سلسله قاجاریه ؛ رویارویی فرهنگ ایران با دنیای غرب

قبایل قاجار توسط شاه عباس اول از ارمنستان به سه نقطه گرگان، مرو و قراباغ برای دفاع از دشمنان، کوچ داده شدند. قبایل قاجار ساکن در شمال ایران به دو دسته اشاقه باش و یوخاری باش تقسیم می‌شدند. اشاقه‌باش‌ها در حوضه سفلی رود گرگان و یوخاری باش‌ها در حوضه علیای رود گرگان ساکن بودند. این دو طایفه مدام با هم در حال جنگ و کشمکش قرار داشتند.

آنچه باید درباره سلسله قاجار بدانید:

مختصری از تاریخ سلسله قاجار

فتحعلی‌خان از ایل اشاقه‌باش بود که برای اولین بار بزرگ‌ترین منصب نظامی یعنی سپهسالاری طهماسب دوم صفوی را به دست آورد. او سرانجام به دست نادر کشته شد. محمدحسن خان از آشفتگی ایران بعد از مرگ نادرشاه استفاده کرد و در شمال ایران قدرت را به دست گرفت. در این زمان محمدحسن خان سه دشمن اصلی داشت؛ احمدخان ابدالی، کریم خان زند و آزاد خان افغان.

احمد خان ابدالی که به‌منظور تسخیر خراسان و استرآباد به این حدود لشگر کشیده بود، بالاخره مغلوب محمدحسن خان شد. آزاد خان افغان نیز از محمدحسن خان شکست خورد و به‌طور موقت آذربایجان به تصرف قاجارها درآمد. محمدحسن خان پسر خود، آقا محمدخان را به‌طور موقت به حکومت آذربایجان گماشت و این نخستین تجربه حکومت آقامحمد خان بود. آخرین دشمن محمدحسن خان، کریم خان زند بود. او در سال ۱۱۷۲ هجری قمری در جنگ اشرف از سپاهیان کریم خان شکست خورد و توسط یکی از افراد ایل یوخاری باش قاجار به قتل رسید و پسران او به اسارت خان زند درآمدند.

_{منبع عکس: wikipedia}

کریم خان زند، پسران محمد حسن خان قاجار یعنی حسین قلی‌خان و آقا محمد‌خان را در دربار خود در شیراز نگاه داشت. بعد از مدتی، کریم‌خان زند، حسین‌قلی‌خان را به حکومت دامغان گماشت. او در آنجا بر علیه ولی‌نعمت خود قیام کرد و عنوان جهانسوز شاه را اختیار کرد. حسین قلی‌خان را نخستین شاه بی تاج و تخت قاجار می‌دانند. بعد از زد و خوردهایی که بین سپاه زند و حسینقلی‌خان رخ داد، قاجارها شکست خوردند و حسین قلی‌خان به دست اطرافیانش کشته شد. اولین شاه قاجار و موسس این سلسله، آقامحمد‌خان قاجار بود. او با تلاش بسیار توانست سلسله قاجاریه را تشکیل دهد و به‌دلیل نداشتن جانشین، برادرزاده او فتحعلی خان قاجار جانشین وی شد. مهم‌ترین حادثه دوره فتحعلیشاه قاجار، دو دوره جنگ‌های ایران و روس است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

_{منبع عکس:wikipedia} 

محمد شاه قاجار، جانشین فتحعلیشاه شد و بعد از محمدشاه، ناصرالدین شاه روی کار آمد. ناصرالدین شاه قاجار در حدود ۵۰ سال حکومت کرد. مهم‌ترین حوادث دوره ناصرالدین شاه، امتیازاتی است که به دولت‌های خارجی واگذار شد. معاهدات مهمی نیز در این دوره بین ایران و کشورهای خارجی بسته شد. بعد از ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه حاکم شد. امضای فرمان مشروطه، مهم‌ترین واقعه این عصر بود. با روی کار آمدن محمدعلی شاه قاجار، مجلس به توپ بسته شد و مشروطه از ایران رخت بربست و سرانجام با روی کار آمدن احمدشاه، طومار سلسله قاجاریه در سال ۱۳۴۳ هجری قمری در هم پیچیده شد.

پادشاهان معروف قاجار

پادشاهی سلسله قاجاریه در حدود ۱۳۳ سال طول کشید. تمامی پادشاهان قاجار معروف بودند و در دوره حکومت آن‌ها، اتفاقات مهمی رخ داد که هر یک از آن‌ها نقش مهمی در تاریخ ایران ایفا می‌کردند.

آقا محمدخان قاجار

_{منبع عکس: ناشناس}

آقا محمدخان قاجار که در دربار کریم خان زند به سر می‌برد، بعد از مرگ وکیل، به شمال ایران رفت و قدرت را در منطقه به دست گرفت. مهمترین حوادث دوران او عبارت‌اند از:

فتح گیلان: مصطفی خان دولو، سردار آقامحمد خان با کشتن هدایت خان حاکم گیلان، این منطقه را به تصرف خود درآورد.

انتخاب پایتخت: آقامحمد خان، تهران را به‌دلیل نزدیکی به استرآباد و دسترسی به ایالات جنوبی که در دست زندیه بود، به پایتختی انتخاب کرد.

قتل لطفعلی‌خان زند: آقامحمد‌خان قاجار بعد از جنگ‌های متعدد، لطفعلی خان زند، آخرین فرد قدرتمند خاندان زند را در سال ۱۲۰۹ هجری قمری کشت. پس از ختم کار لطفعلی خان، آقا محمدخان، حکومت فارس، کرمان و یزد را به ولیعهد و برادرزاده‌اش باباخان سپرد و حاج ابراهیم کلانتر را به وزارت خود گماشت. از عهد آقا محمدخان قاجار عنوان صدارت، جای وزارت را گرفت و حاج ابراهیم کلانتر اولین نفری شد که به صدراعظم ملقب شد.

آقامحمد خان قاجار لطفعلی خان زند را در سال ۱۲۰۹ از بین برد و سلسله قاجار را بنیاد گذاشت

لشگرکشی به گرجستان: اراکلی (هراکلیوس دوم) حاکم گرجستان، به‌دلیل اوضاع نابسامان ایران بعد از مرگ کریم خان زند، بر طبق معاهده گیورگیفسک، گرجستان را تحت‌الحمایه کاترین دوم امپراطور روسیه قرار داد. آقامحمدخان به گرجستان لشگر کشید و در سال ۱۲۱۰ هجری قمری، تفلیس را تصرف و آن را به خاک و خون کشید.

تسخیر خراسان: آقامحمد خان در سال ۱۲۱۰ هجری قمری، به خراسان لشگر کشید و شاهرخ افشار را کشت و به خزاین و دفینه‌های نادر دست یافت. آقامحمدخان پس از تصرف خراسان، محمدولی خان را به سرداری کل خراسان گماشت.

مرگ آقامحمد خان: ابراهیم خان جوانشیر، حاکم شوشی چندین بار علیه آقامحمد خان شورش کرده بود. آقامحمد خان به شوشی لشگر کشید؛ ولی در حین محاصره به دست پیشخدمتان خود کشته شد.

فتحعلیشاه قاجار

_{منبع عکس: ناشناس}

مهمترین حوادث دوره فتحعلیشاه قاجار عبارت‌اند از:

شورش حسینقلی خان: حسینقلی‌خان، برادر فتحعلیشاه بود که علیه برادر خود شورش کرد. شورش او سرکوب شد و در سال ۱۲۱۷ هجری قمری کشته شد.

تسلط بر هرات: فتحعلیشاه قاجار با حمایت از محمود برادر زمانشاه درانی، هرات را تحت حاکمیت و تبعیت ایران درآورد و تا سال ۱۲۴۵ هجری قمری، محمود از جانب ایران بر قندهار و هرات مستولی شد. بعد از مرگ محمودمیرزا، کامران خان، حاکم هرات و کهندل خان، حاکم قندهار شدند.

رابطه با هند: زمانشاه درانی، حاکم افغانستان قصد حمله به هند را داشت. لرد ولزلی حکمران انگلیسی هند، مهدی علی خان بهادرجنگ، نماینده کمپانی هند شرقی را به دربار فتحعلیشاه فرستاد و از او خواست جلوی پیش‌روی افغان‌ها را بگیرد. سرجان ملکم نماینده دیگری بود که از سوی کمپانی هند شرقی انگلیس به ایران آمد و برای محافظت از مرزهای هندوستان در مقابل حملات زمانشاه درانی، قراردادی را با فتحعلیشاه قاجار امضا کرد.

الحاق گرجستان به روسیه، بهانه جنگ‌های اول ایران و روس بود

جنگ اول ایران و روس(۱۲۲۸- ۱۲۱۹هجری قمری): در سال ۱۲۱۰ هجری قمری، هراکلیوس پادشاه گرجستان فوت کرد و پسرش گئورگی دوازدهم به تخت نشست و خود را کاملا تحت تبعیت پل الکساندر اول، تزار روسیه قرار داد. گیورگی در سال ۱۲۱۵ هجری قمری، به دست روس‌ها کشته شد و گرجستان رسما به خاک روسیه ملحق شد. الکساندرمیرزا و طهمورث‌میرزا پسران گرگین خان، به ایران پناهنده شدند و از فتحعلیشاه کمک طلبیدند.

بعد از فتح گرجستان به دست روسیه، سیسیانوف، سردار روسی که ملقب به اشپخدر بود، حاکم قفقاز شد و به گنجه حمله کرد و جنگ‌های اول ایران و روسیه آغاز شدند. فتحعلیشاه پسرش عباس‌میرزا و میرزا عیسی فراهانی وزیر عباس‌میرزا را مامور جنگ با روس‌ها کرد. سیسیانوف سردار روس در سال ۱۲۱۸ هجری قمری، جوادخان زیاد اوغلی حاکم گنجه را کشت و گنجه را تصرف کرد و آن را الیزابت پل نامید.

_{منبع عکس: ناشناس}

در سال ۱۲۱۹ هجری قمری، عباس میرزا در جنگ اچمیازین روس‌ها را شکست داد و ایروان را تصرف کرد. فتحعلیشاه حکومت ایروان را بر عهده محمدخان قاجار گذاشت. در سال ۱۲۲۰ هجری قمری، سیسیانوف به دست حسینقلی خان قاجار حاکم باکو، کشته شد. بعد از قتل سیسیانوف، گودوویچ جانشین او شد. در سال ۱۲۲۲ هجری قمری، عباس‌میرزا در جنگ خان‌نشین روس‌ها را شکست داد و شوش و شروان به اطاعت ایران درآمدند.

در سال ۱۲۲۸ هجری، عباس‌میرزا در جنگ اصلاندوز از قوای روس شکست خورد و آذربایجان از دو طرف توسط روس‌ها تهدید شد. فتحعلیشاه به ناچار نماینده خود ابوالحسن خان ایلچی را برای عقد قرارداد صلح به روسیه فرستاد. در سال ۱۲۲۸ هجری قمری، بین میرزا ابوالحسن خان ایلچی (شیرازی) و نیکولا نماینده تزار پل الکساندر اول به وساطت سرگور اوزلی نماینده انگلستان، صلح گلستان منعقد شد. مهم‌ترین مفاد عهدنامه گلستان بدین قرار است:

• ایران از حق کشتیرانی در بحر خزر محروم شد
• ولایات قراباغ، گنجه، خانات شکی، شیروان، قبه، دربند، باکو، داغستان و گرجستان به روسیه داده شد
• بخشی از صلح‌نامه که مربوط به انتزاع قسمتی از قفقازیه از خاک ایران است، بعدها از طرف حکومت شوروی سوسیالیستی لغو شد

عباس‌میرزا در جنگ اصلاندوز از قوای روس شکست خورد و آذربایجان توسط روسها تهدید شد

رابطه با فرانسه: فتحعلیشاه قاجار به واسطه داود خلیفه ارامنه اوچ کلیسا، اطلاعاتی از ناپلئون به دست آورد. ناپلئون ابتدا رومیو و سپس ژوبر را برای مذاکره با فتحعلیشاه روانه ایران کرد. بعد از مذاکراتی، میرزا رضاخان قزوینی نماینده ایران به اردوگاه ناپلئون بناپارت در لهستان رفت و در سال ۱۲۲۲ هجری قمری، عهدنامه فین کنشتاین را با ناپلئون امضا کرد. مهمترین مفاد عهدنامه، چنین است:

• شناخت حق ایران بر گرجستان توسط ناپلئون
• ضمانت استقلال ممالک موجود در ایران
• اجازه ایران به ارتش فرانسه برای حمله به هند از خاک ایران
• اخراج انگلیسی‌ها و اتباع آن‌ها از ایران
• حمایت ایران از افغان‌های هرات و قندهار برای جنگ با انگلیسی‌ها در هند
• گرفتن جزیره خارک از انگلیسی‌ها و واگذاری آن به فرانسوی‌ها و قبول اعلان جنگ فوری به انگلستان

بعد از امضای عهدنامه فین کنشتاین، ژنرال گاردان با هیاتی به ایران آمد. از اعضای این هیئت، بن تان و لامی به دستور فتحعلیشاه به کمک عباس‌میرزا به جنگ با روسیه رفتند، فابویه در اصفهان، کارخانه توپ‌ریزی تاسیس کرد و تره‌زل مامور تحقیقات جغرافیایی در ایران شد. فتحعلیشاه بعد از آن که عهدنامه فین کنشتاین را امضا کرد، عسکرخان افشار ارومی را به دربار ناپلئون فرستاد. چند ماه بعد از امضای این عهدنامه، جنگ‌های فرانسه و روسیه در اروپا تمام شد و دو طرف در سال ۱۸۰۷ هجری قمری، عهدنامه تیلسیت را امضا کردند. در این عهدنامه، ناپلئون به تعهدات خود در قبال عهدنامه فین کنشتاین عمل نکرد و ایران را در مقابل روسیه تنها گذاشت. فتحعلیشاه که از عملکرد ناپلئون ناراضی بود، به سوی انگلیسی‌ها روی آورد تا در جنگ با روسیه از قدرت و امکانات آن‌ها استفاده کند.

_{منبع عکس: ناشناس}

رابطه با انگلستان: بعد از امضای عهدنامه فین کنشتاین با فرانسه، فتحعلیشاه، محمد نبی خان سفیر ایران را در هند فراخواند و با انگلستان قطع رابطه کرد. بعد از چند ماه که روابط ایران و فرانسه به‌علت قرارداد تیلسیت تیره شده بود، گاردان از ایران رفت و نماینده انگلستان، سرهار فورد جونز از جانب جرج سوم پادشاه انگلستان، وارد ایران شد. سرهارفورد جونز با میرزاشفیع مازندرانی وزیر، عهدنامه مجمل را تنظیم کردند. طبق این قرارداد، مقرر شد تا وقتی ایران با روسیه در جنگ است، انگلستان، سالی یکصد و بیست هزار لیره انگلیسی به ایران بدهد و ایران و انگلیس بر ضد روسیه متحد باشند. کمپانی هند شرقی انگلیس در سال ۱۲۲۴ هجری، برای بار سوم، سرجان ملکم را به‌عنوان سفیر، راهی ایران کرد.

دربار انگلیس برای بستن قراردادی جدید، سفیر خود سرگور اوزلی را در سال ۱۲۲۵ هجری قمری روانه ایران کرد. در سال ۱۲۲۸ هجری قمری، سرگور اوزلی معاهده تهران را با ایران منعقد کرد و صورت آن را به لندن برد و سال بعد جیمز موریه و سر هنری الس سفیر جدید انگلیس، پس از به تصویب رساندن، آن را برای جلب امضای فتحعلیشاه، به تهران آوردند. در سال ۱۲۲۹ هجری قمری میرزا شفیع مازندرانی وزیر، میرزا بزرگ قائم مقام اول و میرزا عبدالوهاب نشاط اصفهانی، منشی‌الممالک فتحعلیشاه، آن را امضا کردند. مهمترین مفاد این قرارداد عبارت‌اند از؛ قبول حکمیت نماینده انگلیس در اختلافات سرحدی با روسیه و تعیین حدود، جلوگیری از تهاجم افغانها و سایر قدرتهای منطقه به هند توسط ایران، اجتناب از قرارداد دوستی با هر دولت ثالثی که دشمن انگلیس باشد، در صورت حمله قدرت سومی به ایران، انگلستان از ایران حمایت کند، انگلیس در امور افغانستان دخالت نکند و سالانه ۲۰۰هزار تومان به ایران بپردازد.

نامشخص بودن حدود مرزهای ایران و روسیه در ناحیه گوگجه، سبب تنش بین ایران و روسیه شد

جنگ دوم ایران و روس(۱۲۴۴-۱۲۴۲هجری قمری): مشخص نبودن حدود و ثغور مرزی و عدم توافق در مورد ناحیه گوگجه، سبب تنش جدید میان ایران و روسیه شد. در سال ۱۲۴۱ هجری قمری یرملوف سردار روس به پادگان نظامی ایران حمله کرد و جنگهای دوم ایران و روسیه شروع شد. قوای روس در سال ۱۲۴۲ هجری قمری در جنگ شمکور، ایرانیان را شکست دادند و گنجه تصرف شد. در همین سال در جنگ گنجه، پاسکوویچ فرمانده کل نیروهای روسیه، عباس میرزا را شکست داد. کمکهای انگلستان به ایران در جنگ با روسیه اثری نبخشید و سرانجام ژنرال آریستوف به‌دلیل خیانت آصف‌الدوله تبریز را تصرف کرد.

_{منبع عکس: ناشناس}

عهدنامه ترکمانچای: فتحعلیشاه به ناچار تقاضای صلح کرد و در سال ۱۲۴۳ هجری قمری، بین طرفین عهدنامه ترکمانچای به امضا رسید. نمایندگان ایران در انعقاد این عهدنامه، عباس‌میرزا و آصف‌الدوله و میرزا ابوالقاسم قا‌ئم مقام و حاجی میرزا ابوالحسن شیرازی، نماینده نیکلای اول تزار روسیه، پاسکوویچ و نماینده انگلستان، مک دونالد بودند. طبق معاهده ترکمنچای مقرر شد رود ارس به‌عنوان مرز دو طرف مشخص شود، برای اولین بار به روسیه حق کاپتولاسیون اعطا شود و به روسیه غرامت پرداخت شود.

عهدنامه ترکمانچای پایان دهنده جنگهای دوم ایران و روس بود

قتل گریبایدوف: بعد از پایان جنگهای دوم ایران و روس، میرزا ابوالحسن خان ایلچی برای گفتگو درباره مسائل مرزی به روسیه رفت و روسها نیز سفیر خود گریبایدوف را برای اجرای مفاد عهدنامه ترکمانچای روانه ایران کردند. گریبایدوف در تهران به تحریک حاج میرزا مسیح مجتهد، توسط مردم کشته شد. فتحعلیشاه به ناچار نوه خود خسرومیرزا را به‌همراه میرزا تقی‌خان فراهانی برای عذرخواهی روانه روسیه کرد.

محاصره هرات: روسها برای ضربه زدن به انگلستان و منحرف کردن توجه ایران از آذربایجان و قفقاز، فتحعلیشاه قاجار را تحریک کردند تا هرات را که در دست کامران میرزا بود تصرف کند. عباس میرزا مامور تصرف هرات شد ولی او در مشهد به‌علت بیماری درگذشت و پسرش محمدمیرزا محاصره هرات را ادامه داد. در این زمان بود که خبر فوت فتحعلیشاه به محمدمیرزا رسید. او با کامران میرزا حاکم هرات صلح کرد و به تهران بازگشت.

محمدشاه قاجار

_{منبع عکس:wikipedia}

محمدمیرزا پسر عباس میرزا و ولیعهد فتحعلیشاه قاجار بود که بعد از مرگ فتحعلیشاه، خود را در تبریز شاه خواند. مهمترین حوادث دوران حکومت وی عبارت‌اند از:

حکومت ظل‌السلطان: ظل‌السلطان علیشاه حاکم تهران و پسر فتحعلیشاه، بعد از مرگ پدر، خود را در تهران شاه خواند و محمدجعفر خان کاشی را به وزارت گماشت و نود روز حکومت کرد. سپاهیان محمدمیرزا در جنگ سیادهن، سپاهیان ظل‌السلطان را شکست دادند و تهران را تصرف کردند. به این ترتیب حکومت نود روزه ظل‌السلطان به پایان رسید.

قتل قائم مقام فراهانی: محمدمیرزا با کمک میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی و افسران انگلیسی به نام‌های لندزی و راولینسون روی کار آمد. میرزا ابوالقاسم در سرکوب شاهزادگان شورشی قاجار تلاش زیادی کرد و سرانجام به وزارت محمدشاه رسید. او در دوره وزارت خود روشی به‌عنوان سیاست منفی در پیش گرفت که مراد از آن جلوگیری از اعطای امتیاز سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به بیگانگان بود تا دست آن‌ها از امور مملکتی کوتاه شود. میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی دو کتاب تحت عنوان جلایرنامه و تاریخ نسب خاقان مغفور فتحعلیشاه قاجار، از خود به‌جای گذاشت. او سرانجام در سال ۱۲۵۱ هجری قمری، به تحریک درباریان و توسط محمدشاه کشته شد. بعد از کشته شدن میرزا ابوالقاسم، حاجی میرزا آقاسی آخوند ایروانی که در کسوت صوفیان قرار داشت به صدارت رسید. او در دوران صدارت خود املاک زیادی از متعلقات دولت و مردم را غصب کرد.

محمدمیرزا قاجار قصد تسخیر هرات به دست کامران‌میرزا قاجار را داشت

محاصره هرات: محمدشاه قصد داشت هرات را که در دست کامران میرزا بود، تسخیر کند. به همین دلیل به تحریک نیکلای اول تزار روسیه و همراهی ژنرال پروسکی در سال ۱۲۵۳ هجری راهی هرات شد. در حین محاصره هرات، دوست محمد خان حاکم کابل و کهندل خان حاکم قندهار به یاری سپاه ایران آمدند. انگلیسی‌ها از محاصره هرات توسط قوای ایرانی به‌دلیل در خطر افتادن هندوستان ناراضی بودند، به این دلیل سفیر خود سرجان مکنیل را نزد محمدشاه فرستادند؛ اما این سفیر نتوانست کاری از پیش ببرد. انگلیسی‌ها برای تحت فشار قرار دادن ایران، جزیره خارک را تصرف کردند و به سوی بوشهر حرکت کردند. حتی یکی از انگلیسیها به نام سرآستین لیارد، بختیاریها را به طغیان علیه حکومت مرکزی برانگیخت. محمدشاه در سال ۱۲۵۴ هجری قمری به ناچار محاصره هرات را رها کرد و به تهران بازگشت.

قیام آقاخان کرمانی: آقا‌خان کرمانی(آقا خان محلاتی) رئیس فرقه اسماعیلیه بود که در بم با حمایت جاسوسان انگلیسی قیام کرد. فضلعلی‌خان قراباغی حاکم کرمان، به‌مدت ۱۴ ماه به زد و خورد با آقاخان پرداخت و بسیاری از یاران او را کشت. آقاخان کرمانی سرانجام به هند پناهنده شد و در آنجا مقیم شد.

قیام باب: در اوایل سلطنت فتحعلیشاه قاجار، فردی به نام شیخ احمد احسائی از اصول خمسه دین، سه رکن توحید، نبوت و امامت را پذیرفت و عدل و معاد را منکر شد. او در عوض، اعتقاد به رکن دیگری را که پیروان او رکن رابع می‌خواندند، لازم و از جمله اصول دین می‌شمرد و آن، عقیده به یک نفر وکیل یا نائب از میان شیعیان کامل بود که بین سایر شیعیان و امام غایب واسطه باشد.

قیام سالار به دستور امیرکبیر و به‌وسیله حسام‌السلطنه، سرکوب شد

فتنه سالار: حسن خان سالار، پسر آصف‌الدوله در سال ۱۲۶۲ هجری قمری در خراسان علیه محمدشاه قاجار شورش کرد. حاجی میرزا آقاسی وزیر، حمزه‌میرزا حشمت‌الدوله برادر محمدشاه را به جنگ سالار فرستاد. او توانست در چند جنگ سپاهیان سالار را شکست دهد؛ اما به‌طور کامل بر او فایق نیامد. شورش سالار تا زمان ناصرالدین شاه ادامه پیدا کرد. در سال ۱۲۶۵ هجری قمری، امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه، سلطان مراد میرزا حسام‌السلطنه را برای دفع سالار روانه خراسان کرد. حسام‌السلطنه با یارمحمدخان حاکم هرات، قیام سالار را سرکوب کرد و به دستور ناصرالدین شاه، سالار در تهران کشته شد.

معاهده ارزنه‌الروم دوم: اختلافات مرزی ایران و عثمانی در زمان محمدشاه قاجار سبب اعزام میرزا تقی خان فراهانی و انور افندی نماینده سلطان عبدالحمید اول عثمانی به وساطت کلنل ویلیمز و ربرت کرزن نمایندگان انگلستان و کلنل دنیز نماینده روسیه، معاهده ارزنه‌الروم دوم به امضا رسید. مهمترین مفاد این عهدنامه عبارت‌اند از: ایران از درخواست غرامت، بابت خسارتی که از جانب عثمانی‌ها به محمره وارد شده بود، چشم پوشید. دولت عثمانی، مالکیت اراضی چپ شط‌العرب مثل محمره و جزیره خضر و لنگرگاه را به ایران داد. ایران از ادعای خود درباره سلیمانیه صرف‌نظر کرد. منطقه ذهاب بین دو دولت تقسیم شد و آزادی کشتی رانی ایران در شط‌العرب تا نقطه مرزی تصویب شد.

ناصرالدین شاه قاجار

_{منبع عکس:wikipedia}

ناصرالدین شاه پسر محمدشاه بود. او از سال۱۲۶۴ هجری قمری، تا سال ۱۳۱۳ هجری قمری، حکومت کرد و در این مدت شش نفر به وزارت او رسیدند. از سال ۱۲۶۴ تا ۱۲۶۷ هجری قمری امیرکبیر صدراعظم بود. از سال ۱۲۶۷ تا ۱۲۷۵ هجری قمری آقاخان نوری صدراعظم شد. مهمترین حوادث دوره وزارت او تسخیر هرات بود. از سال ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۱ هجری، ناصرالدین شاه وزیری انتخاب نکرد. از سال ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۴ هجری قمری، میرزا محمدخان قاجار وزیر بود. از سال ۱۲۸۸ تا ۱۲۹۰ هجری قمری، حاجی میرزا حسین خان سپهسالار به وزارت رسید.

امتیاز رویتر: واگذاری امتیاز رویتر، مهمترین حادثه دوره وزارت او بود. از سال ۱۲۹۰ تا ۱۳۰۳ هجری قمری، میرزا یوسف مستوفی‌الممالک به وزارت رسید. معاهده آخال و شورش شیخ عبدالله کرد از مهمترین حوادث دوره وزارت مستوفی‌الممالک بودند و سرانجام از سال ۱۳۰۳ تا ۱۳۱۳ هجری قمری، میرزا علی‌اصغر امین‌السلطان به وزارت رسید. واگذاری امتیاز رژی از مهمترین حوادث دوره وزارت او بود. 

میرزا تقی‌خان امیرکبیر تلاش زیادی برای رساندن ناصرالدین شاه به تخت سلطنت انجام داد

قتل امیرکبیر: میرزا تقی‌خان فراهانی، معروف به امیرکبیر، که تلاشهای زیادی در به سلطنت رسیدن ناصرالدین‌شاه انجام داده بود، به وزارت ناصرالدین شاه رسید. او هم صدراعظم بود و هم وزارت امور خارجه را بر عهده داشت. امیرکبیر مشیرالدوله را برای حل منازعات مرزی به دربار عثمانی و میرزا عباس منشی را برای حل مسائل آشوراده، به روسیه فرستاد.

اصلاحات امیرکبیر: امیرکبیر اصلاحات زیادی انجام داد به‌طور مثال، گام‌های اول را برای تنظیم امور پست، تاسیس چاپارخانه، تاسیس ضرابخانه در تهران، ایجاد یونیفرم برای سربازان ایرانی به سبک یونیفورم ارتش اتریش برداشت و عمارت توپخانه تهران را بنا کرد. امیرکبیر روزنامه وقایع اتفاقیه را تاسیس کرد و اولین شماره آن در سال ۱۲۶۷ هجری قمری چاپ شد. مدیریت این روزنامه را حاجی میرزا جبار عهده‌دار بود. روزنامه وقایع ‌اتفاقیه بعد از مرگ امیرکبیر به دولت علیه ایران تغییر نام داد و انتشار آن تا زمان سپهسالار ادامه داشت. امیرکبیر در سال ۱۲۶۷ هجری قمری، بر اثر توطئه‌های مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه عزل و سپس به دستور شاه قاجار کشته شد. بعد از کشته شدن امیرکبیر، میرزا آقاخان نوری اعتمادالدوله با حمایت انگلیسی‌ها به وزارت ناصرالدین شاه رسید.

_{منبع عکس: ناشناس}

نخستین خط تلگراف: نخستین خط تلگراف ایران در سال ۱۲۶۷ هجری قمری در دوره ناصرالدین شاه بین کاخ گلستان و باغ لاله زار کشیده شد.

رابطه با روسیه: در زمان صدارت میرزا آقاخان نوری برای نخستین بار، صدور گذرنامه برای ایرانیانی که عازم روسیه بودند معمول شد. بعد از این اقدام سیف‌الملک، سفیر ناصرالدین شاه به روسیه رفت و موافقت‌نامه‌ای درباره مسافرت اتباع دو کشور، با روسیه امضا کرد. دولت روسیه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری، پرنسس دالگورکی را به دربار ایران فرستاد و خواستار حمله مشترک به عثمانی شد؛ اما ناصرالدین شاه با مشورت آقاخان نوری این پیشنهاد را نپذیرفت. در سال ۱۲۷۱ هجری قمری، عهدنامه‌ای سری میان آقاخان نوری و نیکلای آنچیکوف سفیر روسیه به امضا رسید و ایران در این عهدنامه بی‌طرفی خود را در جنگهای کریمه بین روسیه، عثمانی، فرانسه و انگلیس رخ داده بود را اعلان کرد.

در عهدنامه‌ای که ایران با روس بست، بی‌طرفی خود را در جنگهای کریمه اعلام کرد

تسخیر هرات: حسام‌السلطنه در سال ۱۲۷۲ هجری قمری، هرات را که در دست محمدیوسف میرزا بود، محاصره کرد. انگلیسیها که هرات برای آن‌ها از اهمیت خاصی برخوردار بود به آقاخان نوری صدراعظم فشار آوردند تا به محاصره هرات پایان دهد؛ اما ایرانیان به محاصره هرات ادامه دادند و بالاخره آن را در سال ۱۲۷۳ هجری قمری تصرف کردند. انگلیسیها در اعتراض به این مسئله، در سال ۱۲۷۳ هجری قمری به جنوب ایران حمله کردند و شهرهای محمره، اهواز، جزیره خارک و بوشهر را به تصرف خود درآوردند و دریابیگی که حاکم بوشهر بود نتوانست کاری از پیش ببرد.

واگذاری امتیاز به اتباع روسی: ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۵ هجری قمری، امتیاز بهره‌برداری انحصاری از مراکز صید ماهی در قسمتی از سواحل ایران در دریای خزر را به شخصی به نام لیانازوف داد.

صدارت حاجی میرزا حسین خان سپهسالار: حاجی میرزا حسین خان سپهسالار در سال ۱۲۸۸ هجری قمری به وزارت ناصرالدین شاه قجار رسید. مسجد سپهسالار تهران، عمارت دارالشورای ملی ایران، مدرسه ناصریه و عمارت بهارستان از بناهایی هستند که به دستور وی ساخته شدند.

_{منبع عکس: ناشناس}

امتیاز رویتر: در سال ۱۲۸۹ هجری قمری حاج میرزا حسین سپهسالار امتیاز کل منابع ثروت ملی ایران را به‌مدت ۷۰ سال به شخصی انگلیسی به نام بارون جولیوس رویتر واگذار کرد. این امتیاز که بدون هرگونه فشار خارجی و دخالت سفارت انگلیس به رویتر واگذار شده بود، مقدمه اعطای یک سلسه امتیازات گوناگون به دولتهای خارجی شد که در نتیجه لطمات شدید به استقلال ایران وارد شد.

اولین سفر اروپایی شاه: نخستین سفر خارجی ناصرالدین شاه به عتبات عالیات بود. او در سال ۱۲۹۰ هجری به تدارک میرزا حسین خان سپهسالار وزیر و به دعوت رسمی فرانسوا ژوزف اول پادشاه اتریش برای بازدید از نمایشگاه بین‌المللی وینه، برای اولین بار عازم اروپا شد. در این سفر، ناصرالدین شاه ابتدا به دیدن الکساندر دوم تزار روسیه رفت و نشانه سنت آندره را از او دریافت کرد. او در ادامه سفر خود بعد از بازدید از آلمان و دیدار با بیسمارک صدراعظم آلمان و گیوم اول شاه آلمان، راهی انگلستان شد و با ملکه ویکتوریا امپراطور بریتانیا ملاقات کرد.

سیدجمال‌الدین اسدآبادی در دوره ناصرالدین شاه انجمن حزب‌الوطنی را تاسیس کرد

ظهور سید جمال‌الدین اسدآبادی: سید جمال‌الدین یکی از روشنفکران دوره ناصرالدین شاه بود. او در مصر انجمن حزب الوطنی را تاسیس کرد و در جامع الزهرا مشغول تدریس و بحث فلسفه ابن سینا شد. او سپس به فرانسه رفت و در سال ۱۳۰۳ هجری قمری در پاریس به‌همراه شیخ محمد عبده روزنامه عروه‌الوثقی را چاپ کرد. سید جمال‌الدین در فرانسه با مورخ معروف فرانسوی ارنست رنان، درباره تطبیق اسلام با تمدن غرب به مباحثه پرداخت.

سید جمال‌الدین از فرانسه به انگلستان رفت و در سال ۱۳۰۸ هجری قمری در لندن روزنامه ضیاالخافقین را به زبانهای عربی و انگلیسی به چاپ رساند. مقالاتی که سید جمال‌الدین اسدآبادی در روزنامه عروه‌الوثقی انتشار داد در ناصرالدین شاه اثر گذاشت و او را به تهران دعوت کرد. عبدالحمید اول سلطان عثمانی قصد داشت از عقاید سید جمال در مورد وحدت جهان اسلام استفاده کند و خود ریاست آن را عهده‌دار شود.

_{منبع عکس: ناشناس}

معاهده آخال: در سال ۱۲۹۹ هجری قمری میان میرزا سعید خان موتمن‌الملک نماینده ناصرالدین شاه و ایوان زینوویف نماینده روسیه، معاهده آخال به امضا رسید. بر طبق این معاهده؛ روسیه موظف شد از تجاوز قبایل ترکمن به شمال ایران جلوگیری کند، رود اترک به‌عنوان مرز بین ایران و روسیه به رسمیت شناخته شد و ایران از دعاوی خود نسبت به ترکستان و ماورالنهر صرف‌نظر کرد. بدین ترتیب سرزمینهای شرقی خزر از قلمرو ایران جدا شد.

_{منبع عکس: ناشناس}

امتیاز رژی: در سال ۱۳۰۸ هجری قمری و در زمان صدارت میرزا علی اصغر خان امین‌السلطان، ناصرالدین شاه امتیاز توتون و تنباکو را به شخصی انگلیسی به نام تالبوت داد. واگذاری این امتیاز که به زیان تجار داخلی بود، موجب اعتراضات وسیعی در داخل ایران شد. حاج نورالله نجفی در اصفهان به واگذاری این امتیاز اعتراض کرد و فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد. حاجی میرزا حسن مجتهد آشتیانی در تهران، حاج میرزا جواد آقامجتهد تبریزی در آذربایجان، علی اکبر فال اسیری در فارس و سید عالمگیر در مازندران رهبری قیام مردم علیه این امتیاز را بر عهده داشتند.

سرانجام با فتوای میرزای شیرازی، قلیان و تنباکو حرام اعلام شد و دامنه اعتراضات مردم وسیعتر شد. ناصرالدین شاه به ناچار امتیاز رژی را لغو کرد و مجبور شد از بانک شاهنشاهی وامی را برای دادن خسارت تالبوت دریافت کند. این وام اولین قرضی بود که ایران از بیگانگان دریافت کرد.

ترور ناصرالدین شاه: میرزا رضا کرمانی در سال ۱۳۱۳هجری قمری به ضرب گلوله، ناصرالدین شاه را یک روز قبل از جشن پنجاهیمن سالگرد سلطنت، به قتل رساند.

مظفرالدین شاه قاجار

_{منبع عکس:wikipedia}

مظفرالدین شاه، پسر چهارم ناصرالدین شاه بود که از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۳ هجری قمری حکومت کرد. صدراعظم‌های او میرزا علی اصغر امین‌السلطان، میرزاعلی خان امین‌الدوله و عین‌الدوله بودند که هر یک، در دوره‌هایی، وزارت شاه را عهده‌دار بودند.

اولین سفر اروپایی شاه: امین‌السلطان صدراعظم، برای بردن شاه به اولین سفر اروپایی خود، از روسیه تزاری وامی دریافت کرد. روسها در عوض پرداخت این وام، مقرر کردند ایران تا بازپرداخت کامل وام، حق گرفتن وام از کشور دیگری را ندارد و درآمد گمرکات ایران به استثنای گمرک کرمان و خلیج فارس، در اختیار بانک استقراضی روس در تهران قرار گیرد. مظفرالدین شاه در این سفر مورد سوی قصد قرار گرفت و نجات یافت.

امتیاز دارسی که بهره‌برداری نفت ایران بود، در دوره مظفرالدین شاه به دارسی داده شد

واگذاری امتیاز دارسی: در سال ۱۳۱۹ هجری قمری، سفیر ایران در فرانسه، امتیاز بهره‌برداری نفت کل ایران به غیر از ایالات آذربایجان، استرآباد و خراسان را به شخصی به نام دارسی داد. دارسی کار خود را برای استخراج نفت آغاز کرد و در سال ۱۳۲۱ هجری قمری، در قصر شیرین حفاری انجام داد و در این چاه، نفت فوران کرد. مسافت زیاد بین خلیج فارس تا قصر شیرین، سبب شد مدتی کار حفاری، نیمه تمام رها شود.

دومین سفر اروپایی شاه: شاه برای سفر به اروپا، از روسیه وام گرفت و در برابر آن، متعهد شد نرخ گمرک ایران به پنج درصد برای روسها کاهش پیدا کند. مظفرالدین شاه در سال ۱۳۲۰ هجری قمری روانه اروپا شد. مظفرالدین شاه در سال ۱۳۲۳ هجری قمری، به سومین سفر اروپایی خود رفت.

مهاجرت صغری: مدتی بود ندای آزادی خواهی در سراسر ایران شایع شده بود. سختگیریهای عین‌الدوله صدراعظم و حکام ایالات و ولایات بر مردم، آتش خشم را برافروخت. روحانیونی چون سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی و سخنران‌هایی مانند ملک‌المتکلمین، سید جمال واعظ و شیخ محمد واعظ مردم را تحریک کردند. جمعی از مردم و علما به نشانه اعتراض به اقدامات نوز بلژیکی، به چوب بسته شدن بازرگانان و حادثه بانک، در ۱۶ شوال ۱۳۲۳ هجری قمری، به حرم عبدالعظیم در شهر ری رفتند و آنجا تحصن کردند.

_{منبع عکس: ناشناس}

مهاجرت کبری: در هنگام تحصن در عبدالعظیم، شاه به متحصنین قول داد که خواسته‌های آن‌ها را انجام دهد؛ اما چنین نشد و نارضایتی علما و مردم سبب شد که این بار به قم بروند و در حرم حضرت معصومه تحصن کنند و خواسته‌های بیشتری را مطرح کنند. نتیجه تحصن مردم این شد که عین‌الدوله از وزارت استعفا داد و مظفرالدین شاه در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ هجری قمری فرمان مشروطیت را صادر کرد.

افتتاح مجلس اول: اولین مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ هجری قمری افتتاح شد. بیشترین تعداد نمایندگان مجلس اول را بازاریان و اصناف تشکیل دادند. در نخستین روزهای عمر مجلس ملی، صنیع‌الدوله به‌عنوان ریاست مجلس و وثوق‌الدوله به‌عنوان نیابت ریاست، انتخاب شدند.

قانون اساسی مشروطه: قانون مشروطه با ۵۱ اصل، در تاریخ ۱۴ ذی‌القعده ۱۳۲۴ هجری قمری به امضای مظفرالدین شاه رسید. مظفرالدین شاه قاجار به‌علت بیماری در ۱۹ ذی‌القعده ۱۳۲۴ هجری قمری فوت کرد.

محمدعلی‌شاه قاجار

_{منبع عکس:wikipedia}

محمدعلی‌شاه پسر و ولیعهد مظفرالدین شاه بود که بعد از مرگ پدر خود به سلطنت رسید و از مشروطه و مشروطه خواهان، حمایت کرد. مهمترین حوادث دوره محمدعلی شاه عبارت‌اند از:

مجلس اول: مجلس اول اقداماتی اساسی انجام داد که شامل اخراج مستشاران بلژیکی، رد کردن لایحه استقراض از دولتهای خارجی، موافقت با تاسیس بانک ملی و تجدید نظر در حقوق شاه و درباریان می‌شد.

قرارداد ۱۹۰۷: روسیه و انگلیس در آستانه جنگ جهانی اول و در دوران صلح مسلح، متصرفات خود را تقسیم کردند. طبق این قرارداد، در ایران به این صورت عمل شد که شمال در اختیار روسیه و جنوب در اختیار انگلستان قرار گرفت.

قرار داد ۱۹۰۷ در آستانه جنگ جهانی اول، بین روسیه و انگلستان بسته شد

استبداد صغیر: محمدعلی شاه که مجلس و مشروطه را سدی در برابر قدرت خود می‌دید، با حمایت بریگاد قزاق به فرماندهی لیاخوف روسی، رحیم خان، رئیس قبایل شاهسون آذربایجان و امیر مفخم رئیس حاج ایلخانی بختیاری در ۲۲ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ هجری قمری مجلس را به توپ بست و مشروطه خواهان را به قتل رساند.

فتح تهران: مجاهدین تبریز با نیروهای محمدعلی شاه جنگیدند، یپرم خان ارمنی در رشت یک کمیته مخفی به نام کمیته ستار تشکیل داد و به حمایت محمدولی سپهدار تنکابنی، زمین‌دار بزرگ شمال، با نیروهای خود روانه فتح تهران شد. صمصام‌السلطنه نیز به‌همراه سردار اسعد بختیاری از اصفهان و سپهدار تنکابنی نیز از شمال ایران راهی تهران شدند و تهران را فتح کردند.

_{منبع عکس: ناشناس}

عزل محمدعلی شاه: تهران فتح شد و محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناه برد. فاتحان تهران در بهارستان جمع شدند و خود را مجلس عالی اعلام کردند و هیاتی از ۲۲ نفر برای اداره امور کشور انتخاب کردند. این مجلس، محمدعلی شاه را در ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ هجری قمری از سلطنت خلع و دستور تبعید او را به خارج از کشور صادر کرد. محمدعلی شاه فرزند ۱۲ ساله او به نام احمدشاه را به سلطنت تعیین کرد.

احمدشاه قاجار:

_{منبع عکس: ناشناس}

مهمترین حوادث دوره حکومت احمدشاه قاجار عبارت‌اند از:

تشکیل مجلس دوم: در دوم ذی‌القعده ۱۳۲۷ هجری قمری مجلس دوم به ریاست مستشارالدوله تشکیل شد. چهار حزب در این مجلس حضور داشتند. حزب اجتماعیون اعتدالیون، حزب دموکرات عامیون، حزب اتفاق و حزب ترقیها. حزب اجتماعیون اعتدالیون از پنجاه و سه نفر تشکیل می‌شدند.

بازگشت محمدعلی شاه: محمدعلی شاه به‌همراه برادرانش سالارالدوله و ارشدالدوله از اوضاع داخلی ایران استفاده کردند و به سوی تهران لشگر کشیدند. در این زمان صمصام‌السلطنه نخست وزیر شد. نیروهای ارشدالدوله در جنگ با یپرم خان شکست خوردند و ارشدالدوله اعدام شد. سالارالدوله نیز شکست خورد و دست محمدعلی شاه برای همیشه از سلطنت کوتاه شد.

تشکیل مجلس سوم: مجلس سوم بعد از سه سال از انحلال مجلس دوم، در تاریخ ۱۶ محرم سال ۱۳۳۳ هجری قمری به‌وسیله احمدشاه قاجار افتتاح شد و مستوفی‌الممالک به نخست وزیری رسید.

جنگ جهانی اول در سال ۱۳۳۲ هجری قمری، مصادف با ۱۹۱۴ میلادی آغاز شد

جنگ جهانی اول: در سال ۱۳۳۲ هجری قمری مصادف با ۱۹۱۴ میلادی که احمدشاه تاج‌گذاری کرد، جنگ جهانی اول شروع شد. نخست وزیر احمدشاه، اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ را اعلام کرد؛ اما دولتهای خارجی به اقدامات خود در ایران ادامه دادند.

قیام میرزا کوچک خان جنگلی: میرزا کوچک خان جنگلی از فعالان حزب کمیته وحدت اسلامی، در اثنای جنگ جهانی اول قیام کرد. در گیلان نیروهای داوطلب جدیدی به رهبری خالو قربان و احسان الله خان به جنگلیها پیوستند. جنگلی‌ها که به رابین‌هود سواحل خزر شهرت داشتند، خواهان کمک مالی به کشاورزان، خودمختاری گیلان، حمایت از اسلام و لغو قراردادهای خارجی شدند.

قیام شیخ محمد خیابانی: شیخ محمد خیابانی در ۱۶ رجب سال ۱۳۳۸ هجری، فرقه دموکرات آذربایجان را تشکیل داد و روزنامه تجدد را تاسیس کرد. او توانست قیامی را علیه دولت قاجار تشکیل دهد که مخبرالسلطنه با کمک نیروهای قزاق آن را سرکوب و شیخ محمد خیابانی را به قتل رساند.

_{منبع عکس: ناشناس}

انقلاب روسیه: در سال ۱۹۱۷ میلادی، بلشویکها انقلاب کمونیستی خود را در روسیه به ثمر رساندند. ایران اولین کشوری بود که رژیم سوسیالیستی شوروی را به رسمیت شناخت. وثوق‌الدوله نماینده وقت خود را به روسیه فرستاد تا ضمن تبریک به دولت جدید، با این کشور قرارداد تجاری ببندد.

قرارداد ۱۹۱۹: نفوذ پلیس جنوب در ایران، وارد شدن عثمانیها به آذربایجان، رو به پایان بودن جنگ جهانی اول به نفع انگلستان و زبانه کشیدن آتش بلشویکها در شمال ایران، سبب شد قراردادی در سال ۱۹۱۹ بین وثوق‌الدوله نخست وزیر و سرپرسی سایکس، نماینده انگلیس امضا شود. لرد کروزن طراح اصلی این قرارداد بود. در این قرارداد، انگلیس ملزم شد به ایران وام دهد و راه آهن در ایران بسازد و ایران متقابلا امتیاز انحصاری تامین سلاح و آموزش نظامیان و اداری‌ها را به انگلستان بسپارد.

کنفرانس صلح پاریس در سال ۱۹۲۰ تشکیل شد تا تکلیف جنگ جهانی اول را روشن کند

کنفرانس صلح پاریس: بعد از جنگ جهانی اول، کنفرانس صلحی در پاریس در سال ۱۹۲۰ تشکیل شد تا درباره فاتحین و مغلوبین تصمیم‌گیری شود. ایران هیاتی متشکل از محمدعلی ذکالملک فروغی، مشاورالممالک انصاری و فیروزمیرزا نصرت‌الدوله را به این کنفرانس فرستاد.

کودتای رضاخان: رضاخان از افسران قزاق بود که در سال ۱۳۳۹ هجری قمری با حمایت انگلیسیها از قزوین به تهران رفت. او در مسیر خود با فردی به نام سیدضیاالدین طباطبایی که روزنامه رعد را در حمایت از انگلیسیها چاپ می‌کرد برخورد و گفتگوهایی با او انجام داد. بعد از آن، رضاخان در سوم اسفند ۱۲۹۹ هجری شمسی، تهران را بدون مقاومت، تصرف کرد.

_{منبع عکس: ناشناس}

اوج قدرت سیاسی سلسله قاجار

_{منبع عکس: ناشناس}

اوج قدرت سیاسی قاجارها در دوره ناصرالدین شاه صاحب قران بود. وی مدت ۵۰ سال در ایران پادشاهی کرد. حکومت قاجار حکومتی نبود که ایران را از لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی رشد و توسعه خاصی بدهد. اساس این حکومت از یک فرهنگ ایلی گرفته شده بود و با مفهوم توسعه، آشنایی چندانی نداشتند. در عین حال می‌توان گفت بیشترین ارتباط با دول خارجی در دوره قاجاریه شکل گرفت. بنابراین می‌توان گفت ارتباط ایران با دنیای مدرن بیرون در زمان قاجاریه شکل گرفت و امیرکبیر و عباس میراز شخصیت‌هایی در دولت قاجاریه بودند که بیشترین تلاش را برای متجدد کردن ایران انجام دادند.

فرهنگ و اعتقادات قاجاریه

_{منبع عکس: ناشناس}

قاجاریه حکومتی شیعه مذهب بودند؛ اما فرهنگ و اعتقادات آن‌ها به صورتی بود که بیشتر به‌ظاهر دین اهمیت می‌دادند تا معنا و مفهوم آن. در این دوه علمای دینی خاصی پرورش نیافتند و علمایی چون طباطبایی و بهبهانی یا شیخ فضل‌الله نوری نیز بیشتر در زمینه سیاسی فعال بودند. در دوره قاجاریه، بویژه عصر ناصرالدین شاه، تعزیه به‌عنوان یکی از جلوه‌های مذهبی این حکومت، رواج قابل توجهی یافت. علت توجه به این هنر مذهبی ایرانی و اسلامی، علاقه شاه به تعزیه و نشان دادن شکوه و عظمت حکومت قاجاریه از این طریق به مردم و اجتماع آن زمان بود.

نگاهی به تاریخ اجتماعی عصر قاجاریه، نشان می‌دهد که در دوره قاجاریه اوضاع اجتماعی و اقتصادی مردم چندان مطلوب نبود. ظلم حاکمان قاجاریه به مردم سبب می‌شد که نتوانند نارضایتی خود علیه حکومت را نشان دهند تا اینکه سرانجام، رضاشاه به عمر این حکومت پایان داد.

جاهای دیدنی به‌جای مانده از سلسله قاجار

سبک معماری عصر قاجاریه، به سبک معماری قرن ۱۳ و ۱۴ است. تاریخ نگاران بر این عقیده هستند که شاخصه‌های این نوع معماری، تقلید از غرب است و شاخصه‌های معماری غربی را نشان می‌دهد. برخی دیگر بر این عقیده هستند که نگاه منتقدانه‌ای که از شکست در جنگهای ایران و روس برخاست سبب شد جامعه ایران در دوره قاجار، کمی متحول شود و یک معماری متفاوت را ایجاد کند که نشان از رویکرد آرمانگرایانه آن‌ها دارد.

کاخ آقا محمدخان قاجار

_{منبع عکس: ناشناس}

کاخ آقا محمد‌خان قاجار، تنها اثری است که از معماری عصر آقا محمد‌خان و دارالحکومه او برجای مانده است. این کاخ به دستور آقا محمد‌خان قاجار بنا شد. مکان این کاخ در عصر صفویه، توسط دولت خریداری شد تا برای ساخت دولتخانه استفاده شود. با ایجاد حکومت قاجاریه، از این مکان به‌عنوان مقری برای نیروهای نظامی استفاده شد و سپس کاخ آقا محمدخان در آن ساخته شد.

کاخ آقا محمدخان در گرگان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. این کاخ شامل یک عمارت کلاه‌فرنگی، دارالعماره و دارالحکومه است. عمارت کلاه فرنگی این کاخ در غرب محوطه واقع شده و سرای پذیرایی حاکم استرآباد محسوب می‌شد. عمارت دارالعماره و دارالحکومه نیز ساختمانی زیبا و معروف داشت که با سنگ ساخته شده بود. ظاهر کاخ آقا محمدخان قاجار شباهت بسیاری به کا‌‌خهای دوره قاجار چون کاخ مرمر دارد.

قصر قاجار

_{منبع عکس:wikipedia}

قصر قاجار از قدیمی‌ترین قصرهای دوره قاجاریه بود. این قصر نزدیک چهارراه قصر واقع بود. این کاخ در جاده قدیم شمیران منتهی به خیابان عباس‌آباد تهران بود که در دوره حکومت رضاشاه پهلوی، خراب شد و به‌جای آن، زندان قصر ساخته شد. بنای کاخ قصر قاجار روی یک تپه ساخته شده و روی چهار برج استوار بود. این بنا پنجره‌های بیرونی نداشت و بیشتر از اینکه شبیه قصر باشد شباهت به یک زندان داشت. برخی بر این عقیده‌اند که این کاخ در دوره فتحعلیشاه قاجار ساخته شده بود.

کاخ گلستان

_{منبع عکس: ناشناس}

کاخ گلستان یکی از جذابترین و زیباترین بناهای تاریخی در استان تهران است. این کاخ از لحاظ معماری و ارزش تاریخی از مهم‌ترین بناهای دوره قاجاریه است که در طول سال، گردشگران بسیاری را جذب خود می‌کند. این کاخ از بخش‌هایی چون تالار سلام، تالار سفره‌خانه، تالار برلیان، خلوت کریمخانی، تالار آیینه، تالار الماس، کاخ شمس‌العماره و کاخ ابیض تشکیل شده است. خلوت کریمخانی و ایوان تخت مرمر به دوره کریمخان زند تعلق دارند و جزو قدیمی‌ترین بناهای مجموعه کاخ گلستان محسوب می‌شوند.

مجموعه فرهنگی-تاریخی گلستان از بخش‌هایی چون کتابخانه، نسخه‌های خطی، مرکز سندهای خطی و تصویری، امور بین‌الملل و امور فرهنگی، واحد کودکان و نوجوانان تشکیل می‌شد. در اطراف کاخ گلستان، جاهای دیدنی بسیاری وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به قهوه‌خانه حاج علی درویش، خیابان ناصرخسرو، سبزه‌میدان، کوچه مروی و دالفنون اشاره کرد.

• ساعت کار: کاخ گلستان در فصل بهار و تابستان از ساعت ۹ تا ۱۸ و در فصل‌های پاییز و زمستان از ساعت ۹تا ساعت ۱۸ عصر قابل بازدید است. کاخ گلستان در روزهای تعطیل که مربوط به مراسم عزاست، تعطیل است.
• تلفن: ۳۳۹۵۶۶۶۲-۰۲۱
• آدرس: تهران، خیابان پانزده خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ، کاخ گلستان (نمایش روی نقشه)

مسجد و مدرسه سپهسالار

_{منبع عکس: ناشناس}

مسجد سپهسالار یکی از آثار دوره قاجاریه است که بعد از انقلاب به نام مسجد آیت الله مطهری شهرت یافت. در کنار این مسجد، مدرسه‌ای قرار دارد که در کنار مجلس شورای ملی و در خیابان بهارستان قرار دارد. موسس مسجد و مدرسه سپهسالار، میرزا حسین خان سپهسالار بود. او صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار بود که دستور ساخت مدرسه را در سال ۱۲۵۸ صادر کرد. سپهسالار در سال ۱۲۶۰ هجری قمری در شهر مشهد فوت کرد. برادر او یحیی مشیرالدوله بنا را در مدت ۵ سال کامل کرد. میرزا مهدی شقاقی که به ممتحن‌الدوله مشهور بود بنا را طراحی کرد و استاد حسن معمار قمی آن را ساخت. طراح بنا جزو افرادی بود که برای تحصیل از تهران به فرانسه اعزام شده بودند.

میرزا حسین خان سپهسالار، موسس مسجد و مدرسه سپهسالار بود

معماری این دو بنای سپهسالار که اولین و بزرگترین مدرسه و مسجد در تهران محسوب می‌شوند، با ترکیبی از معماری ایرانی و استانبولی بنا شده‌اند. هشت گلدسته مسجد و دو گوش خوابیده گنبد بنا، معماری مساجد ترکیه را به ذهن تداعی می‌کند. بازدید از مسجد و مدرسه سپهسالار در هنگام برقراری مراسم بزرگداشت شخصیت‌های بزرگ فراهم است. اما در روزهای دیگر سال، امکان بازدید برای همه افراد، امکان‌پذیر نیست و برای بازدید از این مجموعه، باید هماهنگی‌های لازم صورت گیرد. 

• آدرس: تهران، خیابان بهارستان،مجاور مجلس شورای ملی(مشاهد نقشه)

دارالفنون

_{منبع عکس: ناشناس}

مدرسه دارالفنون، اولین موسسه آموزشی جدید در ایران است. این مدرسه در سال ۱۲۳۰ هجری قمری با همت وزیر ناصرالدین شاه، یعنی امیرکبیر ساخته شد. امیرکبیر در دوره صدارت سه سال و سه ماهه خود، اصلاحات بسیاری انجام داد که مهم‌ترین آن‌ها تاسیس مدرسه دارالفنون بود. هدف امیرکبیر ارتقای سطح دانش مردم بود. از خدمات مهم او انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه، رسیدگی به اوضاع مالیه، پیشگیری از رشوه‌خواری و حذف القاب دولتی بود.

مدرسه دارالفنون در سال ۱۲۳۰ هجری قمری به همت امیرکبیر ساخته شد

دارالفنون از هفت شعبه برخوردار بود که در آن، اصل پزشکی، مهندسی و علمی به جوانان آموزش داده می‌شد. دارالفنون در نشریات دولتی عصر خود، با نام‌هایی متفاوت بیان شده که برخی از آن‌ها عبارت از: مدرسه نظامیه، مکتب‌خانه شاهی و معلم‌خانه هستند.

دارالفنون دو در ورودی دارد که در خیابان ناصرخسرو قرار دارند. ساختمان آن‌ها دارای یک حیاط مرکزی است که در چهار طرف آن، حیاط است و در دو طبقه واقع شده‌اند. در شمال مدرسه، یک حیاط قرار دارد و در بخش جنوبی نمازخانه، سکو برای تئاتر و یک سالن آمفی‌تئاتر واقع شده است.

• آدرس: تهران: میدان امام خمینی، خیابان ناصرخسرو، پلاک ۲۶۶ (مشاهده نقشه)

بازار تهران

_{منبع عکس: ناشناس}

بازار تهران وسعتی در حدود ۱۰۵ هکتار دارد. این بازار در دوره قاجاریه ساخته شده و مجموعه آن از خرده‌فروش‌ها، عمده‌فروشها، کارگاه‌های تولیدی و انبارهای کالا تشکیل شده است. در واقع می‌توان گفت بازار تهران مرکز اصلی توزیع کالا در کشور محسوب می‌شود.

تاریخچه بازار نشان می‌دهد که سابقه این بازار به دوره صفویه می‌رسد؛ اما آقامحمدخان قاجار، دالان‌ها و حجره‌های آن را بازسازی و کمک بسیاری به رونق آن کرده است. در عصر فتحعلیشاه نیز یک مسجد جامع در اطراف بازار ساخته شد. با وجود اینکه در آن دوره هر محله، بازاری جداگانه داشت؛ اما بازار شهر بسیار جذابتر بود و از دروازه شاه عبدالعظیم تا مسجد جامع تداوم داشت. در این دوره، بازار از غرب و شمال غرب، توسعه یافت و بازار مروی و چهار سوق کوچک و بزرگ و چهل تن در اطراف آن بنا شدند. در عصر محمدشاه نیز بازاری با نام بین‌الحرمین به این بازار افزوده شد.

سابقه بازار تهران به دوره صفویه می‌رسد و شاهان قاجار به مرور به آن افزودند و آن را توسعه دادند

در دوره ناصرالدین شاه، یک ورودی اصلی برای بازار تهران طراحی شد و بخش‌هایی چون بازار امیر، سرای امیر و بازار کفاش‌ها به آن افزوده شد. همچنین بازارهایی چون بازارچه معیر و قوام‌الدوله نیز در اطراف آن بنا شدند. در نزدیکی این بازار، تیمچه‌هایی بود که بقایای بعضی از آن‌ها هنوز دیده می‌شود.

بازار تهران چند ورودی دارد که از مسیرهای مختلف می‌توان به آن‌ها رسید. یک ورودی آن از سمت خیابان پانزده خرداد به سبزه میدان است. این مسیر جذابیت‌های زیادی دارد و بازار آجیل‌فروشها نیز در آن واقع شده است. از جلوی بازار رضا که عبور کنید، فروشگاه‌های پوشاک زنانه شما را جذب خود می‌کند.

• آدرس: تهران، میدان پانزده خرداد، بازار بزرگ تهران (مشاهده نقشه)
• ساعت بازدید: شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۷ عصر. برخی مغازه‌ها که جنس خارجی می‌فروشند تا ساعت ۲۰ باز هستند، در روزهای تعطیل، فعالیت مغازه‌های داخل بازار تا ساعت ۱۴ است. در روزهای تعطیل رسمی و جمعه‌ها، بازار تهران فعالیت نمی‌کند و فقط برخی پاساژها در انتهای خیابان اصلی بازار قرار دارند

قصر فیروزه

_{منبع عکس: ناشناس}

قصر فیروزه که به کاخ فرح‌آباد نیز شهرت دارد، در دوره قاجار ساخته شده است. این کاخ قجری در دوشان‌تپه و انتهای خیابان پیروزی واقع شده است. این کاخ در سال ۱۲۸۱ هجری و به دستور مظفرالدین شاه قاجار ساخته شد. معماری این قصر با الگوگیری از معماری پاریس و به‌شکل نیم‌دایره ساخته شده است. گنبد فیروزه‌ای روی سقف این کاخ قرار دارد. باغ و کاخ فرح‌‌آباد سه محوطه دارند. محوطه اول آن، محلی برای سکونت خادمان قصر، محوطه دوم قصر، باغ آن و محوطه سوم نیز شامل باغ و استخر بزرگ آن است.

معماری قصر فیروزه، کاملا به سبک اروپایی ساخته شده است

در طراحی این باغ، نیمه شرقی بیشتر از نیمه غربی ساخت‌وساز شده و قرینه‌سازی در معماری آن به کار نرفته است. معماری کاخ کاملا به سبک اروپایی است. در زمان محمدعلی شاه به این کاخ توجهی نشد؛ اما در دوره احمدشاه کاخ فیروزه دوباره رونق گرفت و یک اندرونی به آن افزوده شد.

کاخ مسعودیه

_{منبع عکس: ناشناس}

عمارت مسعودیه از ساختمانهای دوره قاجاریه است. این عمارت را مسعود میرزا قاجار ساخت. به همین دلیل به عمارت مسعودیه شهرت یافت. مسعودمیرزا به ظل‌السلطان شهرت داشت و فرزند ارشد ناصرالدین شاه بود. این عمارت به‌دلیل قرار گرفتن در میدان بهارستان، حوادث متنوع و گوناگونی به خود دیده است.این عمارت در یک زمین به مساحت ۴هزار متر مربع ساخته شده است و معمار آن را فردی با نام سراج‌الملک بود که در سال ۱۲۹۵ هجری قمری، آن را بنا کرد. همه کاشی نوشته‌های عمارت مسعودیه، همین تاریخ را ذکر کرده‌اند.

معماری دوره قاجار از معماری کشورهای اروپایی تاثیر پذیرفت

معماری دوره قاجاریه از معماری دیگر کشورهای اروپایی اثر پذیرفت و همین امر سبب شد که نوآوری‌هایی در آن ایجاد شود. شیوه نو، شامل تغییراتی در شیوه‌های معماری کهن شد؛ اما نتوانست شیوه‌ای کاملا جدید را ارائه کند. این تغییرات سبب شد که معماری عصر قاجاریه نسبت به دوره‌های قبل، جایگاه بهتر و کاملتری را به خود اختصاص دهد. در معماری جدید، تنوع فضا بیشتر شد و فضا به گشایشی رسید که الگوهای قدیم معماری ایران برای گسترش فضا، تکمیل شده‌اند.

• آدرس: میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان، عمارت مسعودیه(مشاهده نقشه)
• ساعت بازدید:  همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۶، به‌جز روزهای تعطیل سوگواری

قصر یاقوت

_{منبع عکس: ناشناس}

قصر یاقوت که در شرق تهران و در منطقه سرخه حصار قرار دارد در دوره ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. این کاخ در حدود ۱۰ سال پیش از پایان یافتن سلطنت سلطان صاحب قران، بنا شد. قصر یاقوت شامل یک قصر بیرونی و حرم‌خانه سلطنتی بود و در حدود ۲۰۰ اتاق دارد. عمارت این قصر به نام‌های یاقوت و سرخه حصار شهرت دارد. قصر علاوه بر کاخ اصلی سلطنتی، دو عمارت با نام‌های کوشک بیرونی و حرم‌خانه داشت. سربازخانه، گرمابه و کاروان‌سرا از دیگر بناهای موجود در قصر یاقوت هستند.

قصر یاقوت در دوره ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد

قصر یاقوت در عصر قاجار به‌دلیل حادثه آتش‌سوزی از بین رفت؛ اما دوباره بازسازی شد. این بنا اولین قصر ایرانی است که کاملا بر اساس اسلوب معاری غیرایرانی ساخته شده و هیچ تاثیری از معماری ایرانی نگرفته است. برای مثال در بالای درب ورودی قصر یاقوت، یک ایوان قرار دارد که در معماری اروپایی برای معرفی اشخاص حکومتی مهم و ابراز احساسات به مردم ساخته شده است.

• آدرس: تهران، سرخه حصار، انتهای اتوبان شهید همت، اول جاده آبعلی(مشاهده نقشه)

کاخ عشرت‌آباد

_{منبع عکس: ناشناس}

کاخ عشرت‌آباد یک عمارت کلاه فرنگی است که در سال ۱۲۹۱ هجری قمری به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. این عمارت در وسط باغ، فواره، حوض و چشمه‌های فراوانی دارد و دورتادور آن، ۳۰ خانه کوچک دو اتاقی با شکل نیم‌دایره ساخته شده بود که در و پنجره چوبی داشتند و به سوی حوض باز می‌شدند و هر یک از آن‌ها، متعلق به یکی از زنان شاه بود.کارکرد این کاخ ییلاقی برای شاهان قاجار، بیشتر تفریحی بود. عمارت کلاه فرنگی آن نیز چهار طبقه داشت که طبقه چهارم بنا از یک شیروانی دارای شاه‌نشین، تشکیل شده بود که با آیینه‌کاری و مقرنس، کار شده بود.

کاخ ییلاقی فرح‌آباد به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد و کارکرد آن تفریحی بود

این عمارت، تمام هنرهای سده سیزدهم خورشیدی که شامل نقاشی، مقرنس و آیینه‌کاری می‌شد در خود داشت. در این عمارت می‌توان بازمانده نخستین کاغذدیواری‌ها را به وضوح مشاهده کرد. بعد از پیروزی انقلاب، نیروهای سپاه پاسداران این پادگان را مصادره کردند و نام آن به پادگان ولیعصر تغییر داده شد. در حال حاضر این کاخ در محوطه یک پادگان، واقع شده و امکان بازدید افراد از آن فراهم نیست. از این بنا، تنها کاخ اصلی آن بر جای مانده است.

• آدرس: میدان عشرت‌آباد، پادگان عشرت‌آباد، کاخ عشرت‌آباد(مشاهده نقشه)

حوضخانه کاخ گلستان

_{منبع عکس: ناشناس}

حوض‌خانه کاخ گلستان به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد. او دستور ساخت این حوض‌خانه را بعد از بازگشت از سفر به خارج صادر کرد. در ضلع شمالی حوض‌خانه، آبنمایی است که سرچشمه آن  قنات مهرگرد بود. شاخه‌ای از آب این چشمه به حوض محوطه و شاخه دیگر، به حوض وسط کاخ گلستان می‌رسد.

حوضخانه کاخ گلستان به‌دلیل آب و هوای خنکی که داشت، برای استراحت درباریان کاربرد داشت. معماری این حوض‌خانه تلفیقی از معماری ایران و اروپا بود که در دوره پهلوی به موزه تبدیل شد. این مکان در دوره پهلوی برای برپایی جشن‌ها استفاده می‌شد و بعدها در این مکان یک موزه برای نمایش تابلو نقاشی و هدایای شاهان اروپا به شاهان ایران در نظر گرفته شده است.  اکنون در این موزه، یک نمایشگاه دائمی برای نمایش تابلوهای نقاشان بزرگ اروپا و ایران تعبیه شده است.

عمارت عین‌الدوله

_{منبع عکس: ناشناس}

عمارت عین‌‌الدوله در پایان دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول، با مساحتی در حدود ۱۹۰۰ متر مربع و با زیربنای ۸۰۰ متر ساخته شد. بعد از جنگ جهانی دوم این عمارت، میزبان یک اجلاس بین کشورهای انگلیس، آمریکا و شوروی بود. در این مکان چرچیل، استالین و روزولت با هم ملاقات کردند.

این مکان دیدنی، یک باغ-عمارت، متعلق به عین‌الدوله است که وزیر دوره قاجاریه بود. این عمارت در دوره پهلوی مکانی برای سکونت خانواده هروی شد. این عمارت در زمان ساخت، شامل یک عمارت تشریفاتی، یک استخر و یک باغ بزرگ بود. این اثر در سال ۱۳۷۶ هجری شمسی در فهرست آثار ملی قرار گرفت و در سال ۱۳۸۶ توسط شهرداری بازسازی شد و مورد استفاده قرار گرفت.

• آدرس: تهران: پاسداران، میدان هروی، خیابان وفامنش، خ جمالی، شماره ۱۷(مشاهده نقشه)

قصر محمدیه

_{منبع عکس: ناشناس}

قصر محمدیه، عمارت محمدشاه قاجار است که در زمین‌های اسدآباد در شمیران ساخته شد. پزشکان برای محمدشاه به‌دلیل بیماری که داشت، هوای خوب را تجویز کرده بودند. ازاین‌رو عمارتی در یک مکان ییلاقی بنا کرد و آن را عمارت محمدیه نامید.

قصر محمدیه برفراز یک تپه سنگی ساخته شده است و جنس آن از سنگ و ساروج است. این قصر، برج و بارویی استوار داشت و شامل بیوتات و بخش‌های بیرونی، درونی و چندین مسجد و حمام بود. این قصر ۳۰۰ ذرع طول و ۱۰۰ ذرع عرض داشت و بیوتات و بخش‌های اندرونی و بیرونی را شامل می‌شد. محمدشاه در سال ۱۲۶۴ هجری قمری در حالی که هنوز ساخت عمارت کامل نشده بود، به آنجا رفت تا از هوای خنک بهره‌مند شود.

• آدرس: تهران، بعد از دروازه شمیران، بین زندان قصر و کاخ نگارستان(مشاهده نقشه)

عمارت کوشک

_{منبع عکس: ناشناس}

عمارت کوشک دارای یک معماری برونگرا است و محل قرار گرفتن آن در محور اصلی باغ بود که از مرکز تا انتهای باغ را شامل می‌شد. کوشک در محور اصلی باغ است و از ساختار باغ و ایجاد یک چشم‌انداز مناسب و تاثیرگذار بر محور اصلی برخوردار است. طوری که هنگام ورود به باغ و عبور از عمارت سردر، عمارت کوشک قابل‌مشاهده است. طرح کوشک در باغ ایرانی طبق طرح صفه با نقش‌های مربع، هشت ضلعی و طرح‌های هشت بهشت به‌شکل مدور است.

عمارت کوشک از معماری برونگرا برخوردار بود و چشم‌اندازی زیبا و جذاب داشت

اندازه کوشک‌های باغ بین ۱۲ تا ۲۰ متر است که بزرگترین آن‌ها ۲۵ متر هم می‌شود. این کوشکها در چهار جبهه اصلی از خصوصیاتی یکسان برخوردارند. کوشک‌ها اکثرا بلندتر از سطح زمین‌های باغ ساخته می‌شدند، تا به‌نحوی مناسب از چشم‌انداز بیرون قابل‌مشاهده باشند.

• آدرس:تهران: میدان فردوسی، خیابان فردوسی، خیابان کوشک(مشاهده نقشه)

خانه تاریخی سردار اسعد بختیاری

_{منبع عکس: ناشناس}

خانه تاریخی سردار اسعد از آثار دوره ناصرالدین شاه قاجار است. این مجموعه تنها بازمانده باغ‌های ایلخانی تهران محسوب می‌شود. این خانه در سال ۱۲۹۱ هجری شمسی ساخته شد. هزینه ساخت خانه سردار اسعد بختیاری را جعفرقلی خان بختیاری داد. بعد از ساخت و سازهایی که با کارکرد اداری در خیابان فردوسی صورت گرفت، خانه سردار اسعد نیز که داخل این مجموعه بود به‌وسیله بانک ملی خریده شد و برای باشگاه ورزشی، کتابخانه و محل پذیرایی مهمانان، مورد استفاده قرار گرفت. بعد از آن، بانک ملی این بنا را به موزه بانک ملی، تبدیل کرد.

• آدرس: تهران؛ ضلع غربی میدان توپخانه، خیابان فردوسی،خانه تاریخی سردار اسعد(مشاهده نقشه)

خانه طباطبایی‌ها

_{منبع عکس: ناشناس}

خانه طباطبایی از جاهای دیدنی شهر کاشان است. این خانه متعلق به فردی به نام حاج جعفر طباطبایی نطنزی است. این مجموعه خانه، شامل سه بخش است که اندرونی، بخش خدمه و بخش بیرونی را شامل می‌شود. خانه تاریخی طباطبایی‌ها در حدود ۵۰۰۰ متر مربع مساحت دارد. این خانه ۴۰ اتاق دارد و از ۴حیاط و سرداب برخوردار است. معماری خانه طباطبایی‌ها از نوع معماری حجاب‌دار به شمار می‌رود و دارای تقارن بوده و درونگرا است. بنا از نظر استحکام در برابر زلزله مقاوم، و آبرسانی به آن ساده است و از رطوبت بنا برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. خانه چهار صحن و یک حیاط دارد که حیاط مرکزی آن به بیرون و دو حیاط دیگر یکی به اندرونی و دیگری به خدمه تعلق دارند.

خانه طباطبایی‌ها از آثار دوره قاجاریه است که در شهر کاشان ساخته شده است

بخش اندرونی خانه، یک اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در اطراف خود دارد. خانه دارای سردابهایی است که بادگیر هوا در آن جریان دارد. حیاط ضلع شمال غربی بزرگ‌تر است و اتاق‌هایی که در آن قرار دارند، بیشتر هستند و سرسرایی مجزا دارند. زیر اندرونی، سردابی بزرگ است که مشخصات منحصربه‌فرد دارد و به‌دلیل بادگیر، سقف ضربی و نوع مصالح بنا، اختلاف ارتفاع بنا با سطح کوچه را به ۸ تا ۱۰ متر می‌رساند. در فصل‌های گرم، اختلاف درجه دما در زیرزمین این خانه و بیرون آن در حدود ۲۰ درجه است.

• آدرس: اصفهان،کاشان،محله سلطان امیر احمد،خیابان علوی،خانه طباطبایی ها(مشاهده نقشه)

خانه بروجردی‌ها

_{منبع عکس: ناشناس}

خانه بروجردی‌ها نیز در دوره قاجاریه ساخته شده و مساحتی در حدود ۳۰۰۰ متر مربع دارد. بنا از دو حیاط اندرونی و یک حیاط بیرونی تشکیل شده است. خانه بروجردی‌ها بر اساس شرایط آب و هوایی کویری کاشان طراحی شده و طراحی خانه به‌گونه‌ای است که در گرمای تابستان، هوایی خنک از طریق بادگیرها در خانه جریان پیدا می‌کند و در سرمای زمستان نیز هوای گرم در خانه جریان پیدا می‌کند.

خانه بروجردی‌ها دو بخش اندرونی و بیرونی دارد که سردر اصلی و هشتی ورودی آن، بین هر دو بخش، مشترک است. بنا از لحاظ خصوصیات محلی، تزیینات داخل بنا و عناصر معماری، اهمیت بسیار دارد. در نقاشی بنا، از رنگ‌های متنوعی استفاده شده و نقاشی‌ها با آبرنگ و رنگ روغن کار شده‌اند. این نقاشی‌ها زیر نظر کمال‌الملک، نقاش بزرگ، طراحی شده‌اند. نورگیرهای خانه بروجردی‌ها به‌شکل هلالی هستند و بادگیرهای آن‌ها با قرینه‌ای جالب و جذاب، خودنمایی می‌کنند. این نورگیرها از نظر طراحی در رده آثار معماری سنتی ایران، قرار می‌گیرند.

خانه بروجردی‌ها در سال ۱۲۹۲ ساخته شد و مالک آن، حاج جعفر نطنزی بروجردی بود

تاریخ ساخت خانه بروجردی‌ها در کتیبه، سال ۱۲۹۲ ذکر شده است. این خانه به حاج جعفر نطنزی بروجردی که یکی از تاجران بزرگ شهر بود تعلق دارد. طبق منابع به‌جای مانده ساخت خانه در حدود ۱۸ سال به طول انجامید. در ساخت این بنا بیشتر از ۱۵۰ بنا و هنرمند در فنون مختلف به کار گرفته شد. بخش بیرونی بنا از سال ۱۳۵۳ هجری شمسی به میراث فرهنگی تعلق گرفت و بخش اندرونی خانه در تملک خصوصی است. بنا از حیاطی کشیده برخوردار بود که در دو سر آن، دو مجموعه فضایی قرار داشت که نمای آن‌ها نسبت به دو جبهه دیگر، ارتفاع بیشتری داشت.

• آدرس: اصفهان- کاشان- محله سلطان امیر احمد- خیابان علوی، خانه بروجردی‌ها(مشاهده نقشه)

سلسله قاجاریه یکی از سلسله‌های مهم تاریخ معاصر ایران است. در دوره پادشاهای قاجارها تحولات مهمی در ایران رخ داد که یکی بر دیگری تاثیرگذار بود. از مهم‌ترین رخدادهای این دوره، برقراری رابطه ایران با دیگر کشورهای دنیا است. باز شدن درهای ایران به روی دنیا و ارتباط با آن‌ها سبب شد که ایران تا حدود زیادی با مفهوم مدرنیته و تجدد، آشنایی پیدا کند. اگرچه قاجارها به‌دلیل خوی ایلیاتی و نبود امکانات، نتوانستند مدرنیته را در معنای اصلی آن درک کنند؛ اما فرصت آشنایی با آن را پیدا کردند. شما هم نظر خود را درباره سلسله قاجاریه با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.