کسوفِ یکشنبه صبحِ ایران؛ بعدی را شاید زنده نباشیم!

برترین‌ها: پس از بیست سال در ایران کسوف می‌شود و تا ۱۳سال بعد هم خبری نخواهد بود، شاید نباید این فرصت را از دست داد، جزئیات ماجرا را در این مطلب می‌خوانید.

صبح امروز یکشنبه اول تیر، وقوع خورشیدگرفتگی جزئی از تمام استان‌های کشور قابل رؤیت خواهد بود.

۲۰ سال و ده ماه و ۱۱ روز از آخرین کسوف کلی که از ایران قابل مشاهده بود می‌گذرد. از ۲۰ مرداد ۷۸ حرف می‌زنیم؛ روزی که بخش‌های وسیعی از استان‌های کردستان، همدان، لرستان، اصفهان، کرمان و سیستان و بلوچستان برای دقایقی زیر سایه ماه رفتند و هموطنان ما با چشمانی گردشده از شگفتی، عظمت تاریک شدن هوا در وسط روز و تماشای ظهور سیاره‌ها و ستاره‌های روشن بر سقف لاجوردی آسمان را تجربه کردند.

اگر آن روز باشکوه را ندیده‌اید یا به خاطر نمی‌آورید، برای تکرار تجربه‌ای مشابه از تماشای یک خورشیدگرفتگی کلی در ایران لازم است دقیقا ۱۳ سال و هشت ماه دیگر صبر کنید تا ۳۰ اسفند ۱۴۱۲ برسد. در آن روز بی‌مانند، در ساعاتی مانده به تحویل سال به تماشای کسوف بر فراز ستون‌های تخت جمشید خواهیم نشست. اما در فاصله ۳۴ ساله بین این دو خورشیدگرفتگی کلی، چند کسوف جزئی رخ می‌دهد.

درست است که آسمان در جریان رخداد آن‌ها کاملا تاریک نمی‌شود، اما حال و هوای جذابی دارد و می‌شود دید چطور قرص ماه از مقابل قرص خورشید عبور می‌کند. از آخرین کسوف جزئی که ۵ دی ۹۸ رخ داد، دقیقا ۱۴۷ روز می‌گذرد. اینک در آستانه کسوف جزئی کم‌نظیر دیگری قرار داریم که امروز یکشنبه اول تیر ۹۹ رخ می‌دهد و بخش‌های گوناگون کشور این خورشیدگرفتگی را با شرایط مختلفی خواهند دید.

اگر به فکر دیدن خورشیدگرفتگی امروز هستید، پیش از هر چیز به‌یاد داشته باشید که، چون از نوع جزئی است، دیدنش با چشم غیرمسلح نیاز به فیلتر‌های مناسب و استاندارد دارد. در غیر این صورت با نگاه مستقیم به خورشید چیز خاصی دستگیرتان نخواهد شد و به نظرتان خواهد رسید که آفتاب مثل هر روز است.

البته این هم بستگی دارد به این‌که امروز از کجای ایران در حال دیدن این کسوف باشید. مثلا اگر از تهران به تماشای این کسوف بنشینید تاریک شدن آسمان برایتان محسوس نخواهد بود. اما اگر ساکن مناطق جنوب شرق کشور و استان‌هایی همچون کرمان و هرمزگان و به‌ویژه سیستان و بلوچستان باشید، در این صورت در اوج خورشیدگرفتگی اگر با دقت به روشنایی روز و اطراف دقت کنید احساس می‌کنید روشنایی روز از چیزی که باید ۱۰ صبح باشد کمتر است!

کسوف اول تیر چطور و چه ساعتی رخ می‌دهد؟

همان‌طور که حتما می‌دانید، کره ماه در زمان خورشیدگرفتگی در حالی که در مسیر گردش به دور زمین از دید ما زمینیان به آرامی در مدار خود رو به مشرق در حال جابه‌جایی است، به علت شرایط خاص مداری‌اش درست از مقابل قرص خورشید عبور می‌کند. در نتیجه سایه و نیم‌سایه کره ماه در این زمان روی مناطقی از زمین می‌افتد.

به این ترتیب ساکنان این مناطق شاهد خورشیدگرفتگی در آسمان خواهند بود. بسته به این‌که کجای کره زمین باشید یا در ایران ساکن چه ناحیه‌ای باشید، سایه ماه در زمان متفاوتی نسبت به سایر شهر‌ها ممکن است به شهر یا روستای شما برسد و به این ترتیب زمان آغاز کسوف، اوج خورشیدگرفتگی و پایان آن و همچنین درصد گرفت (مساحت پوشیدگی قرص خورشید با قرص ماه) در زمان اوج خورشیدگرفتگی با سایر مناطق ممکن است متفاوت باشد.

در جدول زیر، وضعیت رخداد خورشیدگرفتگی اول تیر ۹۹ را روی نقشه جهان و همچنین نقشه ایران می‌بینید. همان طور که در جدول مشخص است، بهترین منطقه ایران برای دیدن این خورشیدگرفتگی استان سیستان و بلوچستان و به‌ویژه گواتر و پسابندر به‌عنوان جنوب‌شرقی‌ترین نقطه ایران، ایده‌آل‌ترین شرایط برای رصد این خورشیدگرفتگی را خواهند داشت.

از آنجا که ساعت ۲ و ۱۳ دقیقه بامداد امروز یکشنبه اول تیر ۹۹، خورشید از نظر نجومی به نقطه انقلاب تابستانی می‌رسد، طول روز امروز اندکی (در حد ثانیه) بلندتر از امروز است و از این رو امروز را می‌توان بلندترین روز سال ۹۹ دانست؛ درست نقطه مقابل شب یلدا که بلندترین شب سال برای ما در نیم‌کره شمالی زمین محسوب می‌شود.

کسوف‌های بعدی قابل مشاهده در ایران

اگر کسوف امروز را به هر دلیلی نبینیم، کسوف بعد از آن که از ایران قابل مشاهده خواهد بود چه زمانی رخ می‌دهد؟ کسوف بعدی سوم آبان ۱۴۰۱ رخ می‌دهد و پس از آن بایستی منتظر کسوف تا ۱۱ مرداد ۱۴۰۶ بمانیم.

خورشیدگرفتگی را چطور ببینیم؟

دیدن این کسوف نیاز به استفاده از عینک مخصوص رصد خورشیدگرفتگی و استفاده از فیلتر‌های خاص برای نصب در مقابل عدسی یا آینه تلسکوپ‌ها را دارد. راه دیگر استفاده از فیلتر‌های جوشکاری با نمره بالای ۱۲ است. با این حال ممکن است چنین تجهیزاتی را در اختیار نداشته باشید. در این صورت راه‌های زیر برای تماشای زنده کسوف امروز را پیشنهاد می‌کنم:

در اینترنت جست‌وجو کنید و ببینید آیا رصدخانه، گروه یا انجمن نجومی خاصی در شهر و استان شما وجود دارد که برای کسوف امروز برنامه عمومی ویژه‌ای برای رصد خورشیدگرفتگی ترتیب داده باشد. در تهران مراکزی مانند مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران، رصدخانه زعفرانیه و آسمان‌نمای گنبد مینا معمولا برای چنین رویداد‌هایی برنامه‌های عمومی رصد با تلسکوپ ترتیب می‌دهند.

یا مثلا در اصفهان، مرکز نجوم ادیب و در شیراز، رصدخانه قطب‌الدین شیرازی معمولا برنامه‌های رصد عمومی در زمان رخ دادن چنین پدیده‌هایی را اجرا می‌کنند. اما امسال این موضوع به‌ویژه به علت شیوع کرونا پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. تا زمان تنظیم این گزارش، خبر موثقی از برگزاری چنین برنامه‌هایی منتشر نشده است. با این حال شما با جست‌وجوی شماره تلفن یا هر راه تماسی از این مراکز در اینترنت می‌توانید نسبت به این موضوع مطمئن شوید.

معمولا شبکه‌های مختلف تلویزیون در زمان وقوع خورشیدگرفتگی به پخش زنده این رویداد با حضور کارشناسان نجومی می‌پردازند. از جمله امروز در زمان وقوع کسوف، شبکه ۴ سیما قرار است در برنامه «راهنمای مسافران کهکشان» پخش زنده رصد خورشیدگرفتگی را از جزیره کیش برای بینندگان تلویزیون پوشش دهد.

اگر امکان رصد با تلسکوپ را پیدا نکردید، یک راه خوب، تماشای زنده این رویداد در اینترنت است. امروز هزاران وبگاه به صورت زنده به پوشش این پدیده خواهند پرداخت. پیشنهاد من این است که از وبگاه space.com استفاده کنید یا در میان وبگاه‌های ایرانی سراغ آپارات یا لایو‌های اینستاگرامی مراکز نجومی بروید.

مشاهده کسوف حلقوی از آب‌های دریای عمان

کسوف امروز در حقیقت نوعی کسوف حلقوی است که از ایران به صورت جزئی دیده می‌شود. زمانی که موقعیت مداری ماه در مسیر گردش به دور زمین به گونه‌ای باشد که ماه در دورترین نقطه مداری نسبت به زمین باشد، در این صورت قرص ماه هم‌اندازه قرص خورشید و گاه کوچک‌تر از قرص خورشید به نظر خواهد رسید.

در این صورت اگر ماه و خورشید از نظر نجومی در یک گره مداری واقع شده باشند و امکان ایجاد کسوف مهیا باشد، وقوع خورشیدگرفتگی در این شرایط به صورت حلقوی رخ می‌دهد که در این صورت قرص ماه قادر به پوشاندن تمام قرص خورشید نخواهد بود و در اوج خورشیدگرفتگی ناظران زمینی که با عینک و فیلتر مخصوص خورشیدگرفتگی را تماشا می‌کنند شاهد حلقه‌ای درخشان در آسمان خواهند بود. در حقیقت در چنین حالتی انتهای مخروط سایه ماه در فضا به زمین نمی‌رسد و به این ترتیب است که ناظران زمینی وقوع خورشیدگرفتگی حلقوی را به نظاره می‌نشینند.

فردا تمام مناطقی از زمین که روی خط قرمزرنگ وسط نقشه بالا قرار دارند این خورشیدگرفتگی را به صورت حلقوی مشاهده می‌کنند. نزدیک‌ترین ناحیه به محدوده خشکی‌های ایران که بتوان از آنجا خورشیدگرفتگی امروز را به صورت حلقوی دید در ۶۰ کیلومتری جنوب‌شرقی پسابندر و در آب‌های دریای عمان واقع شده است که با توجه به قرار داشتن در آب‌های آزاد، سفر به این منطقه برای علاقه‌مندان به صورت معمول کار آسانی نخواهد بود. اما همان‌طور که می‌بینید بسیاری از ساکنان چین، هند، پاکستان، عمان، یمن و برخی کشور‌های آفریقایی می‌توانند شاهد وقوع این کسوف به صورت حلقوی باشند.

منبع: روزنامه جام‌جم