درباره اعراب ایران، چیزهایی که نمی‌دانید

برترین‌ها: در گزارش زیر نگاهی جامعه‌شناختی به زندگی و فرهنگ مردم عرب خوزستان شده است.

به نوشته‌ی مورخان سابقه‌ی سکونت اعراب در ایران به دوره‌ی تمدن عیلامی‌ها می‌رسد. برخی نیز آن را هم‌زمان با مهاجرت آریایی‌ها به ایران می‌دانند. همچنین شواهد تاریخی از حضور اعراب در ایران در دوره‌‌ حکومت اشکانیان در سده‌های اولیه میلادی در دست است.

بخش‌ عمده‌ای از عرب‌های ایران در جنوب غربی ایران زندگی می‌کنند. این منطقه که از شوشتر و دزفول در شمال تا دهانه‌ی فاو و اروندکنار در جنوب، از هویزه و شوش در غرب تا هندیجان و رامهرمز در شرق را در برمی‌گیرد تا سال ۱۳۰۴ «عربستان» نامیده می‌شد و پس از آن در دوره پهلوی اول نامش در تقسیمات رسمی کشوری به «خوزستان» تغییر داده شد.

بعد از زبان عربی به‌عنوان مهم‌ترین ویژگی که اعراب ایران را به‌ هم پیوند می‌دهد، مذهب و اشتراکات فرهنگی که در پی آن می‌آید، عامل مهم دیگری برای پیوستگی در بین عرب‌های ایران  است.

عرب‌های این منطقه اغلب مسلمان شیعه هستند. عرب‌های اهواز از نظر روابط اجتماعی، ساختار عشیره‌ای را که متأثر از آداب و سنن مذهبی است تا حد زیادی حفظ کرده‌اند.

عرب‌های ایران موسیقی، آواز، افسانه‌ها، سنت‌ها، خوراک خاص خودشان را دارند. بیشتر از موسیقی پاپ و سنتی فارسی، به موسیقی عربی گوش می‌کنند و سبک «علوانیه» را دارند. برای کودکانشان افسانه‌ها و داستان‌های قدیمی عربی تعریف می‌کنند. در برخی مناطق هنوز به سبک معماری «مضیف» با نی ساختمان می‌سازند، که این سبک بیش از پنج هزار سال عمر دارد و در هویزه و سوسنگرد رایج است.

غذاهای عربی خیلی کم در رستوران‌ها عرضه و بیشتر در خانه‌ها طبخ می‌شود. ولی حالا کنار رودخانه‌ی کارون آلونک‌هایی درست کرده‌اند، میز و صندلی گذاشته‌اند و غذاهای سنتی را در سینی بزرگ می‌آورند. مثلاً نصف سینی یک غذایی به نام امفطح است: گوشت بره آب‌پز شده با تزئینات، آن‌طرفش هم پلوباقلا و زرشک پلو می‌گذارند. این غذا را در سینی‌های بزرگ می‌آورند. هر سینی برای چهار نفر است. کنار رودخانه‌ی کارون منقل هم گذاشته‌اند در قهوه‌جوش‌های مسی به نام دله، قهوه درست می‌کنند، یا دکه‌های فروش فلافل و سمبوسه و کباب کوبیده در لشکرآباد وجود دارد و خیلی ها از این طریق امرار معاش می‌کنند.

علاوه بر این‌ها، عرب‌ها مراسم عروسی و عزاداری را هم بر اساس مناسک مخصوص خودشان برگزار می‌کنند. یکی از شاخص‌ترین این مناسک یزله است، نوعی پایکوبی همراه با شعر و موسیقی که هنگام عروسی و عزا اجرا می‌کنند. محتوای شعرها و نوع موسیقی بنا به مناسبت یزله، غمگین یا شاد می‌شود و گاه همراه با یزله، تیرهوایی هم شلیک می‌شود. یزله همچنین از جمله مناسکی است که بین عرب‌های اهواز و عرب‌های بندری مشترک است.

عرب‌های بندری، عرب‌های ساکن در شهرهای ساحلی و بنادر و جزایر خلیج فارس در بوشهر و هرمزگان هستند. عرب‌های این منطقه ویژگی‌های فرهنگی‌شان و لهجه‌شان به کشورهای عرب حاشیه‌ی خلیج‌فارس نزدیک‌تر است. عرب‌های ساحلی بیشتر یا در کار تجارت‌اند و با دوبی و کشورهای حاشیه‌ی خلیج‌ فارس در داد و ستد هستند یا مشغول صیادی روی آب و دریا. برخی از آنها هم به کویت و امارات و کشورهای عرب همسایه رفته‌اند و در میان آنها بازیگر، خواننده و آهنگساز‌های معروفی هم به چشم می‌خورند. از لحاظ اقتصادی هم وضعیت خوبی دارند.

عرب‌های موسوم به «عربخانه» در خراسان و «عرب‌های خمسه» در استان فارس بخش دیگری از جامعه اعراب ساکن ایران هستند.  عرب‌های خمسه ارتباطاتی با عرب‌های اهوازی دارند اما بیشتر به ایلات قشقایی و بختیاری نزدیک شده‌اند و ساختار عشیرهای خودشان را دارند و عرب‌های خراسان زبانشان بیشتر با زبان فارسی مختلط شده و از لحاظ فرهنگی نیز از روابط قبیله‌ای و عشیره‌ای فاصله گرفته‌اند.

تجربه‌ای متفاوت

آمنه که ۴۸ سال دارد و اهل خوزستان است در باره زندگی اش اینگونه توضیح می دهد: لباس عربی محلی ما عبا است و روی آن هم شال یا روسری می‌پوشیم. فارسی حرف زدن، و به‌ویژه فارسی را روان و بدون لهجه حرف زدن، هم دردسر دارد! برای کسانی که فارسی را خوب صحبت می‌کنند، بسیار پیش آمده که در همان اهواز و آبادان به آنها گفته‌اند که چقدر خوب حرف می‌زنی!

آمنه که در کودکی در محله‌ای از اهواز با همسایگان غیر عرب زندگی کرده است، تجربه‌ای متفاوت دارد و می‌گوید با اینکه موقع صحبت به فارسی همچنان لهجه‌ی عربی دارد اما با این حال فارسی حرف‌زدن برایش راحت‌تر از عربی است! از پنج‌ شش سالگی که برای بازی به کوچه می‌رفتیم، همبازی‌هایمان بیشتر فارس‌زبان بودند و بعد هم رفتیم مدرسه و آنجا هم باید فارسی صحبت می‌کردیم. در خانه عربی صحبت می‌کردیم ولی خانواده‌ی پرجمعیتی بودیم و همه‌مان مدرسه می‌رفتیم و کم‌کم عادت کرده بودیم که خواهر برادرهای هم‌سن و سال با هم فارسی صحبت کنیم. چون نمی‌شد در بیرون، دوستانمان همه فارسی صحبت کنند و فقط ما عربی صحبت کنیم.

بعد هم که در دانشگاه و محل کار، به زبان فارسی صحبت می‌کنیم و هرچه از محیط خانواده دورتر می‌شدیم، عربی‌مان ضعیف‌تر می‌شد. برای همین الان هم حروف عربی را به درستی و آن طور که باید، نمی‌توانم تلفظ کنم، یا بعضی کلمه‌های عربی را چون نمی‌توانستم در زندگی روزمره‌ام در بیرون خانه استفاده کنم، در ذهنم نمی‌ماند. در این میان خانواده‌های عربی هم هستند که حتی در خانه با فرزندانشان فارسی حرف می‌زنند چون می‌خواهند وقتی بچه وارد جامعه‌ می‌شود و به مدرسه می‌رود، فارسی بلد باشد.

لباس سنتی

لباس زنان

عبایه یا عبا (چادر مشکی عربی)

چادری سیاه رنگ است که در قسمت میانی طرفین بُرش دارد و دست‌ها تا مچ از آن قسمت بیرون می‌آید، پارچه عبا از جنس ابریشم است و تمام مراحل برش و دوخت آن با دستان پر برکت زنان عرب انجام‌ میشود. شیله به شال روسری بلندی که به رنگ سیاه است می‌گویند. این روسری جنس‌های مختلفی از جمله کتان، نخ، ابریشم و … دارد. مرغوب‌ترین نوع شیله “فوطه” و “جز” نام دارد، به جنس کتان آن نیز “بلبول” می‌گویند.

لباس مردان

مردان دشداشه می‌پوشند که لباسی یکسره و بلند تا مچ پا و معمولاً سفید رنگ و در تابستان نیز خنک است. عرب‌های خوزستان در مراسم‌ رسمی با اهدای لباس و اشیاء فرهنگی عربی از مقامات دولت استقبال می‌کنند. بشت یا خاچیه، پوششی بلند که روی دشداشه می‌پوشند و جنس آن از نخ پشمی نازک است.

گرگیعان

گرگیعان از آداب بسیار کهن است که هر ساله در ۱۵ رمضان در اهواز اجرا می‌شود. در این شب کودکان عرب با پوشیدن لباس‌های عربی به خیابان‌ها آمده و کیسه‌های کوچکی را که از قبل تهیه کرده‌اند به گردن می‌آویزند و با خواندن سرودهای مردمی این شب، به درب منازل همسایگان رفته و از آنان عیدی و شیرینی می‌گیرند.

قهوه خوری و دلّه قهوه

مردم عرب اهواز همچون دیگر مردم کشور فرهنگ خاص خود را دارند. مراسم قهوه خوری جزو آثار ثبت ملی در ایران است. دلّه قهوه یکی از اشیاء و ابزار فرهنگی مردم عرب است که در مراسم‌ رسمی چه مراسم بین‌المللی و بازدیدشان، همواره از این وسیله در پذیرایی‌ها به عنوان نماد فرهنگی استفاده شده‌ است.

زبان

گویش عربی خوزستان جزو گویش‌های عراقی-خلیجی محسوب می‌شود. اگر چه بسته به مناطق مختلف استان، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد و لهجه عربی خرمشهر را فصیح‌ترین و اصلی‌ترین لهجه این گویش می‌دانند. درواقع، عرب‌های خوزستان ساکنان بومی آن منطقه می‌باشند که به زبان عربی تکلم می‌کنند.

موسیقی

موسیقی علوانیه نام یکی از سبک‌ها یا الحان موسیقی عربی خوزستان است. نام این سبک برگرفته از نام سراینده آن علوان الشویع که در نوازندگی این سبک تخصص داشت گرفته شده‌ است. همچنین علوانیه یکی از میراث‌های معنوی عرب‌های ایران به‌شمار می‌آید. موسیقی عربی در استان خوزستان به دو دسته کلاسیک یا مقامی و موسیقی ریفی یا محلی (روستایی) تقسیم می‌شود.حسن معشوری، سامر زرگانی، علی ادریس، علی رشداوی شیخ کریم باوی حسان اگزار چنانی زاده از خوانندگان معروف عرب زبان هستند.

رقص

یکی از عادات خاص مردم عرب رقص محلی چوبیه است، رقص محلی یا رقص مردمی قدیمی‌ترین شکل رقص است که نشان‌گر حالات، عادات و فرهنگ یک قوم و یا ساکنان یک منطقه جغرافیائی خاص بوده و در قالب مجموعه‌ای از حرکات موزون اجرا می‌شود. باستان شناسان و مورخین می‌گویند: رقص بخش مهمی از فرهنگ انسانهای اولیه بود به طوری که آنان از طریق رقص و با استفاده از حرکات موزون احساسات خود را به دیگران بیان می‌نمودند، رقص چوبیه یکی از همین رقص‌های مردمی عرب‌هاست که به نظر می‌رسد از قدمت زیادی برخوردار است.

منبع: وب سایت آسو – ویکی پدیا