نقد فیلم رمانستیم عماد و طوبی – عشقِ جهان‌سومی

فیلم رمانستیم عماد و طوبی در مقام یک عاشقانه رمانتیک به‌حدی مصنوعی، بی‌معنی و فاقد ساختار ظاهر می‌شود که تماشای آن حتی برای زوج عاشقی که برای دوست‌داشتن یکدیگر راهی سینما شده‌اند هم پوچ و خسته‌کننده به نظر می‌رسد. با نقد بیش از حد مورد توجه قرار گرفته‌ترین فیلم جشنواره فجر ۹۹ با ویجیاتو همراه باشید.

جایگاه کمدی رمانتیک در تاریخ سینمای ایران

آن‌هایی که فیلم ایتالیا ایتالیا را در سال ۹۶ در سینماها تماشا کردند و باعث شدند این فیلم فروشی بیشتر از یک میلیارد و سی‌صد میلیون تومان داشته باشد، می‌دانند که کاوه صباغ‌زاده به‌عنوان فرزند مهدی صباغ‌زاده، کارگردان و تهیه‌کننده قدیمی سینما، در همان نخستین تجربه کارگردانی‌اش انتظارات از فیلم‌هایش را به شدت بالا برده بود. فیلم ایتالیا ایتالیا به یکی از متفاوت‌ترین و خوش‌ساخت‌ترین فیلم‌های کمدی رمانتیک سینمای ایران تبدیل شد که نوید فضاسازی‌های جدیدی را در این ژانر می‌داد.

سینمای رمانتیک همیشه جایگاه مهمی در هنر هفتم ایران داشته و ریشه‌های آن را باید در فیلم دختر لر، نخستین فیلم ناطق فارسی، جستجو کرد. اما داستان فیلم‌های کمدی رمانتیک ایرانی اندکی متفاوت به نظر می‌رسد. با آغاز دهه ۴۰ و افزایش درآمدهای نفتی که ثروتمندشدن جامعه ایران را به همراه داشت، ذائقه شهروند ایرانی آهسته آهسته تغییر کرد. تقریحات جدیدی در شهرهای بزرگ ایران مطرح شده بود که برای ایران و ایرانی متفاوت به نظر می‌آمد و یکی از آن‌ها سینما لقب می‌گرفت.

مورخان و روزنامه‌نگاران نقل کرده‌اند که وقتی برای جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران راهی تخت جمشید می‌شدند، دیوارهای بلندی اطراف جاده نظاره می‌کردند که تلاش می‌کرد خرابه‌ها و زندگی اسفناک مردم روستایی و آواره در حاشیه شیراز را از چشم مهمانان ۶۹ کشور خارجی پنهان کند. شاید این دیوارها تعریف دقیق‌تری از جامعه ایران در سال‌های دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی ارائه دهند؛ آواره‌هایی که پوشانده می‌شدند تا هدف‌های لوکس ماجرا هم‌چنان تماشایی باشد.

جامعه ایران در آن سال‌ها با سینما آشنا شده بود اما فیلم‌های آن را نمی‌پسندید. فیلم‌های خارجی و حتی مستقل ایرانی فرصت اکران پیدا می‌کردند اما عمده تماشاگرانی که به سینماها می‌آمدند، تماشای فیلمی را انتظار می‌کشیدند که حالشان را خوب کند؛ و خوب‌کردن حال عمده تماشاگران ایرانی در دهه ۴۰ و ۵۰ کار هر فیلمی نبود. به مرور زمان فیلم‌هایی که با سلیقه تماشاگر ایرانی همخوان بودند، ظهور کردند. فیلم‌هایی که هوشنگ کاووسی، مردی که او را بنیانگذار نقد تحلیلی در سینمای ایران می‌دانند، از آن‌ها با نام فیلمفارسی یاد می‌کرد.

کاووسی باور داشت عنوانی که فیلمفارسی باشد نه فیلم است و نه در جهان فرهنگی فارسی‌زبانان قرار می‌گیرد. این فیلم‌ها که از اواخر دهه ۳۰ در سینماهای ایران مورد توجه قرار گرفتند، الگوبرداری نادرستی از سینمای عامه‌پسندانه هالیوود بودند که با مجموعه‌ای از بی‌سلیقه‌ترین مهارت‌های فرمی و محتوایی سینما به شالوده‌ای صرفا سرگرم‌کننده تبدیل می‌شدند.

بخش قابل توجهی از فیلمفارسی‌ها در ژانر کمدی رمانتیک قرار می‌گرفتند و حتی میزبان تعدادی از بهترین بازیگران سینمای آن دوران ایران هم می‌شدند. فیلمفارسی‌ها با اختلاف محبوب‌ترین و مورد انتظارترین فیلم‌های سینمای ایران تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی بودند. اما پس از انقلاب شرایط تغییر کرد؛ نوار عمده فیلم‌های هنری و مستقل سینمای ایران که در دوران پیش از انقلاب در اقلیتی بسیار کم‌جمعیت قرار می‌گرفتند، نابود شدند. تعداد اندکی از فیلم‌های واقعا ارزشمند سینمای ایران که در دوران پیش از انقلاب ایران ساخته شده بودند، امروزه در دسترس هستند.

وضعیت فیلمفارسی‌ها اما اندکی متفاوت است. این فیلم‌ها به دلیل محبوبیت و شهرت مثال‌زدنی‌شان با گذشت بیشتر از نیم‌قرن از انتشارشان نه‌تنها هنوز هم مورد توجه نسل‌های قدیمی‌تر ایران قرار می‌گیرند بلکه این استقبال باعث شده تعدادی از این فیلم‌ها حتی ترمیم و بازسازی هم شوند تا کیفیت بهتری از آن‌ها در اختیار تماشاگر قرار بگیرد!

اگرچه به نظر می‌رسید سینمای ایران با وقوع انقلاب اسلامی دیگر بازگشتی به دوران فیلمفارسی ندارد اما گذر زمان این حقیقت غیرقابل انکار را یادآوری کرد که تاریخ برای نخستین بار به صورت تراژدیک مطرح می‌شود؛ بار دوم فقط کمدی است که بازتاب پیدا می‌کند.

سینمای ایران که در دهه ۶۰ درگیر فیلم‌های جنگی و انقلابی بود و در دهه ۷۰ تلاش می‌کرد واقع‌گراتر از همیشه باشد در دهه ۸۰ وارد دورانی شد که در نهایت یادآور فیلمفارسی‌های پیش از انقلاب بود. در شرایطی مشابه با دهه ۴۰ و ۵۰ وضعیت اقتصادی‌ای که در اواخر دهه ۷۰ به ثابت نسبی رسیده بود، در دهه ۸۰ فیلم‌های کمدی رمانتیک جدیدی را به سینمای ایران تقدیم کرد که تنها تفاوتشان با فیلمفارسی‌های مشابه دوران پهلوی در محدودیت‌هایی خلاصه می‌شد که وزارت فرهنگ و ارشاد تعیین می‌کرد.

با این حال فیلمفارسی‌ها با هر فلسفه و متعلق به هر دورانی هم باشند در نهایت مورد توجه تماشاگر ایرانی قرار می‌گیرند. از فیلم تو و من با هنرنمایی الناز شاکردوست و محمدرضا گزار تا فیلم پسر آدم، دختر حوا با نقش‌آفرینی حامد کمیلی و مهناز افشار؛ همه این کمدی رمانتیک‌های عامه‌پسند در نهایت فلسفه فیلمفارسی را دنبال می‌کردند و هنوز هم آثاری اکران می‌شوند که تحت تاثیر این راه باشند.

اما فیلم ایتالیا ایتالیا که در سال ۹۶ اکران شد، یکی از متفاوت‌ترین فیلم‌های کدی رمانتیک سینمای ایران بود که ثابت می‌کرد بالاخره کارگردانی پیدا شده تا این ژانر جذاب را به جایگاه واقعی‌اش نزدیک کند. وقتی اخباری پیرامون آغاز دومین فیلم کاوه صباغ‌زاده و بازگشت او به سوژه‌ فیلم اولش منتشر شد، هواداران سینما امیدوار بودند که یک بار دیگر فرصتی فراهم شود تا فیلم کمدی رمانتیک جذابی تماشا کنند. اگر با هدف تماشاکردن فیلمی شبیه به فیلم ایتالیا ایتالیا به سالن سینمایی که فیلم رمانستیم در آن اکران می‌شود، شدید شاید بهتر باشد سالن را ترک کنید.

فانتزی مضحک

فیلم رمانستیم عماد و طوبی با روایتی که از سوی سارا بهرامی ارائه می‌شود، الناز حبیبی و حسام محمودی را در نقش‌های اصلی‌اش می‌بیند. علی انصاریان که مدتی پیش به دلیل ابتلا به ویروس کرونا در گذشت هم حضورهای کوتاهی در فیلم دارد. در شرایطی مشابه با فیلم ایتالیا ایتالیا، کاوه صباغ‌زاده این‌بار هم تصمیم گرفته داستان زوجی عاشق را در سختی‌ها و خوشی‌ها روایت کند اما نتیجه کار نه‌تنها بی‌نظم و به‌هم‌ریخته است بلکه مضحک هم به نظر می‌رسد.

ارزش روایت داستان فیلم رمانتیسم در پایین‌ترین سطح ممکن قرار می‌گیرد. فیلم آن‌قدر در فانتزی‌های رنگارنگ و دل‌خوشانه‌اش غرق می‌شود که فراموش می‌کند داستانی هم برای روایت‌کردن دارد. تلاش فیلم در تعدادی از سکانس‌ها برای عبور از محدودیت‌های نفرت‌انگیز سینمای ایران تحسین‌برانگیز است اما مضحک هم به نظر می‌رسد. برای مثال، وقتی عماد و طوبی به‌عنوان زوج عاشق در مرکز داستان تصمیم می‌گیرند یکدیگر را به آغوش بکشند، دوربین نزدیک‌شدن آن‌ها به یکدیگر را به تصویر می‌کشد اما در نمایش لحظه پایانی عاجز است.

فیلم رمانتیسم عشق‌بازی‌های نمایش‌نداده زیادی دارد که اندکی تماشاگر را گیج می‌کند. اما پایان ماجرای گیج‌گنندگی فیلم به همین جا محدود نمی‌شود. این فیلم اساسا داستانی برای روایت‌کردن ندارد. کل فیلم‌نامه فیلم رمانتیسم شامل بخش‌های مختلفی از زندگی یک زوج عاشق شده که با سرفصل‌هایی شبیه به انیمیشن‌های فانتزی دخترانه ورق می‌خورد.

تکه‌تکه‌کردن روایت‌های فیلم بزرگترین ضربه را به ساختار روایی آن وارد می‌کند و به همین دلیل فیلم رمانستیم بیشتر شبیه مینی سریالی با اپیزودهای کوتاه به نظر می‌رسد که همه قسمت‌های آن به یکدیگر متصل شده‌اند تا در نهایت به فیلمی سینمایی تبدیل شود.

صباغ‌زاده تلاش کرده فضای فیلم را به سمت نمایش‌های تئاتری نزدیک کند و  در ۹۰ دقیقه در قالب ۱۶ پرده به نام‌های پیش‌درآمد، رشد، باغ آلبالو، شیدایی، همدلی، ازدواج، مسایل احمقانه، لذت‌ها و خوشی‌ها، قهرها و دلخوری‌ها، یک سال اول، خط باریک قرمز، ارغوان، زلافه، جانِ دل، دوسال بعدی و بلوغ داستان بی‌آغاز و بی‌پایانش را روایت می‌کند.

دومین تجربه کارگردانی کاوه صباغ‌زاده خیلی دوست دارد که صمیمیت خوبی با اصول ژانر فانتزی برقرار کند اما نتیجه کار عنوان گیج‌کننده‌ای شده که حوصله تماشاگرش را سر می‌برد. از سوی دیگر فیلم رمانستیم علاقه خاصی به فضاسازی منحصربه‌فرد خودش دارد و به همین دلیل تلفیق بی‌پایانی از رنگ‌های مختلف را به تماشاگرش نمایش می‌دهد. خانه‌هایی که فیلم داستانش را در آن‌ها روایت می‌کند، رنگارنگ و جذاب به نظر می‌رسند و کتاب‌ها و گیاهان هم جایگاه مهمی در فضاسازی فیلم دارند.

شخصیت‌پردازی کجاست؟

فیلم رمانستیم مانند فیلم اول صباغ‌زاده یعنی فیلم ایتالیا ایتالیا باز هم شخصیت‌های اصلی‌اش را در رادار طبقه متوسط و روشنفکر جامعه ایرانی قرار داده اما برخلاف آن فیلم موفق در این فیلم هیچ داده قابل اتکایی از شخصیت‌های اصلی به تماشاگرش ارائه نمی‌دهد. فیلم آن‌قدر درگیر روایت عاشقانه‌ای که دوست دارد مطرح کند می‌شود که ثابت می‌کند اگر پردازشی هم روی شخصیت‌هایش انجام داده تنها از روی اجبار بوده است.

تغییرات تدریجی شخصیت‌های اصلی با حداقل پس‌زمینه شکل می‌گیرند و شاید دلیل این اتفاق آن است که فیلم اساسا درک نکرده که چه دستاوردی از داستانش طلب می‌کند.

• نگاهی به قسمت اول سریال قورباغه
• نگاهی به قسمت دوم سریال قورباغه
• نگاهی به قسمت سوم سریال قورباغه
• نگاهی به قسمت چهارم سریال قورباغه
• نگاهی به قسمت پنجم سریال قورباغه
• نگاهی به قسمت ششم سریال قورباغه
• نگاهی به قسمت هفتم سریال قورباغه

بازی‌های غیرقابل قبول

فیلم ایتالیا ایتالیا نه‌تنها به تاثیرگذارترین فیلم کارنامه هنری سارا بهرامی تبدیل شد و به او کمک کرد تا بسیار بیشتر از قبل دیده شود بلکه حامد کمیلی را هم در نقشی نمایش داد که با وجود شباهت‌های نسبی با فیلم‌های قبلی‌اش در نهایت متفاوت به نظر می‌رسید. اما فیلم رمانتیسم به حدی ناکام عمل می‌کند که هیچ نکته مثبتی در کارنامه هنری بازیگران اصلی‌اش حساب نمی‌شود.

اگر علی انصاریان به دلیل ابتلا به ویروس کرونا جان خود را از دست نمی‌داد احتمالا تنها برنده فیلم رمانتیسم لقب می‌گرفت. حتی با وجود اینکه فیلم‌نامه فیلم هم آزادی‌های زیادی به بازیگرانش نمی‌دهد اما باز هم این الناز حبیبی است که به شکل ناامیدکننده‌ای ثابت می‌کند در بهترین حالت برای درخشش در اینستاگرام کافی به نظر می‌رسد و شاید بهتر باشد که پیگیر نقش‌های کلیدی نشود.

وضعیت برای حسام محمودی هم که این روزها با سریال با خانمان در تلویزیون حضور دارد هم چندان تفاوتی ندارد؛ صباغ‌زاده به شکل واضحی از بازیگرهای درجه دو و نادرستی برای فیلم دومش استفاده کرده و نه‌تنها فرصت پیشرفت را به آن‌ها نداده بلکه بازیگران اصلی فیلمش اصلا استعدادی که از آن‌ها انتظار می‌رود را هم ندارند.

فیلم رمانتیسم عماد و طوبی که ظاهرا اقتباسی آزاد از کتاب سیر عشق نوشته آلن دوباتن است آن‌قدر به پرش‌های متعدد میان روایت‌هایش اعتیاد پیدا کرده که حتی برای زوجی که دوست دارند فیلمی عاشقانه را در سینما تماشا کنند هم فایده خاصی ندارد. کاظم راست‌گفتار، کارگردان فیلم زنان وسوسی، مردان مریخی، مدعی شده بود اگر همه مردم جامعه فیلم او را تماشا کنند این میزان طلاق در جامعه است که می‌تواند تا ۳۰ درصد کاهش داشته باشد.

وضعیت برای فیلم رمانتیسم احتمالا اندکی متفاوت به نظر می‌رسد. زوج‌هایی که این فیلم را با دقت تماشا می‌کنند احتمالا سوال‌های بسیاری پیرامون رابطه‌شان پیدا می‌کنند که می‌تواند به جدایی آن‌ها منجر شود.

نقد فیلم‌های جشنواره فجر ۹۹ را در ویجیاتو بخوانید:

• نقد فیلم تک تیرانداز – اسنایپر علمی تخیلی
• نقد فیلم زالاوا – ترسِ بومی‌شده
• نقد فیلم مصلحت – آنسوی خط قرمز
• نقد فیلم خط فرضی – سینمای سیاه اجتماعی روی خط کج معوج
• نقد فیلم روزی روزگاری آبادان – نفرین ابدی بر همه موشک‌ها