تغییر نقش روزنامه‌نگار؛ از منبع خبر به ناظر انتشار حقیقت

شما به عنوان «یک مخاطب» تا چه اندازه از تغییرات جهانی نقش و جایگاه روزنامه‌نگاران اطلاع دارید؟ برآنم تا در این نوشتار که حاصل گردآوری نظریات پژوهشگران صاحب‌نظر حرفه خبرنگاری در عرصه بین الملل است؛ شما را از این موضوع مطلع سازم.

در آغاز شکل گیری مطبوعات در جهان، برای نوشتن در روزنامه نیازی نبود که شخص خود را به عنوان یک روزنامه‌نگار معرفی کند؛ اگر هم چنین کاری می‌کرد، روزنامه‌نگاری به هیچ وجه شغل اولیه او نبود و او قبلاً مشاغل دیگری مانند نویسندگی، وکالت یا معلمی را دنبال می‌کرد. در آن زمان افراد می‌توانستند برای یک روزنامه مقاله بنویسند و آن را منتشر کنند؛ اما به این معنا نبود که وی شغل روزنامه‌نگاری دارد. به تدریج و تقریباً در نیمه دوم قرن نوزدهم، مطبوعات به یک صنعت واقعی تبدیل شد؛ خبرها در بازار کالا و خدمات دارای ارزش شدند و همانند هر کالای دیگری خرید و فروش می‌شدند.

این وضعیت جدید به دلایل سیاسی (توسعه دموکراسی، آزادی بیان بیشتر و…)، اقتصادی (توسعه صنعتی و تجاری، رشد شهرها)، فناوری (ارتباطات و انتشار بهتر و سریعتر) و فرهنگی ایجاد شد. در ایران اگرچه اولین روزنامه فارسی زبان ۱۷۰ سال پیش منتشر شد اما روزنامه‌نگاری ایران محصول قرن بیستم و در واقع انقلاب مشروطه ۱۹۰۶ است. امروزه به لطف توسعه اینترنت، جمع‌آوری و انتشار اخبار و اطلاعات در حوزه‌های گوناگون که به نوعی در انحصار روزنامه‌نگاران بود تقریباً برای همه و در همه‌جا قابل دسترس شده است. اکنون روزنامه نه تنها بیان‌گر عرصه‌هایی چون بازرگانی یا سیاست؛ که منعکس‌کننده زندگی اجتماعی افراد مختلف نیز هست.

آنچنانکه در ابتدای شکل گیری مطبوعات؛ ارائه تعریفی واحد از روزنامه‌نگاری و روزنامه‌نگار چندان آسان نبود؛ در عصر حاضر نیز که هرکسی امکان نشر در فضای مجازی را یافته تعریف اینکه روزنامه نگار واقعی چه کسی است، پیچیده‌تر شده است. آن هم در شرایطی که پلتفرم‌های آنلاین، تلفن‌های همراه، فن‌آوری‌های دیجیتال و… و. همگی امکان ارتباط به‌موقع و به روزرسانی خود را چند برابر کرده‌اند. بنابراین محیط رسانه‌ای معاصر، نیاز مبرم تأکید بر ساختارهای هنجاری برای روزنامه‌نگارانی که به دنبال جدا کردن خود از سایر ارائه‌دهندگان اطلاعات آنلاین هستند را نشان می‌دهد.

با تغییراتی که به صورت گسترده در این حوزه رخ داد؛ روزنامه‌نگاران عملا انحصار جمع‌آوری، مدیریت و انتشار اطلاعات در مورد واقعیت در فضای عمومی را از دست داده‌اند. امروزه، هرکسی می‌تواند تقریباً بدون هیچ هزینه‌ و مهارت فنی خاصی، با یک وب‌سایت یا وبلاگ یا حساب کاربری اجتماعی، شما را فوراً با کل جهان مرتبط کرده و امکان ارسال انواع پیام‌ها را فراهم کند. حتی بسیاری از افراد استفاده‌کننده از این ابزارها و امکانات جدید، ادعا می‌کنند که به نوعی روزنامه‌نگار (البته نه به طور منظم و حرفه‌ای) است. کما اینکه اصطلاحات «خبرنگار مشارکتی» و «خبرنگار شهروندی» برای اشاره به این نوع فعالیت به کار می‌روند.

توسعه فناوری‌ها و ارتباطات راه دور، ارتباط مستقیم با مردم را بدون واسطه‌گری سنتی روزنامه‌نگاران برای هر نهادی بسیار آسان کرده و موسسات و سازمان‌ها در حوزه‌های مختلف (سیاست، تجارت، ورزش، فرهنگ…) از کانال‌های ارتباطی خود برای انتشار هر نوع اخباری که می‌خواهند استفاده می‌کنند؛ در حالیکه در گذشته نزدیک تلاش می‌شد ارائه آن به یک روزنامه، یک ایستگاه رادیویی یا یک کانال تلویزیونی صورت بگیرد.

بدین ترتیب یکی از نقش‌های کلاسیک روزنامه‌نگاران که همان رساندن «پیام» از منابع اولیه اطلاعاتی به مردم بود؛ کم اهمیت شده است تا جایی که نظرات برخی پژوهشگران این حوزه نشان می‌دهد که «روزنامه‌نگاری» به سرعت در حال پایان یافتن است. اما برخی دیگر، این دیدگاه را افراطی می‌دانند ولی در عین حال موافقند که نقش‌های سنتی روزنامه نگاران در حال تغییر است و آنها کمتر تولید کننده اخبار خواهند بود و عمدتا به ناظرانی برای گفتگوها و انتشار حقیقت تبدیل شده‌اند.

در عصر حاضر روزنامه‌نگاران دیگر کنترل چندانی بر آنچه که شهروندان می‌بینند، می‌خوانند یا می‌شنوند یا اینکه درباره چه مواردی فکر کرده و تصمیم می‌گیرند؛ ندارند. در چنین محیط رسانه‌ای باز، دیوانه‌کننده و شلوغ، مفهوم‌سازی کاری که روزنامه‌نگار انجام می‌دهد باید از تأکید بر “فرآیند انتخاب و انتشار اطلاعات” به تأکید بر “اخلاق و نشر حقیقت” تبدیل شود.

اما پرسش اساسی در این میان آن است که امروزه روزنامه‌نگاران چگونه می‌توانند روند اصلی حرفه خود را بیابند و صدای این حرفه را در میان فریادهای گوناگون میلیون‌ها نفر، زنده نگه دارند؟

*مدیرمسئول سایت خبری تحلیلی آفتاب

منابع:

۱-Journalists’ professional identity: new challenges to an old quest:

https://core.ac.uk/download/pdf/۵۵۶۲۹۷۵۶.pdf

۲-L’Invention du Journalisme en France:

https://www.amazon.com/Linvention-journalisme-France-Naissance-moderne/dp/۲۲۵۹۰۲۶۰۵۲

۳-Discovering the News. A Social History of American Newspapers:

https://www.amazon.com/Discovering-News-History-American-Newspapers/dp/۰۴۶۵۰۱۶۶۶۹

۴-SINGER, Jane (۲۰۰۶). “The socially responsible existentialist – A normative emphasis for journalists in a new media environment”, Journalism Studies, vol. ۷, nº ۱, pp. ۲-۱۸:

https://www.tandfonline.com/doi/abs/۱۰.۱۰۸۰/۱۴۶۱۶۷۰۰۵۰۰۴۵۰۲۷۷

۵-AN INTRODUCTION TO JOURNALISM:

https://www.academia.edu/۳۸۸۱۳۲۶۱/AN_INTRODUCTION_TO_JOURNALISM

۶- Iranian Journalism and the Law in the Twentieth Century:

https://www.cambridge.org/core/journals/iranian-studies/article/abs/iranian-journalism-and-the-law-in-the-twentieth-century/۷۵۴۳۸B۳BB۴۱۳۱DF۷E۳BE۷B۱D۶۷EE۳۴CB

۵۷۲۴۴