هزینه های دولت پاشنه آشیل بودجه / کوچک سازی با چابک سازی چه تفاوتی دارد؟

به گزارش هوشمند نیوز به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس، یکی از دغدغه‌های مطرح دولت و مجلس شورای اسلامی در اصلاح ساختار بودجه، موضوع کوچک سازی و کاهش هزینه دولت است و ضرورت کاهش هزینه های دولت، سیاست های اصلاح نظام اداری ایران را بر راهکارهای کاهش هزینه متمرکز کرده است. در این میان، به علت اهمیت بالای کاهش هزینه، نه تنها سیاست‌گذار در سیاست‌ها و اقدامات به صورت شایسته به تمام ابعاد کوچک سازی و اندازه دولت نپرداخته، بلکه حتی تفکیکی میان مفاهیم چابک‌سازی و کوچک‌سازی نیز قائل نشده است. در اثر این خلط مفهومی، چابک‌سازی دولت صرفاً به منزله کوچک‌سازی آن و کوچک سازی نیز صرفاً با هدف کاهش هزینه‌های دولت مدنظر قرار گرفته و از سایر فواید آن غفلت شده است.

علاوه بر این، شیوع بیماری کرونا ویروس، ضرورت چابک سازی دولت را بیش از پیش نشان می‌دهد. زیرا از یک سو، مقابله با بیماری به دلیل سرعت بالای شیوع آن، نیاز به چابکی تصمیم های دولتی و همچنین هماهنگی میان دستگاه های مربوطه دارد. و از سوی دیگر، کم شدن میزان حضور کارمندان دولت به دلیل دور‌کاری، منجر به کندتر شدن فرآیندهای اداری می شود.

شایان ذکر است که مباحث کوچک سازی و چابک سازی در سیاست‌ها و برنامه‌های نظام اداری سابقه بیست ساله دارد. اگرچه روند اغلب آنها نشان می‌دهد که این سیاست‌ها کمتر به مرحله اجرا رسیده اند، اما مسائل ناشی از بزرگ بودن و پرهزینه بودن دولت برای سیاستگذاران و مجریان حوزه اصلاح نظام اداری به خوبی شناخته شده است. درک تفاوت میان دو مفهوم چابک سازی و کوچک سازی، این امکان را فراهم می کند که در تدوین سیاست های چابک سازی، جنبه های متنوع تری از مسئله مدنظر قرار گیرد و صرفاً محدود به کوچک سازی دولت و به خصوص کاهش هزینه از طریق کاهش تعداد نیروی انسانی دولت نشود.

در این گزارش، تفاوت معنا بین کوچک سازی و چابک‌سازی دولت و اقدامات لازم برای دستیابی به آنها از لحاظ هزینه های دولت، مداخلات در قوانین و مقررات، وظایف تصدی گری و حاکمیتی و نیروی انسانی بحث می شود. در گزارش حاضر نشان داده می شود که پیاده سازی سیاست های کوچک سازی لزوماً منجر به چابک‌سازی نمی‌شود. طبق تحلیل های صورت گرفته، تفاوت تمرکز بر کوچک‌سازی و چابک‌سازی دولت شامل موارد زیر است:

• کاهش هزینه در کوچک سازی؛ در مقابل متناسب سازی هزینه در چابک سازی؛

• حذف و اصلاح قوانین و مقررات اختلال زا در کوچک سازی؛ در مقابل ایجاد پایداری در نظام تصمیم گیری و تدوین مقررات برای شرایط آتی، و ایجاد نظام بازخور جهت اصلاح قوانین و مقررات در چابک سازی؛

• کاهش تصدی‌گری دولت در کوچک‌سازی؛ در مقابل تمرکز‌زدایی از دولت و کاهش فعالیت‌های حاکمیتی دولت با ارتقای توانمندی بخش خصوصی برای مشارکت در اداره عمومی در چابک‌سازی؛

• کاهش تعداد نیروی انسانی در کوچک‌سازی؛ در مقابل افزایش کیفیت نیروی انسانی، تربیت نیروی انسانی انعطاف پذیر برای تغییر و تقویت فرهنگ یادگیری در سازمان در چابک‌سازی؛

علاوه بر ابعاد اندازه دولت و تفاوت مفهومی و اقدامات لازم برای دستیابی به کوچک سازی و چابک‌سازی، ضرورت «یکپارچگی و چرخش اطلاعات» به عنوان مسئله کلیدی چابک‌سازی  (که در کوچک‌سازی به آن توجه نمی‌شود) بحث می شود. پس از آن، چالش‌های چابک‌سازی دولت در ایران از منظر صاحب‌نظران بحث می شود. در پایان، توصیه‌های سیاستی در راستای تسهیل شرایط چابک‌سازی دولت ارائه می‌شوند.