان معروف ایرانی است. ابوتراب خسروی در این اثر، کتاب معروف او «آواز پر جبرئیل» را بازنویسی و به زبانی امروزی‌تر ارائه کرده است. داستان‌های تمثیلی کتاب بازتابی از اندیشه‌های عرفانی سهروردی هستند.

آن دام مثل زره‌ای بر تنم پیچید و اسیرم کرد، ولی دیگر نیست، احساسش نمی‌کنم. مرد سرخ‌مو می‌گوید: «شک نکن که هنوز هست ولی از وقتی تنت به آن خو کرده به جسمت بافته شده و ناپیدا شده. وگرنه در همه این مدت زره دام بر تنت هست و اسیری. به هرکجا بروی بی‌اینکه احساسش کنی با تو خواهد بود، در دامی هستی که تا وقت مرگ با تو خواهد بود.

۱۲. انسان و سمبول‌هایش

کارل گوستاو یونگ، روان‌شناس و اسطوره‌شناس سوئیسی، با ارائه نظریه ناخودآگاه جمعی تحولی بزرگ در دانسته‌های ما ایجاد کرد. یونگ در این کتاب مخاطبانش را بیشتر با نمادهایی آشنا می‌کند که در طول تاریخ وجود داشته‌اند. از دیدگاه او شناخت نماد‌ها درک بیشتری از دنیای درونی و معنوی‌مان به ما می‌دهد چراکه این‌طوری می‌توانیم بیشتر رؤیاها و ناخودآگاهمان را درک کنیم.

انسان امروزی به‌سبب فقدان درون‌نگری خود، بهای گزافی برای حفظ اعتقاد خود پرداخته است. او نمی‌داند که با وجود منطق و کارآیی خود همچنان اسیر «قدرت‌هایی» است که نمی‌تواند مهارشان کند.

۱۳. تائوی فیزیک

فریتیوف کاپرا فیزیک‌دان آمریکایی متولد اتریش است. او در این کتاب عرفان شرق را از دیدگاه فیزیک مدرن بررسی می‌کند، اینکه باورهای عرفانی چقدر توجیه فیزیکی دارند و عرفان و فیزیک چقدر به هم مربوط می‌شوند. این کتاب در زمان خود توجه بسیاری را به خود جلب کرد و سنگ بنایی برای کتاب‌های بعدی شد تا ارتباط آیین‌های بودا و فیزیک بررسی شوند.

ریشه‌های فیزیک، همچون دیگر علوم غربی، به دوره نخست فلسفه یونان در قرن ششم پیش از میلاد باز می‌گردد؛ به فرهنگی که در آن علم، فلسفه و دین از هم جدا نبودند. حکیمان مکتب ملطی در یونیه دل‌مشغول چنین جداسازی‌هایی نبودند. هدف آنها کشف جوهر بنیادی یا سرشت واقعی چیزها بود که آن را «فیزیس» می‌نامیدند. اصطلاح «فیزیک» از همین واژه یونانی مشتق شده و بنابراین هدف آن در اصل کوشش در مشاهده جوهر بنیادین تمام چیزهاست.

۱۴. تعلیمات دن خوان

دن خوان استاد بزرگ عرفان و معنویات سرخ‌پوستان آمریکاست که در این کتاب با او و اندیشه‌هایش آشنا می‌شویم. نویسنده این اثر که خود نیز فردی غربی است، آشنایی زیادی با عرفان ندارد و در آغاز شناخت و معرفت قرار دارد و مرحله به مرحله که در این دنیای معنوی با دن خوان و آموزه‌هایش پیش می‌رود ما را هم با عرفان در دنیای سرخپوستان آشنا می‌کند. نکته جالب‌توجه این است که مخاطب فارسی‌زبان با مطالعه این کتاب متوجه وجه اشتراک عرفان شرق و غرب می‌شود. اگر علاقه‌مند به عرفان در سایر نقاط جهان هستید، این کتاب برای شماست.

تو فکر می‌کنی دو دنیا برای تو وجود داره، دو مسیر. اما فقط یکی هست. حامی با شفافیت باورنکردنی جوابت رو داده. تنها دنیایی که برای تو در دسترسه، دنیای انسان‌هاست و تو نمی‌تونی انتخاب کنی که این دنیا رو ترک کنی. تو یک انسان هستی! حامی بهت نشون داد دنیای سعادتمند جاییه که هیچ تفاوتی بین چیزها وجود نداره، برای این‌ که اونجا کسی نیست که تفاوت‌ها رو زیر سؤال ببره.

۱۵. داماپادا

داماپادا از ترکیب دو واژه «داما» و «پادا» تشکیل شده که «داما» به‌معنی «آموزه و حقیقت جاودانی» و «پادا» به‌معنی «پا و راه» است. این کتاب مجموعه‌ای از آموزه‌های بوداست. این آموزه‌ها برای موقعیت‌های مختلف در دوره‌های مختلف زندگی انسان توسط بودا توصیه شده‌اند. اگر می‌خواهید با گفته‌های بودا آشنا شوید، این مجموعه انتخاب مناسبی برای شروع خواهد بود.

عده‌ای نمی‌دانند که ما در این جهانیم تا در کنار هم زندگی کنیم. آنانی که بر این نکته آگاه‌اند در برابر هم به نزاع برنمی‌خیزند.

شما بگویید

کتاب‌هایی که با آنها آشنا شدیم قطعا فقط بخشی از شاهکارهای ادبیات عرفانی هستند. قطعا تعیین بهترین کتاب عرفانی ممکن نیست. اگر تجربه متفاوتی از کتاب‌های ادبیات عرفانی دارید، در قسمت نظرها با نوشتن عنوان مدنظرتان در تکمیل‌کردن این فهرست یاری‌مان کنید. به‌نظر شما جای کدام یک از کتاب‌های ادبیات عرفانی در این فهرست خالی است؟