قرارداد ایران و چین؛ چرا این همه بدبینی؟

روزنامه همشهری – اصغر صوفی: در فضای مجازی حرف و حدیث درباره قرارداد همکاری ۲۵ساله ایران و چین زیاد است، اما واقعیت ماجرا چیست؟

علی ربیعی، سخنگوی دولت با اشاره به شایعاتی که درباره قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین راه افتاده گفته است: در این زمینه هیچ‌چیز محرمانه و مخفیانه‌ای وجود ندارد. او گفته است: موضوع این قرارداد در دیداری که رئیس‌جمهور چین با رهبری داشتند نیز طرح شده و هر زمان توافقی در این زمینه به دست آید همان زمان هم اعلام می‌شود.

درباره جزئیات این قرارداد اطلاعات دقیقی منتشر نشده است، اما دیروز حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور خواستار امضای چنین طرحی با کشور‌های دیگر به غیر از چین هم شد و نوشت: «داشتن یک طرح برای همکاری ۲۵ساله با یک کشور دیگر نشانه ضعف نیست. ضعف در این است که قرارداد‌های همکاری بلندمدت‌مان محدود به یک کشور بماند. داشتن قرارداد‌های همکاری ۲۵ساله با ده‌ها کشور مهم دیگر نشان قدرت و ضامن ثبات ماست.»

سخنگوی دولت هم گفته است: حاضریم با هر کشوری که حاضر به مشارکت بلندمدت و در راستای اعتماد متقابل هستند این تجربه را تکرار کنیم و تاکنون هیچ قراردادی برای واگذاری زمین و بندر و از این جنس شایعات نداشته‌ایم. اعتراض‌ها به قرارداد با چین از سوی جریاناتی که تا چند وقت پیش از سیاست گردش به شرق دفاع می‌کردند درحالی صورت می‌گیرد که هنوز جزئیاتی از این قرارداد منتشر نشده و مذاکرات برای نهایی کردن توافق در جریان است. به نظر می‌رسد این گلایه‌ها ناشی از آن است که توافق ۲۵ ساله با چین قرار است به نام دولت روحانی تمام شود.

عکس مار می‌کشند و جامعه را تهییج می‌کنند

پیش‌تر و در روز یکشنبه گذشته، وزیر امورخارجه، ضمن حضور در صحن علنی مجلس درباره جزئیات این قرارداد از سوی تعدادی از نمایندگان مورد سؤال قرار گرفت. محمدجواد ظریف در توضیح مسئله گفت: «اکنون ما در راستای قرارداد ۲۵ساله با چین هستیم و در این قرارداد هیچ موضوع مخفی‌ای وجود ندارد. زمانی که آقای شی با رهبری دیدار کردند بحث این قرارداد مطرح شد. زمانی که بنده پیش‌نویس آن را به چین بردم باز هم اعلام شد.»

یک روز بعد دوشنبه ۱۶ تیر، ظریف در نشست مدیران ارشد این وزارتخانه باز هم به موضوع قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین پرداخت و در سخنانی گفت: روابط ۲۵‌ساله ما با چین در واقع منافع ملی ما را مورد توجه قرار می‌دهد، اما متأسفانه در این موضوعات شاهد دروغ‌پردازی‌هایی هستیم؛ در رابطه با چین امروز، هم جناح اصولگرایان، هم اصلاح‌طلبان و هم ضد‌انقلاب فعالیت شدیدی دارند. در مورد برجام نیز همین کار را کردند. از دیپلماسی کاریکاتوری ساخته و آن را دفن کردند و متوجه هم نشدند که چه کردند.
وزیر امور خارجه گفت: بالاخره امروز سیاست خارجی به کف خیابان آمده و خیلی‌ها با کشیدن عکس مار، جامعه را تهییج می‌کنند؛ همانطور که امروز درباره چین این کار را انجام دادند و این خطری است که وزارت خارجه را تهدید می‌کند.

آن‌که عکس مار کشید

دور جدید حاشیه‌ها درباره قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین طی هفته‌های اخیر با اعلام یک خبر و یک اظهارنظر از سوی رئیس‌جمهور آغاز شد؛ یکم تیرماه، خبری منتشر شد مبنی بر اینکه هیأت دولت به ریاست حسن روحانی رئیس‌جمهور، پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ساله همکاری‌های جامع ایران و چین را بررسی و تأیید کرد. رئیس‌جمهور در این جلسه با اشاره به روابط تاریخی ۲ کشور، شرایط جدید در مناسبات ۲ کشور را دارای اهمیت استراتژیک برشمرد و گفت: در مذاکرات بین سران ۲ کشور، طرفین، همیشه بر تقویت همکاری راهبردی بین ۲ کشور تأکید کرده‌اند و امروز ۲ کشور در شرایط مناسبی برای برداشتن گام بلندتری در این مسیر هستند.

در پی بحث و بررسی درباره برنامه همکاری جامع ۲۵ساله ایران و چین، وزارت امور خارجه مأموریت یافت که طی مذاکرات نهایی با طرف چینی، براساس منافع متقابل بلندمدت، این برنامه را به امضای طرفین برساند.

در پی انتشار خبر تأیید پیش‌نویس برنامه ۲۵ ساله همکاری با چین در هیأت دولت، اظهارات و انتقادات محمود احمدی‌نژاد از دولت درباره قرارداد با چین، این موضوع را به سرخط خبر‌ها نشاند. رئیس‌جمهور سابق طی سخنانی در مراسم هفتم تیر با اشاره به تصویب معاهده برجام در مجلس گفت: «نمایندگان مجلس که این قرارداد را مورد تأیید قرار دادند از متن آن اظهار بی‌اطلاعی کرده‌اند و اکنون نیز شنیده‌ام که در حال مذاکره هستند و می‌خواهند یک قرارداد جدید ۲۵ساله با یک کشور خارجی منعقد کنند و هیچ‌کس هم خبر ندارد.» احمدی‌نژاد افزود: «مگر شما مالک کشور هستید که بدون اطلاع ملت و از کیسه ملت به دیگران می‌بخشید. ظرفیت هسته‌ای کشور و عزت ملت را دادید؛ اما تحریم‌ها سر جایش باقی مانده است. اجازه دهید ملت از محتوای توافقات و معاهدات با طرف‌های خارجی اطلاع پیدا کند.»

این اظهارات محمود احمدی‌نژاد درباره قرارداد با چین در حالی مطرح شده است که اردیبهشت‌ماه امسال در یکی از آخرین تحقیقات و تفحص‌هایی که در مجلس قرائت شده، اشاره شده بود در دوران احمدی‌نژاد سرمایه‌گذاری‌های خارجی بدون توجه به مطالعات بازار انجام شده که یکی از آن‌ها سنگال بوده که باعث خروج منابع از بنگاه اقتصادی شده است. مثلاً در سنگال ۹۰میلیون دلار تحت شرایطی سرمایه­‌گذاری شده است که این کشور امکان تأمین برق برای فعالیت این کارخانه را نداشته است و اکنون نیز هیچ امکانی برای فروش و واگذاری این کارخانه وجود ندارد. در مجموع طی سنوات ۱۳۸۶ لغایت ۱۳۹۲ این سرمایه‌گذاری‌ها بالغ بر ۱۵۸میلیون دلار بوده است.

باید به تصویب مجلس برسد

در سوی دیگر اما، موضوع قرارداد ۲۵ ساله موافقانی هم دارد که به برقراری روابط استراتژیک با چین تأکید دارند؛ هادی طحان‌نظیف، عضو حقوقدان شورای نگهبان چندی پیش در توییتر نوشت: «تجارت و قرارداد اقتصادی با کشور‌هایی که قصد سلطه بر منافع ایران را ندارند و منجر به پیشرفت و آبادانی کشور شود، نیاز قطعی کشور و مطابق با اصول قانون اساسی است. اما طبق اصل۷۷ قانون اساسی، اجرای هرگونه قرارداد و موافقتنامه‌های بین‌المللی در نهایت باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.»

علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز طی سخنانی در یک برنامه تلویزیونی در دفاع از اجرای برنامه همکاری‌های بلندمدت ایران و چین گفت: در ۱۵ سال آینده چین از نظر اقتصادی و برخی فناوری‌ها رتبه نخست جهان را خواهد داشت و در سال‌های گذشته در ایجاد زیرساخت‌ها برای ما کوتاهی نکرده است و حتی در تحریم‌ها کانالی برای جلوگیری از قطع شدن روابط ایجاد کرد. وی درباره دلایل تأخیر اجرایی شدن سند همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین افزود: عده‌ای چشمشان به غرب بود و گمان می‌کردند غربی‌ها راه را باز می‌کنند، اما متوجه شدند این نگاه اشتباه است و عملکرد غرب نیز این را ثابت کرد. آقامحمدی گفت: اکنون کسانی که می‌گویند با غرب و ترامپ حرف بزنیم، کم‌فروغ و کم‌تعداد شده‌اند. وی افزود: در مقطعی برای اجرای این سند پیش رفتیم، اما درحالی‌که بسیاری از زیرساخت‌ها طراحی شده و سازوکار‌ها آماده بود، عده زیادی مانع شدند.

دفاع معاون اول

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور نیز با بیان اینکه چین دومین اقتصاد بزرگ دنیا است، یادآور شد: باید با شهامت از توسعه روابط راهبردی کشورمان با پکن دفاع کنیم و وزارت خارجه می‌تواند در حوزه‌های مختلف از انرژی تا فناوری روی این تفاهم نامه کار کند. به گزارش ایرنا، معاون اول رئیس جمهوری ادامه داد: هند هم کشور بزرگی است و باید با دقت بیشتری بر مناسبات اقتصادی با این کشور متمرکز شد. وزارت امور خارجه باید برای توسعه روابط اقتصادی با کشور‌های هدف برنامه ریزی ویژه‌ای انجام دهد و اگر لازم باشد برای تقویت کادر نمایندگی ایران در این کشور‌ها تصمیمات جدی بگیرد.

توافق پس از نهایی شدن در اختیار مجلس قرار می‌گیرد

محسن بهاروند، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه درباره توافقنامه همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین به میزان گفت: توافق با چین یک توافق کلی است؛ ما نمی‌توانیم وقتی یک موردی هنوز در قالب مذاکره است، آن را علنی کنیم؛ طبق قانون، توافقات با کشور‌های دیگر زمانی که نهایی شوند باید در اختیار مجلس و نهاد‌های ذیربط قرار گیرند؛ از سویی دیگر شاید کشور مقابل هم بنا بر ملاحظات خود تمایل نداشته باشد، مورد مذاکره افشا شود و چه بسا این درز اطلاعات باعث سلب اعتماد طرفین از یکدیگر شود؛ یک آقایی آمد یک حرفی زد، همه را با مشکل روبه‌رو کرد؛ معمولا ایشان هر وقت هم حرف می‌زد دیگران را با مشکل رو‌به‌رو می‌کرد و جامعه را به هم می‌ریخت.

توصیه بازوی نظارتی مجلس به دولت

مرکز پژوهش‌های مجلس مهرماه سال ۹۸ در گزارشی که درباره جاده ابریشم جدید و نقش چین در آینده اقتصاد جهان نوشته از دولت ایران خواسته تا در این پروژه حضوری فعال داشته باشد تا از نظر ترانزیتی کشور از انزوا خارج شود. در این گزارش آمده است: ابتکار «کمربند و راه» را می‌توان یکی از بحث‌انگیزترین رویداد‌های قرن حاضر در حوزه زیرساخت و حمل‌ونقل نامید. این ابتکار در سال۲۰۱۳ توسط رئیس‌جمهوری چین برای بار اول مطرح شد.

به‌صورت خلاصه می‌توان هدف این طرح را ایجاد و توسعه یک پل ارتباطی میان چین و کشور‌های آسیایی، آفریقایی و اروپایی در قالب یک راهبرد توسعه جهانی دانست. در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده بود: هنوز ایران رسما وارد این ابتکار نشده است؛ به‌نظر می‌رسد چین برای جلب نظر ایران برخی پروژه‌های زیرساختی خود را با ایران در چارچوب ابتکار کمربند و راه تعریف کرده است؛ ازجمله در حوزه تسهیل ارتباطات و پیوند‌ها توسعه راه‌آهن تهران – اصفهان و تهران – مشهد در کنار اقدام مشترک در زمینه همکاری‌های گمرکی، تامین مالی فاز اول توسعه پالایشگاه آبادان و مشارکت در توسعه پارس‌جنوبی را می‌توان به‌عنوان تلاش چینی‌ها برای حضور در جاده ابریشم جدید نام برد.