جنگ جهانی ویروس‌ها؛ خود را برای بعدی آماده کنید!

روزنامه همشهری: این روز‌ها همه در دنیا نگران نوع جدید ویروس کرونا هستند، اما خیلی‌ها یادشان هست که پیش از این عضو جدید خانواده کرونا دیگر اعضای این خانواده ویروسی ازجمله مرس و سارس بودند که جهان را وحشت‌زده کردند. شاید در گذشته بحران‌های این‌چنینی کم‌سابقه‌تر بودند، اما نوع جدید ویروس کرونا یعنی SARS-CoV-۲ نخستین نبوده و آخرین مورد هم نخواهد بود.

در حدود ۲۰سال گذشته از ابولا گرفته تا زیکا جهان با بیماری‌های واگیردار جدیدی مواجه شده است. به گزارش وال استریت ژورنال محققان افزایش شدید شهرنشینی، جهانی شدن و افزایش مصرف پروتئین‌های حیوانی از سوی انسان را از عوامل مهم گسترش اپیدمی‌های این‌چنینی می‌دانند؛ به همین‌خاطر است که حالا یک ویروس کوچک کشنده نظم دنیا را برهم زده است.

جدیدترین مدل ویروس کرونا که حالا دیگر شناخته‌شده‌ترین نوع آن است علاوه بر مختل کردن زندگی روزمره مردم، بازار سهام و بورس را به هم ریخته، کسب و کار‌ها را به رکود و حتی ورشکستگی کشانده و سفر و گشت و‌گذار معمولی را هم از سبد تفریحی خانواده‌ها حذف کرده است. بشر در صورت تغییر ندادن سبک زندگی خود باز هم با چنین ویروس‌هایی مواجه خواهد شد. اما در مورد خاص SARS-CoV-۲ چه آینده‌ای در مقابل جهان است و چه سناریو‌هایی را برای این بحران می‌توان متصور بود؟

از زمان شیوع بیماری COVID-۱۹ ترس ناشی از آمار بالای ابتلا و مرگ‌ومیر آن در جهان بر مردم مستولی شده است و مدام این سؤال را در ذهن متبادر می‌کند که «این ویروس چه زمانی قرار است دست از سر ما بردارد؟» و پاسخ این است:

هیچ‌کس از زمان قطعی پایان زنجیره پاندمی این ویروس مطمئن نیست، اما ویروس‌شناسان می‌گویند می‌توان از بیماری‌های مشابه که پیش از این تا حدی در جهان گسترش پیدا کرده بود، نظراتی را ارائه کرد. اما دانشمندان سناریو‌های احتمالی برای سرنوشت این ویروس را مطرح می‌کنند. در این میان ۳ سناریو بیشتر از همه محتمل است.

مهار کرونا با اقدامات سختگیرانه

زمانی که سندروم حاد تنفسی با نام اختصاری سارس در سال ۲۰۰۲، قاره آسیا را درگیر خود کرد، همه چیز کاملا ترسناک به‌نظر می‌رسید. میزان مرگ‌ومیر این بیماری به ۱۰ درصد رسیده بود و هیچ دارویی نیز برای درمان آن وجود نداشت. (آمار مرگ‌ومیر ویروس کرونای فعلی در مقایسه با سارس ۲.۳ درصد است.)، اما در عرض چند ماه، سارس کنترل شد و در بسیاری از کشور‌های درگیر، با همکاری‌های بین‌المللی و اقدامات سختگیرانه بهداشت عمومی و اعمال مدل‌های قدیمی مانند ایزوله کردن، قرنطینه و قطع ارتباط مهار شد.

این اتفاق یک نتیجه ایده‌آل است. اما تفاوت اینجاست که سارس نسبت به ویروس جدید، علائم شدیدتری داشت؛ بنابراین افراد در مدت زمان بسیار کمی پس از ابتلا به بیمارستان مراجعه می‌کردند. به گفته «استوارت وستون» یک ویروس‌شناس در دانشگاه مریلند پیدا کردن و ایزوله کردن موارد ابتلا به ویروس کرونا سخت‌تر است. وستون یکی از اعضای گروه‌های کوچک تحقیقاتی است که نمونه‌هایی از ویروس کرونا را دریافت کرده و روی آن مشغول مطالعه است. وستون و سایر کارشناسان هشدار می‌دهند که شیوع بیماری در ایالات متحده و سایر کشور‌ها فراتر از مواردی است که تشخیص داده شده است؛ چراکه بسیاری از افراد با علائم خفیف نمی‌دانند که به این ویروس آلوده شده‌اند.

بدتر شدن اوضاع با ضربه به کشور‌های کمتر توسعه یافته

یکی از نتایج وحشتناک شیوع ابولا در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ در غرب آفریقا این بود که چگونه یک بیماری اپیدمی می‌تواند در کشور‌هایی با زیرساخت‌های بهداشتی ضعیف گسترش یابد.

به همین دلیل است که سازمان بهداشت جهانی و سایرین در حال آماده کردن کشور‌های جنوب صحرای آفریقا برای مقابله با ویروس کرونا هستند؛ هرچند که تاکنون مورد کمی از ابتلا به این ویروس در این کشور‌ها گزارش شده است. در مقایسه با ویروس کرونا، ابولا کمتر مسری بوده و عمدتا از طریق مایعات بدن منتقل می‌شد، اما ویروس کرونا می‌تواند از طریق ذرات تنفسی هنگام عطسه و سرفه روی سطوح مختلف بنشیند و منتقل شود.

با وجود این ابولا بیش از ۲۸ هزار نفر را آلوده کرد و باعث مرگ بیش از ۱۱ هزار نفر شد. در برابر ویروس کرونا، ابولا کشنده‌تر بود و کمبود کادر و منابع درمانی، فقر، تأخیر مقامات کشوری و عدم‌اعتماد به دولت موجب گسترش هرچه بیشتر بیماری شد. مقامات سازمان بهداشت جهانی حالا به کشور‌ها هشدار داده‌اند تا خود را آماده کنند. چندی پیش، اعلام شد که شیوع ویروس کرونا به بالاترین حد خود رسیده است.

«مایکل رایان» مدیر بهداشت اضطراری سازمان بهداشت جهانی می‌گوید: این یک هشدار واقعیت برای تمام کشور‌های روی کره زمین است: از خواب بیدار شوید، آماده شوید، این ویروس ممکن است در راه باشد و شما باید برای مقابله با آن مهیا باشید. منتظر ماندن، دلسرد شدن، در مرحله ناآگاهی بودن، واقعا این‌ها نباید بهانه تأخیر باشد.

تبدیل شدن کرونا به بخشی از زندگی

درواقع این همان اتفاقی است که با شیوع H۱N۱ در سال ۲۰۰۹ افتاد و آن را آنفلوآنزای خوکی نامیدند. بیماری خیلی سریع شایع شد و سرانجام به حدود ۱۱ تا ۲۱ درصد از جمعیت جهانی رسید. سازمان بهداشت جهانی عنوان کرد که این بیماری یک پاندمی (بیماری همه‌گیر جهانی) است و به همین دلیل موج گسترده‌ای ترس به مردم منتقل شد. اما مشخص شد که H۱N۱ خفیف‌تر از آنی بود که در ابتدا موجب ترس شده بود و با کمی آبریزش بینی و سرفه در افراد مبتلا به پایان رسید.

حالا این بیماری یک بیماری معمولی در فصول سرد به‌حساب می‌آید و به سادگی بخشی از آنفلوآنزای فصلی است که هر سال در سراسر جهان پدیدار می‌شود. برآورد‌های اولیه در مورد میزان مرگ‌ومیر برای H۱N۱ بسیار بالاتر از تقریبا یک‌دهم تا سه دهم درصد بوده که عنوان می‌شد، اما همچنان مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها برآورد کرده‌اند که H۱N۱ در نخستین سال ظهورش از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ در آمریکا ۱۲ هزار و ۴۶۹ نفر را به کام مرگ کشاند و موجب ابتلای ۶۰ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر شد که از این تعداد ۲۴۷ هزار و ۳۰۴ در بیمارستان بستری شدند.

عنوان عدد واقعی در این رابطه کار سختی است؛ زیرا بسیاری از کسانی که به‌دلیل آنفلوآنزا می‌میرند، آزمایش نمی‌شوند و به این ترتیب به وضوح مشخص نیست که از ابتلا به H۱N۱ درگذشته‌اند یا نوع دیگری از آنفلوآنزا. اما براساس منابع و طبق گفته مرکز پیشگیری و کنترل بیماری، آنفلوآنزای فصلی در این فصل تاکنون منجر به مرگ ۱۸ هزار نفر در سراسر ایالات متحده شده است. به گفته اپیدمیلوژیست‌ها H۱N۱ یک بیماری موازی است؛ چراکه هرچند میزان مرگ‌ومیر کمتری نسبت به سارس و مرس داشته است، اما به‌دلیل شیوع ساده آن و نوع عفونتش کشنده‌تر از آنهاست. در این میان یک بیماری موازی دیگر آنفلوآنزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸ است که میزان مرگ‌ومیر ۲.۵ درصد داشت؛ بسیار نزدیک به آمار مرگ‌ومیر بیماری ویروس کرونا.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری «آنفلوآنزای اسپانیایی» را مرگبارترین ویروس آنفلوآنزای همه‌گیر در تاریخ بشر خوانده است؛ چراکه توانست یک‌سوم جمعیت جهان را دچار کند و تقریبا ۵۰ میلیون نفر در جهان را به کام مرگ بکشاند. آنفلوآنزای اسپانیایی به پیر و جوان رحم نکرد؛ درحالی‌که تا اینجا به اثبات رسیده است ویروس کرونا بیشتر موجب فوت افراد سالخورده می‌شود و معمولا با جوانان کاری ندارد. «فلورین کرامر» ویروس‌شناس و متخصص آنفلوآنزا تأکید می‌کند که حالا دنیا با سال ۱۹۱۸ بسیار متفاوت است.

در آن زمان وسایل تشخیصی بیماری یا آنتی‌بیوتیکی برای عفونت‌های ثانویه وجود نداشت. بیمارستان‌ها معمولا مرحله آخر و جایی برای مرگ بودند نه درمان. از این گذشته، در سال ۱۹۱۸ جهان در حال تجربه جنگ بود و بسیاری از مبتلایان سربازانی بودند که در گودال‌ها گیر کرده بودند. اما حالا دیگر آن زمان گذشته و خوشبختانه قرار نیست به‌دلیل آن کمبود‌ها چنان تجربه‌ای را داشته باشیم. در نهایت اینکه قرار است چندنفر بر اثر ویروس کرونا بمیرند بستگی به میزان شیوع، میزان آمادگی ما و میزان کشنده بودن ویروس دارد.

نکات کلیدی در پایان بازی ویروس کرونا

اگر ویروس کرونا هم مانند H۱N۱ همه گیر شود، ساخت واکسن علیه آن حیاتی است. پس از شیوع سال ۲۰۰۹، کارشناسان حوزه بیماری‌های واگیردار واکسن H۱N۱ را ساختند که در سال‌های پس از آن برای مقابله با آنفلوآنزا توسط مردم دریافت می‌شد. این کار به‌ویژه به افراد کاندیدا برای ابتلا به این بیماری کمک کرد تا در موج شیوع ویروس از خود محافظت کنند. در آینده نزدیک، دارو‌های ضد‌ویروسی ممکن است کمک‌کننده باشد و آزمایشگاه‌های کل دنیا در حال تست کردن میزان تأثیرگذاری آن برای ویروس کرونا هستند.

هیچ‌کس نمی‌داند آیا تغییر فصل روی ویروس کرونا مانند آنفلوآنزا تأثیر می‌گذارد یا خیر و این دقیقا برخلاف ادعای دونالد ترامپ است که گفته بود تا پایان‌ماه آوریل و با افزایش دمای هوا ویروس از بین می‌رود.

«ماریا ون کرکوو» متخصص بیماری‌های واگیردار سازمان بهداشت جهانی می‌گوید: ما حالا حالا‌ها باید درباره ویروس چیز‌های تازه‌ای یاد بگیریم. هم‌اکنون هیچ شاهدی وجود ندارد که به ما نشان بدهد رویکرد ویروس با تغییرات آب و هوایی عوض می‌شود. باید ببینیم چه پیش می‌آید.

ویروس‌های کرونا زونوتیک هستند؛ یعنی از حیوان به انسان منتقل می‌شوند. کارشناسان معتقدند سارس از خفاش به گربه و سپس انسان منتقل شده است. بیماری کشنده دیگری نیز با نام سندروم حاد تنفسی خاورمیانه که از آن به نام مرس یاد می‌شود در سال ۲۰۱۲ احتمالا از خفاش به شتر و سپس انسان منتقل شده است. اما هیچ‌کس مطمئن نیست که جدیدترین نوع ویروس کرونا از کدام حیوان به انسان منتقل شده است و این دقیقا همان رازی است که دانشمندان باید با کشفش از تکرار آن در آینده جلوگیری کنند.

یکی از مظنونان اصلی موجودی در حال انقراض با نام پانگولین است که به‌نظر می‌رسد ترکیبی از مورچه‌خوار و گورکن است و گوشت آن به‌صورت غیرقانونی قاچاق می‌شود.

«وینت مناکری» ویروس‌شناس دانشگاه تگزاس می‌گوید: در زمان شیوع سارس در چین وقتی مشخص شد که منشأ آن حیوانی است، موفق شدند فروش آن را در بازار‌های زنده‌فروشی حیوانات به پایان برسانند. این اتفاق مانند آب لوله‌کشی است، باید منشأ اصلی را پیدا کنید تا بتوانید آن را متوقف کنید.