آیا روسیه از سلاح‌های شیمیایی علیه اوکراین استفاده می‌کند؟

ابوالفضل خدائی: چند روزی است که در رسانه ها بحث حمله شیمیایی روسیه به اوکراین مطرح شده است. کرملین با انتقاد از رئیس جمهوری ایالات متحده در خصوص احتمال توسل روسیه به سلاح‌های شیمیایی هدف از طرح این مسائل را منحرف کردن افکار عمومی و توجهات به برنامه شیمیایی-بیولوژیکی آمریکا در اوکراین می داند. وزارت دفاع روسیه نیز می گوید دولت اوکراین به دستور آمریکا تلاش می‌کند شواهد جعلی علیه غیرنظامیان منتشر کند. اتهامات کشورهای غربی و زلنسکی رئیس جمهور اوکراین نیز در حالی مطرح می شود که شواهد قابل استنادی در خصوص این ادعا وجود ندارد.

به گزارش گاردین، آندری بیلتسکی، رهبر هنگ داوطلبان آزوف، روز دوشنبه ادعا کرد که سه نفر در شهر بندری جنوبی “مسمومیت با مواد شیمیایی جنگی را تجربه کردند، اما عواقب فاجعه باری نداشتند”. با این حال، پترو آندریوشچنکو، دستیار شهردار ماریوپل نوشت که حمله شیمیایی تایید نشده است و مقامات “منتظر اطلاعات رسمی ارتش هستند”.

ادوارد باسورین، یک مقام جدایی‌طلب متحد روسیه، روز دوشنبه به تلویزیون دولتی روسیه گفت که نیروهای تحت حمایت روسیه باید با مسدود کردن تمام راه‌های خروجی کارخانه، کارخانه بزرگ فلزات در ماریوپل را تصرف کنند. او گفت:«و سپس از نیروهای شیمیایی برای بیرون کشیدن آنها از آنجا استفاده خواهیم کرد.

در همین حال ایوانا کلیمپوش، قانونگذار اوکراینی گفت روسیه از “ماده ناشناخته” در ماریوپل استفاده کرده است و مردم از نارسایی تنفسی رنج می‌برند، اما نمی‌دانند که آیا از سلاح‌های شیمیایی استفاده شده است یا خیر.

پایگاه نیچر در خصوص دلیل نگرانی کشورهای غربی از احتمال استفاده روسیه از سلاح های شیمیایی در اوکراین می نویسد: حتی با وجود اینکه جهان استفاده از سلاح های شیمیایی را غیرقانونی اعلام کرده است، دولت روسیه در موارد متعدد و اخیراً با آنها مرتبط شده است. در سال ۲۰۱۸، دولت بریتانیا روسیه را متهم کرد که از یک ماده شیمیایی نوویچوک – یک عامل اعصاب که دهه‌ها پیش توسط اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد – برای مسموم کردن سرگئی اسکریپال، یک عامل دوگانه سابق روسی که در بریتانیا زندگی می‌کرد، استفاده می‌کند. در یک رویداد مهم دیگر، الکسی ناوالنی، رهبر مخالفان روسیه، با نوع دیگری از مامور نوویچوک در سال ۲۰۲۰ مسموم شد که البته کرملین دست داشتن در هر دو رویداد را رد کرد. رالف تراپ، مشاور خلع سلاح مستقر در فرانسه، می گوید: «این دو حادثه باعث ایجاد علامت سوال در مورد حذف نشدن عناصر برنامه شوروی سابق می شود.

>>> بیشتر بخوانید:

حمله شیمیایی روس‌ها به ماریوپول صحت دارد؟

زلنسکی: روسیه، اوکراین را به میدان مین تبدیل کرده است/ سئول به ما سلاح بدهد

بیگدلی: حمایت‌های نظامی غرب از اوکراین باب مذاکرات را بسته است

با این حال تحلیلگران می گویند که سلاح های شیمیایی کاربرد محدودی در میدان نبرد دارند، به ویژه در برابر ارتش هایی مانند ارتش اوکراین که مجهز به تجهیزات حفاظتی هستند. پل راجرز، محقق مطالعات صلح در دانشگاه برادفورد، انگلستان و سایر محققان می گویند که سلاح های شیمیایی در درجه اول ابزاری برای ایجاد وحشت در مردم و شکستن اراده آنها برای مقاومت است. لیو سیدنس، شیمیدان دانشگاه برگن در نروژ نیز معتقد است هدف اصلی استفاده از سلاح های شیمیایی ترساندن مردم و ایجاد وحشت است.

از طرفی روسیه و اوکراین امضاکنندگان CWC هستند(کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمیایی) که استفاده از مواد شیمیایی در جنگ را غیرقانونی می‌داند. این شامل موادی با کاربردهای قانونی مانند کلر است که به عنوان مثال برای پاکسازی آب استفاده می شود. سازمان منع سلاح های شیمیایی که بر پایبندی به این معاهده نظارت می کند، در سال ۲۰۱۷ تأیید کرد که روسیه تمام ذخایر اعلام شده تسلیحات شیمیایی خود را نابود کرده است.

لیو سیدنس می گوید اگر روسیه یا هر امضاکننده دیگری از سلاح شیمیایی استفاده کند، نقض کنوانسیون است. ناظران نگران هستند که ارتش روسیه حملات شیمیایی را در شهرهای اوکراین انجام دهد تا باعث ایجاد وحشت در بین غیرنظامیان شود. گاز کلر می تواند در پناهگاه های زیرزمینی که توسط جمعیت شهرها در هنگام بمباران استفاده می شود، ته نشین شود و باعث خفگی مردم شود.

ارتش روسیه همچنین می‌تواند از عوامل اعصاب مانند سارین استفاده کند که بسیار کشنده است اما به سرعت اثر آن از بین می رود و ارتش مهاجم را قادر می‌سازد متعاقباً سایت مورد نظر را اشغال کند. با این حال، مواد شیمیایی مانند عوامل نوویچوک برای سربازان روسی کمتر کاربردی خواهند بود، زیرا این مواد پایدار هستند و قبل از اینکه ارتش بتواند سایت را اشغال کند، نیاز به آلایش زدایی گسترده ای دارد.

اگر کرملین در مورد اتهام خود مبنی بر آماده شدن اوکراین برای استفاده از تسلیحات شیمیایی جدی باشد، می تواند اتهامات خود را از طریق کانال های مناسب پیگیری کند. سیدنز می گوید: «آنها می توانند از سازمان منع سلاح های شیمیایی چیزی را که بازرسی چالش نامیده می شود مطالبه کنند. اگر این یک موضوع واقعی برای پوتین است و او نمی‌خواهد از سلاح شیمیایی استفاده کند، این کاری است که باید انجام دهد.»

اما اگر دولت روسیه ادعا می‌کند که اوکراین سلاح‌های شیمیایی را به‌عنوان بهانه‌ای برای استفاده از این سلاح‌ها در اختیار دارد، هر کشوری – حتی اوکراین – می‌تواند بازرسی‌های سازمان منع سلاح‌های شیمیایی را از اوکراین برای به چالش کشیدن این ادعا آغاز کند. آلستر هی، سم شناس زیست محیطی در دانشگاه لیدز، بریتانیا، می گوید: «اوکراینی ها می توانند بگویند بیا و نگاه کن، ما چیزی برای پنهان کردن نداریم». این به وضوح باعث اشتباه روس ها خواهد شد.» در هر دو سناریو، بازرسان بین المللی به تضمین هایی برای ایمنی خود نیاز دارند، مانند آتش بس در مناطقی که از آنها بازدید می کنند.

با این حال سازمان منع سلاح های شیمیایی به پایگاه نیچر گفت که هیچ درخواستی برای بازرسی چالشی دریافت نکرده است. تراپ می‌گوید حتی بدون دسترسی مستقیم به منطقه جنگی، سازمان می‌تواند شواهد به‌ویژه از تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های پزشکی جمع‌آوری کند. اگر قربانیانی وجود داشته باشد، قربانیانی را خواهید دید که در مراکز پزشکی تحت درمان هستند. و علائم و سوابق پزشکی آنها سرنخ می دهد. سلاح های شیمیایی از نظر نحوه عملکرد و انواع شواهدی که از خود به جا می گذارند بسیار متفاوت است. اگر بازرسان بلافاصله پس از حمله دسترسی مستقیم داشته باشند، می‌توانند نمونه‌هایی را جمع‌آوری کنند – مانند محصولات جانبی که عوامل عصبی در خون باقی می‌گذارند یا ردیابی بقایای آن در محیط. در برخی شرایط، جمع آوری شواهد می تواند دشوارتر باشد. به عنوان مثال، اثبات حمله کلر ممکن است سخت باشد، زیرا گاز می تواند بدون بر جای گذاشتن هیچ اثری از بین برود.

اخیراً، این سازمان روش هایی را برای جمع آوری شواهد از راه دور از محل حمله شیمیایی آزمایش کرده است. محققان در حال بررسی استفاده از پهپادهای زمینی یا هوایی برای جمع آوری نمونه ها یا حتی تجزیه و تحلیل آنها در محل هستند.

منابع: گاردین ؛ نیچر / گزارش و ترجمه: ابوالفضل خدائی

49311