پول‌ها کجا می روند؟ سه بازاری که نقدینگی ما را می بلعند کدامند؟

نقدینگی در دهه اخیر رشد بی‌سابقه‌ای یافته به طوریکه اقتصاد ایران که دهه ۹۰ را با کمتر از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی آغاز کرده بود و در ماه‌های اخیر به بیش از ۵ هزار هزار میلیارد تومان رسیده است. یعنی حجم کل پول و شبه‌پول طی این سال‌ها در اقتصاد کشور بیش از ۱۴ برابر شده است. حالا سوال این است که این پول‌ها کجا رفته است؟

پولی که به تولید منجر نشد

نگاهی به آمار نشان می‌دهد که رشد نقدینگی و پول در دهه ۹۰ به تشکیل سرمایه ثابت منجر نشده است. بر اساس آمار بانک مرکزی ایران، تشکیل سرمایه ثابت خالص(تشکیل سرمایه ناخالص منهای استهلاک) در دهه ۹۰ روندی نزولی داشته و در سال‌های آخر این دهه حتی به صفر رسیده است. از این رو موجودی سرمایه طی ۱۰ سال تنها ۱۸ درصد رشد داشته که البته رشد آن در سال‌های اخیر نزدیک به صفر بوده است.

روند تشکیل و موجودی سرمایه ثابت در اقتصاد ایران در دهه ۹۰

رشد محدود تولید ناخالص داخلی هم این موضوع را تایید می‌کند. GDP ایران در دهه ۹۰ تنها ۴ درصد رشد کرده است. چراکه تجربه روندهای گذشته نشان می‌دهد عامل پیشران تولید و رشد اقتصادی در ایران همواره سرمایه بوده و بهره‌وری تاثیر چندانی در افزایش تولید نداشته است. از این رو زمانی که روند تشکیل سرمایه متوقف شده، تولید نیز رشد چندانی نخواهد داشته است.

سرمایه‌گذاری در ایران در دهه‌های گذشته به طور عمده به درآمدهای نفتی وابسته بوده و سهم بخش خصوصی در تشکیل سرمایه تقریبا هیچ بوده است. به همین دلیل در دهه اخیر که درآمدهای نفتی ایران به دلیل تحریم کاهش شدیدی یافته، نرخ تشکیل سرمایه هم به صفر رسیده و نقدینگی موجود در کشور جذب بخش تولید نشده است.

در خصوص چرایی اینکه حجم شدید نقدینگی در دهه ۹۰ منجر به رشد موجودی سرمایه نشده باید گفت بی‌ثباتی اقتصاد کلان و ریسک‌های غیراقتصادی مهمترین عواملی هستند که سرمایه‌گذاری مولد را در ایران غیرجذاب کرده است. از این رو به نظر می‌رسد بخشی از نقدینگی تشکیل شده در این سال‌ها به شکل ارز از کشور خارج شده و بخش دیگر آن هم به بازارهای غیر مولد چون مسکن، دلار، طلا و … رفته است.

پول‌ها کجا رفتند؟

بازده اسمی بازارها نخستین نشانه‌ای است که این فرضیه را تایید می‌کند. از ابتدای دهه ۹۰ که نقدینگی بیش از ۱۴ برابر شد، شاخص قیمت کالا و خدمات حدود ۱۰ برابر شده است. در عین حال سرکوب قیمت‌ها و اشتباه در مواجهه با تورم با ابزاری چون ارز ۴۲۰۰ تومانی موجب شده است که رشد برخی از اقلام و خدمات حتی از شاخص کل قیمت‌ها هم بیشتر باشد.

به طور مثال قیمت یک متر مربع مسکن در پایتخت ۱۷ برابر شده و از حدود ۲ میلیون تومان در سال ۹۰ به بیش از ۳۵ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ رسیده است.

خودرو دیگر کالایی بود که بخش زیادی از نقدینگی را به خود جذب کرده است. قیمت پراید در این سال‌ها تقریبا ۱۷ برابر شده است و از حدود ۱۰ میلیون تومان به بیش از ۱۷۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ رسیده است.

نرخ دلار هم که تحت فشار افت درآمدهای نفتی و همچنین خروج سرمایه از کشور قرار گرفت رشد بیشتر از تورم را تجربه کرد و از حدود ۱۲۰۰ تومان در سال ۹۰ به بیش از ۲۶ هزار تومان در ۱۴۰۰ رسید یعنی ۲۲ برابر شد.

نمودار زیر در کنار نمودار تشکیل سرمایه نشان می‌دهد که نقدینگی نه به تولید بلکه به تورم منجر شده است چراکه اصولا نقدینگی هدایت‌پذیر نیست.

از ابتدای دهه ۹۰ نقدینگی بیش از ۱۴ برابر و شاخص قیمت‌ها حدود ۱۰ برابر شده است

روند رشد قیمت‌ها در دهه ۹۰

بیشتر بخوانید :

۲۲۰ ۴۶