یک داستان غیرشفاف در دولت سیزدهم/ چرا وزارت بهداشت3میلیون دوز واکسن آسترازنکا را از گمرک تحویل نگرفت؟

اولین اظهارنظر در واکنش به حرف‌های رییس گمرک، توضیحات سید حسین صفوی؛ رییس هیات امنای ارزی وزارت بهداشت بود که در توجیه دپوی یک هفته‌ای 3 میلیون دوز واکسن آسترازنکای وارداتی در هفته گذشته، در جملاتی تعجب‌برانگیز مدعی شد که علت ترخیص نشدن این واکسن‌ها، اطمینان از کیفیت و اصالت واکسن‌ها بوده .

این ادعا در حالی بود که بیش از 13 ماه از واردات واکسن کووید 19 به کشور می‌گذرد و البته طی این مدت، از مجموع بیش از 160 میلیون دوز واکسن وارداتی، کمتر از 89 درصد، واکسن سینوفارم است که حدود 120 میلیون دوز از این مجموع، توسط جمعیت هلال احمر، از صلیب سرخ چین خریداری و به کشور وارد شد. حدود 12 درصد از کل واکسن‌های وارداتی هم آسترازنکا و مجموع باقیمانده شامل واکسن‌های بهارات و اسپوتنیک v است.

طبق تاکید مسوولان وزارت بهداشت و گمرک، واکسن کرونا، از معدود اقلام سلامت‌محور بوده و هست که باید بلافاصله پس از خروج از هواپیما و ورود به گمرک، توسط نماینده وزارت بهداشت و تحت نظارت ناظران گمرک، ترخیص شود. حتی اگر فرض بر این باشد که طی 8 ماه گذشته (دوران فعالیت دولت سیزدهم) روال جاری تغییر کرده و مثلا کیفیت واکسن کرونا، مشمول بازبینی‌های سخت‌گیرانه‌تری قرار گرفته، باز هم ادعای «لزوم بررسی کیفیت و اصالت» برای توجیه دپوی 3 میلیون دوز واکسن، قابل پذیرش نیست چرا که روال جاری بررسی کیفیت داروهای وارداتی، نمونه‌گیری جزیی از کل محموله است یعنی یک نمونه از هر بسته‌بندی دارو، می‌تواند کیفیت کل محموله را تایید و تضمین کند. پس جلوگیری از ترخیص یا خودداری از تحویل سه میلیون دوز واکسن، باید دلیل دیگری می‌داشت.

در نهایت، بعد از دو روز سوال‌پیچ شدن مسوولان ستادی وزارت بهداشت توسط خبرنگاران حوزه سلامت و در حالی که مدیران وزارتخانه، سعی می‌کردند فضا را عادی و روال را جاری نمایش دهند، به دلیل قانع‌کننده نبودن جواب‌های بیرون آمده از وزارت بهداشت و بخصوص، تناقض در جواب‌های بیرون آمده از وزارت بهداشت، سیم آخر به ناچار به این شکل نواخته شد که اعلام واقعیت ماجرا به گردن مسوولان سازمان غذا و دارو بیفتد. آن موقع بود که معلوم شد واقعیت، صرفا نگرانی بابت کیفیت و اصالت واکسن‌ها نبوده، بلکه از همان اول، ضروری و واجب و اولی بود که حتی به شرط بی‌کیفیت بودن واکسن‌ها، منبع تولید و واردات واکسن‌ها تایید شود تا مبادا از تولیدات «کشور خاص یا ملیت خاص» باشد.

دیروز، حمیدرضا اینانلو؛ مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، در توضیح علت سکوت مسوولان وزارت بهداشت به جای اقدام برای ترخیص سه میلیون دوز واکسن وارداتی آسترازنکا، ناچار به اعلام واقعیت شد و بعد از توضیحات تکراری و حاشیه‌ای، از جمله اینکه «ترخیص داروهای بیولوژیک، نیازمند مدارک کنترل کیفی است» اذعان داشت که اصل اول و اساسی برای ترخیص واکسن‌ها، بررسی و دریافت تاییدیه منبع تولید واکسن‌ها بوده است: «ما برخی واکسن‌ها را خودمان خریداری می‌کردیم که این واکسن‌ها منبع مشخصی داشت و کاملا هماهنگ بود. چنین واکسن‌هایی بدون هیچ تاخیری ترخیص می‌شوند اما ما واکسن‌هایی را داریم نظیر واکسن آسترازنکا که در قالب اهدا به کشور وارد می‌شوند و ممکن است منابع و محل‌های تولید متعددی داشته باشند و باید حتما مستندات آنها بررسی شود.»

کمتر از دو ماه قبل، 820 هزار دوز واکسن آسترازنکا به گمرک شهریار رسید که با نامه فوری وزیر بهداشت، پیش از ترخیص، به دلیل «ورود از منبع غیرمجاز» دستور عودت به مبدا صادرکننده (لهستان) گرفت. این منبع غیرمجاز، جایی نبود جز امریکا. یعنی واکسن‌های آسترازنکای تولیدشده در ایالات متحده امریکا، از مسیر لهستان و در قالب محموله واکسن اهدایی به ایران رسیده بود که با دستور وزیر بهداشت باز پس فرستاده شد.

واکسن سوئدی انگلیسی آسترازنکا امروز بیش از 20 تولیدکننده در 15 کشور جهان دارد؛ تایلند، اتریش، ژاپن، هلند، یونان، ایتالیا، کره جنوبی، روسیه، هند، لهستان و البته ایالات متحده امریکا از جمله تولیدکنندگان این واکسن با فرمول شرکت مادر هستند.

نکته مهم در اتفاق اخیر، ممنوعیت خرید واکسن از یک تولیدکننده نیست. مهم، ضرورت درک و آگاه شدن مسوولان به تبعات ناراستی و بی‌صداقتی با افکار عمومی است. طی 5 سال گذشته، مهم‌ترین دلیل برخی اعتراضات گسترده‌ای که به کف خیابان‌ها هم رسید، پنهان شدن مسوولان پشت پرده‌های قلب واقعیت بود.