کیارستمی به روایت نت‌فلیکس

روزنامه اعتماد – تینا جلالی: نت‌فلیکس قصد دارد جهت ارتقای کتابخانه فیلم‌های کلاسیک خود مهم‌ترین فیلم‌های مطرح جهان را خریداری کند و امتیاز نمایش شماری از فیلم‌های مطرح کلاسیک جهان را به دست آورد، به همین منظور این شبکه به تازگی با کمپانی فرانسوی «mk۲» قراردادی را امضا کرده است که طی این قرارداد که گویا شامل حق نمایش ۵۰ فیلم بلند سینمایی است، فیلم‌های سینماگرانی همچون «چارلی چاپلین»، «عباس کیارستمی»، «باستر کیتون»، «آلن رنه»، «کریستوف کیشلوفسکی» در نت‌فلیکس به نمایش در می‌آید. قرار گرفتن نام عباس کیارستمی در میان فیلمسازان شاخص جهانی و همچنین نمایش فیلم‌های این فیلمساز از شبکه جهانی گسترده‌ای همچون نت‌فلیکس موضوعی بود که نمی‌شد از آن گذشت؛ بنابراین با تعدادی از اهالی سینما گپ زدیم تا ببینیم آیا این اتفاق برای سینمای ایران و کارنامه کیارستمی مهم است یا خیر؟

پیشنهاد‌های کیارستمی

در ابتدای بحث سراغ مجید برزگر رفتیم و نظر او را درباره پخش جهانی آثار کیارستمی پرسیدیم. از نظر او عباس کیارستمی با ساخت آثار متفاوتش پیشنهادات شگفت‌انگیزی برای سینما داشته و این پیشنهاد‌های چه در داخل و چه خارج از ایران البته با استقبال سینماگران مواجه می‌شد و فیلم‌هایش علاقه‌مندان زیادی داشت: «از همان دورانی که کیارستمی کارش را از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آغاز کرد، از فیلم‌های اولیه تا زمانی که فیلم «گزارش» را ساخت که به نظر من یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است، او رفته رفته به مسیر اصلی و دلخواهش رسید. فیلم‌های متعددی ساخت که به لحاظ تجربی، هنری و ساختارشکنی تغییرات بنیادینی در فرم و شکل فیلم‌های سینمای ایران ایجاد کرد که چنین رویه‌ای در داخل و خارج از ایران مورد توجه و استقبال زیادی قرار گرفت. به نظر من در حال حاضر هم تماشای چند باره فیلم‌های او نه تنها هیجان‌انگیز است بلکه اجزای آن قابل بررسی، تحقیق و مطالعه است.»

اما آن چیزی که این روز‌ها و باشیوع بیماری هولناک کرونا اهمیت پیدا می‌کند دورکاری و خانه‌نشینی اغلب مردم جهان است. برزگر با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در شرایطی که تمام سینما‌های جهان تعطیل است و فرصت مجددی برای تماشای مهم‌ترین فیلم‌های جهان به صورت آنلاین فراهم شده نت‌فلیکس به عنوان بزرگ‌ترین پلتفرم شبکه نمایش‌های اینترنتی از این شرایط به نفع خود بهره برده و تصمیم گرفته فیلم‌های کلاسیک فیلمسازان بزرگ جهان را برای انبوه مخاطبان خود روی خروجی قرار دهد.»

در کتابخانه کلاسیک نت‌فلیکس قرار است فیلم‌های کلاسیک عباس کیارستمی در کنار فیلمسازان مطرح و جهانی همچون چارلی چاپلین، باستر کیتون جای بگیرد. از هر زاویه‌ای که به این موضوع نگاه کنیم اهمیت سینمای کیارستمی دوچندان نمود پیدا می‌کند. برزگر در همین مورد توضیح می‌دهد: «این فرصت مهمی برای سینما دوستان است که بتوانند فیلم‌های این فیلمساز برجسته را در ابعاد وسیع‌تری ببینند، چون تا پیش از این فیلم‌های او اکران‌های محدود داشت ولی از این به بعد بیشتر در معرض عموم قرار می‌گیرد و فیلمسازان و دانشجویان و علاقه‌مندان بیشتری می‌توانند در سراسر دنیا به تماشای آثار ایشان بنشینند.»

به گفته کارگردان فیلم تحسین‌برانگیز «پرویز» نمایش فیلم‌های کیارستمی در پلتفرم نت‌فلیکس باب آشنایی مخاطبان گسترده جهانی را با سینمای ایران فراهم می‌کند و این خود دریچه و مدخلی است که بازار سینمای ایران از این به بعد جدی‌تر نگاه شود و چه بسا با استقبال مخاطبان تصمیم‌گیری بیشتر و دقیق‌تری برای نمایش دیگر فیلم‌های مطرح ایرانی که تعدادشان هم در سینمای ایران کم نیست، اتخاذ شود. از فیلم‌های ابراهیم گلستان و فرخ غفاری و سهراب شهیدثالث گرفته تا فیلم‌های بهرام بیضایی و جعفر پناهی و… حتی فیلم‌های فیلمسازان جوان که این دایره را گسترده‌تر هم می‌کند. برزگر در همین زمینه می‌گوید: «این مساله مسیر تازه‌ای را برای پخش‌کنندگان جهانی باز می‌کند که با رایزنی با مسوولان نت‌فلکیس بتوانند فیلم‌های خودشان را برای نمایش در این شبکه عرضه کنند و از این به بعد ما به مخاطبان جهانی بیشتر با تفکرات واندیشه‌های متفاوت فکر کنیم. در واقع این امکانی است که آقای کیارستمی بعد از ۵۰ سال کار کردن، همچنان در اختیار سینمای ما قرار داده و این موضوع نشان می‌دهد که سینما و فیلم‌های عباس کیارستمی همچنان ظرفیت بالایی برای کشف شدن و بحث و مطالعه دارند. بعد از سال‌ها ایشان همچنان حی و حاضر در میان سینما دوستانش حضور دارد.»

کیارستمی و سبک فیلمسازی متفاوتش

شهرام مکری می‌گوید برای اولین بار نیست که فیلم‌های عباس کیارستمی توسط کمپانی‌های بزرگ دنیا خریداری شده و به نمایش در می‌آید و اصلا چیز جدیدی نیست. از نظر او اگر همین الان سری به بخش اجاره دی وی دی نت‌فلیکس بزنید، می‌توانید دی‌وی‌دی فیلم‌های بلند عباس کیارستمی را – از «طعم گیلاس» گرفته تا «مثل یک عاشق» و … – اجاره کنید و به تماشا بنشینید. با این حال مکری این نکته را هم یادآوری می‌کند که هنوز شبکه جهانی نت‌فلیکس لیست فیلم‌هایی را که از آرشیو MK۲ خریداری کرده، منتشر نکرده است و آن طور که در خبر‌ها آمده اولویت نمایش فیلم‌ها در نت‌فلیکس با فیلم‌های فرانسوی زبان است، اما این امیدواری وجود دارد که فیلم «کپی برابر اصل» کیارستمی که به زبان انگلیسی و فرانسوی ساخته شده در مجموعه نمایش ۵۰ فیلم برتر کلاسیک این کمپانی قرار بگیرد.

این کارگردان در ادامه صحبتش به ارزیابی سینمای عباس کیارستمی می‌پردازد و می‌گوید: «من معتقدم آقای کیارستمی سینمای بعد از انقلاب ما را به دنیا معرفی کردند و در سال‌های اولیه انقلاب ایشان بودند که در جایگاه یک نماد و نشانه بین‌المللی برای سینمای ایران قرار داشتند، اگر چه امروز دسترسی کارگردانان سینمای ایران به بازار جهانی گسترده‌تر شده و تعداد کارگردانان بیشتری در سطح بین‌المللی به موفقیت می‌رسند ولی وقتی به دهه ۶۰ نگاه می‌کنیم، می‌بینیم حضور اولین فیلم‌های ایرانی در فستیوال‌ها با نام عباس کیارستمی است. در واقع ایشان همچون لیدر به وجود آورنده بازار بین‌المللی برای سینمای ایران در جهان بودند.»

به گفته شهرام مکری، کیارستمی از اولین کارگردانان ایرانی است که در سطح جهانی با هنرپیشه‌های تراز اول همکاری کرده و توانسته فیلم بسازد. درست همان زمان که اصلا کسی از سینمای دنیا و بازیگران و فیلمسازان خارجی چیزی نمی‌دانست. مکری با اشاره به اینکه کیارستمی فیلمساز بدون مرز و فرامرزی به حساب می‌آید، به ابعاد مهم دیگر سینمای کیارستمی اشاره می‌کند و تاثیر و الگو‌برداری کارگردانان کشور‌های همسایه‌ای همچون ترکیه، افغانستان، بخش هنری سینمای هندوستان و ترکیه را از این فیلمساز یادآور می‌شود: «ابراز ارادتی که نوری بیگله جیلان و صدیق برمک به سینمای کیارستمی دارند دیگر بر همه آشکار است.»

نظر کارگردان فیلم «هجوم» درباره اهمیت نت‌فلیکس این است که پخش فیلم در شبکه‌های جهانی بحث چندجانبه‌ای را می‌طلبد از این جهت نت‌فلیکس مهم‌ترین بازار توزیع فیلم است و مخاطبان میلیونی دارد. او می‌گوید: «در اهمیت خطوط اینترنتی نت‌فلیکس همین بس که امروز اهمیت آن از مهم‌ترین سالن‌های زنجیره‌ای هم بیشتر شده است و در حال حاضر این شبکه یکی از مهم‌ترین شبکه‌های نمایش و توزیع فیلم در دنیا به شمار می‌رود و تنها رقیبی هم که این شبکه دارد کمپانی آنلاین آمازون است وگرنه هیچ شبکه‌ای توان رقابت با نت‌فیلکس را ندارد. اطلاع دارم که قرار است نت‌فلکیس برای تبدیل شدن به بزرگ‌ترین کتابخانه تاریخ فیلم دنیا تمام فیلم‌های آرشیوی دنیا را خریداری کند، اینکه فیلم‌های آقای عباس کیارستمی نیز در قفسه‌های این کتابخانه دیده شود خبر مسرت‌بخش و خوشحال‌کننده‌ای است. البته این احتمال را هم می‌دهم که در آینده فیلم‌های کارگردانان مطرحی از ایران در این بازار و کمپانی دیده شود.»

کیارستمی فقط فیلمساز ما نیست

در همین زمینه نظر شادمهر راستین را هم جویا شدیم. او می‌گوید: «ما نمی‌توانیم بعضی سینماگران را محدود به جغرافیای خاص کنیم و بگوییم فلان فیلمساز فقط متعلق به یک کشور است یا فلان ادیب در زمره هنرمندان ممتاز کشوری به خصوص قرار می‌گیرد. اینکه می‌گوییم مولوی ما، حافظ ما و… از نظر من جای تردید دارد. شاید این فرهیختگان و بزرگان به زبان فارسی و در محدوده جغرافیای ایران سازنده اثری باشند، اما در شمار هنرمندان جهانی قرار می‌گیرند. به همین جهت من عباس کیارستمی را فقط فیلمساز ایرانی نمی‌دانم بلکه معتقدم او هنرمندی جهانی است.»

این نویسنده همچنین معتقد است تا زمانی که عباس کیارستمی زنده بود و فیلم می‌ساخت، نه فیلم‌هایش با استقبال مخاطبان مواجه می‌شد نه در اکران کارکرد موفقی داشت، تلویزیون هم هیچ علاقه‌ای به نشان دادن فیلم‌هایش نداشت به جز «خانه دوست کجاست» که آن هم به واسطه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان امکان پخش گسترده را پیدا کرد. راستین می‌گوید: «در اکران فیلم‌هایش به شهادت و گواهی برنامه‌های تلویزیونی وقت، بسیاری از مردم می‌گویند فیلم‌هایش را نمی‌فهمند. وقتی جایزه کن را گرفت اکثر منتقدان در مذمت این فیلم نوشتند و کتاب «تهران پاریس» که برگزیده جایزه کتاب خانه سینما است گواه این ماجرا است. همچنین از آنجایی که فیلم‌هایش مخاطبی نداشت هیچ پخش‌کننده ایرانی رغبتی به اکران فیلم‌های او نداشت. پس همین جا تکلیف خودمان را با خودمان روشن کنیم؛ فیلم‌های آقای کیارستمی در سینمای ایران قدر و منزلت لازم را ندید.»

نویسنده فیلمنامه «به همین سادگی» در ادامه صحبتش به خاطره‌ای می‌پردازد: «یک بار در موزه سینما شخصی با حسن‌نیت پک فیلم‌های آقای کیارستمی را در یک مجموعه گردآوری کرد و به این کارگردان تقدیم کرد. خاطرم هست آقای کیارستمی همان زمان خندید و گفت اگر در ایران قانون کپی‌رایت رعایت می‌شد شما را بازداشت می‌کردند. همین موضوع باعث خنده حضار شد.»

او ادامه می‌دهد: «شبکه نت‌فلیکس فیلم‌های ایشان را برای پخش در کمپانی خود خریداری کرده و باید تاکید کنیم که این نکته نه به فارابی مربوط است نه به وزارت ارشاد و نه به کانون پرورش فکری کودکان و… این فیلم‌ها توسط شبکه نت‌فلیکس خریداری شده است. برای اینکه MK۲ که رایت فیلم‌های آقای کیارستمی را دارد توصیه به تماشای این فیلم‌های کرده و نت‌فلیکس هم این فیلم را برای کتابخانه خود برداشته است. این کمپانی می‌خواهد کلکسیون فیلم‌های خارجی خود را وسعت ببخشد. وقتی فیلم‌های آقای کیارستمی مورد پیشنهاد کارگردان‌های بزرگی همچون تارانتینو، اسکورسیزی و اولیور استون باشد، کاملا مسجل است که کمپانی نت‌فلیکس هم فیلم‌های این کارگردان را خریداری می‌کند.

دیده شدن آثار عباس کیارستمی

محمد اطبایی، کارشناس و پخش‌کننده فیلم‌های ایرانی نیز می‌گوید: «برخی تحلیلگران و دست‌اندرکاران صنعت سینما، سامانه‌های پخش آن‌لاین محتوا (فیلم، سریال، موسیقی و…) مانند نت‌فلیکس، آمازون، هولو، یوتیوب، دیزنی پلاس، اپل پلاس، اچ‌بی‌او مکس و پیکاک را تنها شیوه قطعی دسترسی به محتوا از طرف دوستداران سینما و سرگرمی در آینده می‌دانند و آمار‌های یکی، دو سال اخیر هم این نظر را تقویت می‌کند.» به اعتقاد او فروش این سامانه‌ها از فروش بلیت سینما‌ها در سراسر جهان پیشی گرفته یا تعداد مشترکان این سامانه‌ها نیز از تعداد مشترکان تلویزیون‌های پرداختی بیشتر شده است: «شماری دیگر معتقدند که آیین دیدن فیلم در سینما‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت و این صنعت همچنان روی تماشاگران سینما‌ها حساب دیگری دارد؛ هر چند شیوع ویروس کرونا بسیاری از این تحلیل‌ها را به هم زده است! لذا، این سامانه‌ها برای صنعت سرگرمی و سینما اهمیت بسیاری داشته و نت‌فلیکس هم بر اساس آمار موفق‌ترین این سامانه‌ها تاکنون بوده، هر چند رقبای قدرتمندی در همین چند ماه اخیر پیدا کرده است.»

وی در بخش دیگری از صحبت خود به این مهم می‌پردازد که هر کدام از این سامانه‌ها به شیوه‌ای تامین محتوا کرده، اما همه جز یوتیوب (که برخلاف بقیه سامانه‌ها آ‌وی‌او دی بوده و رایگان و تنها بر اساس آگهی کسب درآمد می‌کند) برای آثار مورد توجه خود هزینه پرداخت می‌کنند: «نت‌فلیکس در صورت علاقه به خرید یک فیلم یا سریال، حقوق آن محتوا را از شرکت‌های پخش فیلم یا واسطه‌ها خریداری می‌کند و این سامانه‌ها به ندرت از یک فیلمساز یا تهیه‌کننده به طور مستقیم خرید دارند.» از نظر اطبایی این سامانه، فیلم یا فیلم‌هایی از آقای عباس کیارستمی را از شرکت پخش MK۲ فرانسه خریداری کرده است. اما آمازون جدا از خرید محتوا، امکان ایجاد یک حساب کاربری را به هر سینماگر یا صاحب محتوایی داده که خود راسا اقدام به بارگذاری محتوای خود در آمازون کند. این مهم، برای آن فیملساز اعتباری به همراه نداشته چرا که هر فردی می‌تواند در یک فرآیند فیلم یا محتوای خود را در آمازون بارگذاری کند. آنچه در این میان اهمیت دارد نه حضور فیلم‌های ایرانی در این سامانه‌ها که دیده شدن این آثار است.

او می‌گوید: «مشترکان این سامانه‌ها، به فیلم‌ها و محتوا‌هایی که شناخته شده، تبلیغات گسترده داشته و موفقیت‌های قابل توجهی در سطح جهانی پیدا کرده باشند (مانند مورد فیلم کره‌ای «انگل» که پس از کسب نخل طلای جشنواره کن و اسکار، توسط سامانه هولو پخش و بسیار موفق بود) توجه دارند. پس در میان ده‌ها هزار محتوا و فیلم قابل دسترس برای هر مشترک، آثار ناشناخته شانس بسیار کمی برای کسب موفقیت دارند. آقای عباس کیارستمی بی‌تردید اعتبار سینما و هنر ایران در سطح جهان بوده و انتظار می‌رود که نسخه‌های بازسازی شده فیلم‌های ایشان هم با اقبال خوبی از طرف مشترکان نت‌فلیکس روبرو شوند. نکته قابل ذکر دیگر از نظر اطبایی این است که جامعه بزرگ ایرانی در خارج از کشور متاسفانه بر اساس تجربه‌ها و یافته‌ها، کمتر به محتوا‌های ایرانی مجاز در سامانه‌های قانونی توجه نشان داده و غالبا به سامانه‌های غیرقانونی مانند «ایران پراد» و دیگر سایت‌ها و سامانه‌های غیرمجاز مراجعه کرده و لطمه‌ای جبران‌ناپذیر به تولید‌کننده‌های فرهنگی ایران می‌زنند. این جامعه بزرگ می‌توانست نقشی مهم در موفقیت محتوا‌های ایرانی در سامانه‌های شناخته شده بین‌المللی نیز داشته باشد.»