مهارت انعطاف پذیری چیست؛ راهکارهای تقویت و آموزش آن به کودکان

سازگاری با شرایط و انعطاف پذیری در زندگی مهارتی مهم است. در قرن ۲۱ تکنولوژی با سرعتی سرسام‌آور به پیش می‌تازد و هر روز از اختراعی جدید رونمایی می‌شود و این تغییرات زندگی و روال کارها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در چنین شرایطی کارفرمایان به دنبال افرادی هستند که از ایده‌های جدید استقبال کنند، با شرایط پیش‌بینی‌نشده سازگار شوند و زمانی که کارها طبق برنامه پیش نرفت، انعطاف‌پذیر باشند. شما به‌عنوان فردی که در قرن ۲۱ زندگی می‌کند، باید خود را به مهارت انعطاف‌پذیری مجهز کنید. در ادامه با تعریف دقیق انعطاف‌پذیری و راهکارهای تقویت این مهارت آشنا می‌شوید.

واژه انعطاف‌پذیری به‌معنی قابلیت خم‌شدن و نشکستن است.

انعطاف پذیری در زندگی یعنی بتوانید بدون ترس و استرس خود را با شرایط و محیط جدید وفق بدهید، مطابق با شرایط موجود و نیازِ لحظه تغییر کنید و استراتژی‌های جدیدی برگزینید. همه ما ممکن است در زندگی و شغل خود با تغییراتی مواجه شویم. برخی از این تغییرات برنامه‌ریزی‌شده و پیش‌بینی‌پذیر هستند و ما فرصت کافی برای آماده‌شدن و مواجهه با آنها را داریم، مثل نقل مکان به خانه جدید یا تغییر شغل. برخی از تغییرات مثل بیماری یا ازدست‌دادن شغل هم خارج از اختیار ما و پیش‌بینی‌نشده هستند.

فرد یا گروهی انعطاف‌پذیر به‌خوبی می‌داند که در شرایط پیش‌بینی‌نشده چگونه باید عمل کند. چنین گروهی با تغییر شرایط نیاز به آموزش و یادگیری مجدد مهارت‌ها ندارد و به‌سرعت استراتژی‌های درخور شرایط جدید را در پیش می‌گیرد.

تعریف انعطاف پذیری در روانشناسی مفهومی کلی است و می‌تواند موارد متنوعی مثل انعطاف پذیری در محیط کار، انعطاف پذیری اجتماعی وانعطاف پذیری در زندگی شخصی و روابط را شامل شود. مثلا وقتی بتوانید بدون مشقت و مقاومت زیاد وظایف جدیدی را بر عهده بگیرید که در محیط کار به شما محول می‌شوند یا وقتی بتوانید با مسائلی مثل تغییر مدام شغل کنار بیایید، می‌توان گفت که شما در محیط کارتان فردی انعطاف‌پذیر هستید.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند افرادی که هوش هیجانی و ثبات هیجانی بالایی دارند بهتر می‌توانند به شرایط جدید و متغیر خو بگیرند و سازگار شوند. افرادی که انعطاف‌پذیری بیشتری دارند، رضایت شغلی بالاتری نیز دارند. همچنین بین عملکرد شغلی و انعطاف‌پذیری در محیط کار نیز ارتباط وجود دارد.

ابتکارعمل، واکنش مثبت به تغییرات، استقبال از چالش‌ها، ایمان به توانایی‌ها و حتی توانایی غلبه بر استرس از نشانه‌های وجود مهارت انعطاف‌پذیری هستند. اگر در بخش ویژگی‌های فردی آگهی‌ استخدام با هریک از این عبارت‌ها روبهرو شدید، بدانید کارفرما دنبال فردی است که در محیط کار انعطاف‌پذیری داشته باشد.

انعطاف پذیری در محیط کار ممکن است شامل یکی از موارد زیر باشد:

• سازگارشدن و کار در مواقعی که تغییرات پیش‌بینی‌نشده‌ای در شرایط به وجود می‌آید. مثل مواقعی که مشکلی ناگهانی بروز می‌کند، اطلاعات جدیدی به دستمان می‌رسد، اولویت‌های کسب‌وکار تغییر می‌کنند یا مشتری درخواست خود را تغییر می‌دهد.
• ایجاد تغییر در عملیاتی که از قبل برنامه‌ریزی شده‌اند به‌دلیل تغییر شرایط یا کسب اطلاعات جدید.
• تغییر شیوه ارتباط با مشتریان یا همکاران برای رسیدن به بهترین نتیجه.
• قبول وظیفه‌ای که با وظایف معمول شما تفاوت دارد با هدف حل مشکل یا کمک به سازمان برای رسیدن به هدفی خاص.
• واکنش مثبت و پذیرش مواردی مثل اضافه‌کاری، پذیرش نقشی متفاوت یا سفر پیش‌بینی‌نشده در مواقعی که شرایط ایجاب می‌کند.

انعطاف‌پذیری در محیط کار برای تمام افراد شاغل ویژگی مثبتی به حساب می‌آید، اما اهمیت این مهارت در برخی مشاغل بیشتر است. مشاغلی مانند:

این مشاغل نیازمند برخورد و تعامل با افراد مختلف یا ساعات کاری طولانی هستند و بدون مهارت انعطاف پذیری نمی‌شود تحملشان کرد.

سؤالات مربوط به انعطاف‌پذیری در مصاحبه شغلی

در مصاحبه‌های شغلی ممکن است مصاحبه‌کنندگان میزان انعطاف‌پذیری شما را با چنین سؤالاتی بسنجند:

• تا به حال برایتان پیش آمده که اتفاقات طبق برنامه شما پیش نروند و شرایط به طور ناگهانی تغییر کند؟ در چنین مواقعی چطور رفتار می‌کنید؟
• تا به حال برایتان پیش آمده که اولویت‌های خود را تغییر بدهید و در برنامه ازپیش‌تعیین‌شده خود تغییر ایجاد کنید؟

یا سؤالات کلی‌تر درباره نحوه برخورد شما با مشکلات و بحران‌ها:

• دشوارترین چالشی که تاکنون با آن روبه‌رو شده‌اید چه بوده؟ چگونه از پسش برآمده‌اید؟
• چگونه ‌با شکست‌ها کنار می‌آیید؟
• تا به حال برای حل یک مشکل چندین راه‌حل را امتحان کرده‌اید؟ کمی در این باره توضیح دهید.

در پاسخ به این سؤال‌ها می‌توانید مثال‌های موردی بزنید و از استراتژی‌هایی بگویید که در مواقع بروز بحران در پیش گرفته‌اید.

با تقویت مهارت انعطاف‌پذیری به‌خوبی می‌توانید اتفاقات غیرمنتظره را مدیریت کنید و در مواقع بروز چنین اتفاقاتی با جریان تغییر همگام شوید. بدون شک فردی انعطاف‌پذیر در چنین مواقعی کمتر دچار ترس و استرس می‌شود و زندگی آرام‌تری دارد. راهکارهایی که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد به شما کمک می‌کنند در موقعیت‌های مختلف بیشتر انعطاف‌پذیر باشید.

۱. تغییر را بپذیرید

زندگی هرگز روالی تکراری و پیش‌بینی‌شده نبوده و نخواهد بود. پذیرش اینکه تغییرات خواه‌ناخواه اتفاق می‌افتند قدم بزرگی در تقویت انعطاف‌پذیری ماست. هر تغییری شما را به تجربه‌‌های جدید و جالب می‌کشاند. پذیرش تغییر، اضطراب و ترس از تغییر را کاهش می‌دهد. بدون اضطراب، توانایی تصمیم‌گیری شما و پیداکردن راهکارهای جدید چند برابر می‌شود.

۲. هوشیار باشید

کمی عمیق‌تر به قضایا بنگرید. توجه کنید که در لایه‌های زیرین مسئله چه می‌گذرد. با این روش شرایط را بهتر درک خواهید کرد. از شرایط به نفع خودتان استفاده کنید، رفتار و سبک عملکرد خود را تغییر دهید و طوری با شرایط جدید کنار بیایید که نتیجه نهایی مثبت باشد و خسارت به حداقل برسد.

۳. شجاع باشید و ناحیه امن خود را ترک کنید

ناحیه امن خود را ترک کنید و به تجربه‌های جدید با روی باز خوشامد بگویید. خودتان را در شرایطی قرار بدهید که با شرایط فعلی شما تفاوت داشته باشد. کمی ماجراجویی و شجاعت بد نیست. قرارگرفتن در شرایط متفاوت و جدید انعطاف پذیری و سازگاری شما را بهبود می‌بخشد و ترس شما را از موقعیت‌های جدید کم می‌کند. مثلا سفری ماجراجویانه یا یادگیری مهارتی جدید ممکن است شما را از ناحیه امنتان بیرون بکشد.

۴. استاد مدیریت زمان باشید

شاید مدیریت زمان و برنامه‌ریزی برای برخورد با شرایط پیش‌بینی‌نشده عجیب به نظر برسد، اما برای داشتن انعطاف در شرایط پیش‌بینی‌نشده یا کمک به یک همکار باید خیالتان راحت باشد که خدشه‌ای به انجام وظایف و مسئولیت‌های اصلی شما وارد نمی‌شود و این وظایف سروقت انجام می‌شوند.

۵. از بالا به ماجرا نگاه کنید

ما معمولا دوست داریم که مسئله را به اجزای کوچک تقسیم کنیم و هر جز را جداگانه حل کنیم، اما نباید از ارتباط بین اجزا غافل شویم. بهتر است ارتباط بین اجزای مسئله را بررسی کنید.

اگر هنگام تماشای بازی فوتبال به توپ خیره شوید، مسلما هیچ‌چیز از بازی نخواهید فهمید. پس بهتر است نگاهتان را گسترده‌تر کنید و به‌جای تمرکز روی توپ، به الگوی حرکت بازیکنان در زمین توجه کنید. زمانی که بیش‌ازحد درگیر جزئیات شدید، بهتر است تلنگری به خود بزنید و محدوده دیدتان را وسیع‌تر کنید و دنبال الگوها بگردید. از طرف دیگر زمانی که بیش از حد درگیر کلی‌نگری شدید، بهتر است کمی هم به جرئیات بپردازید. با این روش بین رویکرد جزئی‌نگر و کلی‌نگر تعادل برقرار می‌کنید.

۶. بیشتر گوش کنید

وقتی خوب گوش کنید، کمتر قضاوت می‌کنید و بیشتر آگاهی کسب می‌کنید. با خوب گوش‌دادن اطلاعات جدیدی به دست می‌آورید و این اطلاعات به شما کمک می‌کنند بهترین تصمیم ممکن را بگیرید. تا می‌توانید درباره شرایط پیش‌آمده اطلاعات جمع کنید و به صحبت‌های مربوط به ماجرا گوش دهید. با تکیه بر آنچه از شنیده‌های خود یاد گرفته‌اید رفتاری متناسب با شرایط داشته باشید.

۷. یاد بگیرید که چگونه تعادل را در زندگی برقرار کنید

اینکه بخواهید در تمام زمینه‌ها عالی و کامل باشد بسیار خوب است، اما اگر شکست بخورید ناامید خواهید شد. بهتر است سبک زندگی متعادلی را برای خود بسازید. فرقی ندارد که شما چقدر قوی هستید، به هر حال ممکن است گاهی در زندگی با موقعیت‌هایی مواجه شوید که سازگاری با آنها ناممکن باشد.

آرامش، فراغت ذهن، انگیزه قوی و روحیه خوب از نتایج زندگی متعادل هستند. کمی به زندگی خود دقت کنید و ببینید برای چه مسائلی بیش‌ازحد وقت و انرژی صرف می‌کنید. وقتی حالتان خوب نیست و دائم در حال تحلیل و حل مشکلات هستید، یعنی زندگی شما متعادل نیست.

۸. اگر شاغل نیستید، دنبال کاری انعطاف‌پذیر بروید

پیداکردن شغلی با ساعت کاری شناور یا وظایف از پیش تعریف‌نشده به شما کمک می‌کند که مهارت انعطاف پذیری را در زندگی و محیط کار توسعه بدهید.

۹. هوش هیجانی را تمرین کنید

هوش هیجانی یکی از مباحث پرطرف‌دار دوره‌های مدیریت شخصی است. هوش هیجانی شامل کنترل و مدیریت احساسات به‌نفع خودتان است. با بهبود هوش هیجانی به‌خوبی می‌توانید در گروه‌های کاری جدید جا بگیرید و با همکاران خود و محیط جدید سازگار شوید.

۱۰. اگر ذاتا انعطاف‌پذیر هستید، از این موهبت نهایت استفاده را بکنید

اگر خوش‌شانس هستید و انعطاف‌پذیری بخشی از شخصیت شماست، به این ویژگی شخصیتی خود پروبال بدهید و از مزایای آن بهره‌مند شوید. البته فراموش نکنید که حتی بهترین کارمندان هم به مهارت‌های برنامه‌ریزی و مدیریت زمان نیاز دارند. پس با تکیه بر اینکه انعطاف‌پذیر هستید و می‌توانید با هر موقعیت پیش‌بینی‌نشده‌ای سازگار شوید، اهمیت برنامه‌ریزی و نظم را دست‌کم نگیرید.

۱۱. قابل‌توجه کسانی که بسیار منظم هستند، اما انعطاف‌پذیری کمی دارند

نظم و مهارت برنامه‌ریزی شما تحسین‌برانگیز است. به این ویژگی‌ها پایبند باشید، اما خودتان را بشناسید و بدانید که چه زمانی این نظم ممکن است شما را محدود کند و باعث ضعف عملکرد شما در موقعیت‌های حساس و ناگهانی شود. بهتر است تمرین کنید تا در چنین مواقعی کمی انعطاف‌ به خرج دهید تا کارها به خوبی پیش بروند.

۱۲. دیدگاه‌های مختلف را بشنوید

در هر مسئله‌ای عده‌ای نظر موافق و عده‌ای دیگر نظر مخالف دارند. برای اینکه دیدی جامع از مسئله داشته باشیم، باید نگاه و نظر هر دو گروه را در نظر بگیریم. هرچند ما ذاتا تمایل داریم همه با ما موافق باشند و سعی می‌کنیم مخالفان را قانع کنیم تا دیدگاه خود را به دیدگاه ما تغییر بدهند یا گاهی آن‌ها را نادیده می‌گیریم.

در مسئله‌ای مهم و بحرانی، تک‌تک دیدگاه‌ها و نظرات نقش مهمی در شناخت مسئله دارند. بهتر است به‌جای تمرکز روی نظرات موافق کمی هم به نظرات مخالف گوش دهید چراکه ممکن است مخالفان جزئیاتی را در ماجرا دیده باشند که شما از آن‌ها غافل بوده‌اید.

بهتر است به‌جای پیش‌داوری و پافشاری روی حرف خود، به نظرات تک‌تک صاحب‌نظران گوش کنید و نظرات موافق و مخالف را بدون هیچ تعصبی بشنوید.

۱۳. معطل نکنید

وقتی باید انعطاف‌پذیر باشید، منتظر لحظه مناسب بودن و دست‌دست‌کردن بی‌معنی است. شما باید برای گذر از شرایط بحرانی در لحظه اقدام کنید. یا شرایط را بپذیرید یا برای رفع مسئله اقدام کنید؛ انتخاب دیگری ندارید.

تأثیر انعطاف پذیری در موفقیت شغلی انکارناپذیر است، اما فراموش نکنید که انعطاف‌پذیری بخشی از موفقیت نیست و این مهارت جزئی از زندگی است. برای داشتن زندگی لذت‌بخش، انعطاف‌پذیری جزو واجبات است. برخی افراد خدادادی انعطاف‌پذیر هستند. اگر شما در این دسته نمی‌گنجید، بدانید که می‌توانید این مهارت را یاد بگیرید. کسب این مهارت زمان، پشتکار و تمرین زیاد می‌خواهد اما دستاورد نهایی‌‌تان ارزش تمام این سختی‌ها را دارد.

مهارت انعطاف‌پذیری در کودکان

حتما از دوران مدرسه به خاطر دارید که عده‌‌ای از دانش‌آموزان مخالف سرسخت امتحان شفاهی بودند در حالی که امتحان کتبی کابوس عده‌ای دیگر بود. البته دانش‌آموزان انعطاف‌پذیر با هیچ‌یک از این آزمون‌ها مشکلی نداشتند و به‌راحتی با هر دو نوع آزمون کنار می‌آمدند.

انعطاف‌پذیری نقش بسزایی در رضایت از زندگی شغلی و اجتماعی دارد. کودکانی که مهارت انعطاف پذیری دارند:

• در شرایط مختلف روی پای خود می‌ایستند؛
• صبور هستند؛
• می‌توانند از زاویه دید دیگران به مسائل نگاه کنند؛
• در مقابل شکست‌ها مقاوم هستند.

علاوه بر این‌ها، انعطاف‌پذیری قدرت یادگیری مفاهیم جدید و پیچیده، خواندن، نوشتن و حل مسائل ریاضی را در کودکان بهبود می‌دهد.

آموزش مهارت انعطاف‌پذیری به کودکان

برای تقویت مهارت انعطاف پذیری در کودک می‌توانید راهکارهای زیر را امتحان کنید.

۱. بازی‌های ویدئویی

بازی‌های کامپیوتری ویدئویی نقش مهمی در تقویت مهارت انعطاف پذیری کودکان دارند. در بیشتر این بازی‌ها کودک باید نحوه تفکر و استراتژی‌های خود را در مراحل مختلف بازی تغییر بدهد. در این بازی‌ها:

• کودک از خطاهای خود درس می‌گیرد؛
• رویکرد خود را تغییر می‌دهد؛
• ناراحتی شکست را مدیریت می‌کند؛
• دنبال راه‌های خلاقانه برای حل مسائل می‌گردد.

بهتر است بعد از انجام بازی، با کودک درباره بازی و اتفاقات آن صحبت کنید. به این ترتیب کودک می‌تواند بین مهارت‌های مورداستفاده در بازی و مهارت‌های دنیای واقعی ارتباط برقرار کند.

۲. به کودک فرصت آزمون و خطا بدهید

به کودکان فرصت آزمون و خطا بدهید. چند نمونه از کارهایی که به کودک کمک می‌کند در موقعیت‌های جدید قرار بگیرد و تصمیمات خود را از طریق آزمون و خطا ارزیابی کند:

• پختن غذایی جدید؛
• رفتن به مدسه از مسیری متفاوت؛
• یادگیری نواختن ساز جدید.

حتما با کودک درباره جنبه‌های مثبت و منفی تجربه‌های جدیدش صحبت کنید.

۳. اشتباه کنید

اجازه بدهید کودکتان بداند که شما از اشتباه‌کردن نمی‌ترسید و حتی گاهی به اشتباهات خود می‌خندید. درس‌گرفتن از اشتباه را به کودک خود بیاموزید. می‌توانید درباره بعضی اشتباهات با کودک خود صحبت کنید و از او بخواهید درباره درس‌گرفتن از اشتباه با شما صحبت کند. چند نمونه از این اشتباهات عبارت‌اند از:

• ریختن نمک به‌جای شکر در خمیر کیک؛
• سوراخ‌کردن دیوار هنگام نصب تابلو؛
• اشتباه هنگام درست‌کردن پازل؛
• انتخاب مسیر اشتباه برای رسیدن به مقصدی مشخص.

۴. از اشیای خانه کمک بگیرید

استفاده از اشیای معمولی و پیش‌پاافتاده برای اهداف متفاوت از راه‌های تقویت انعطاف پذیری برای حل مسائل است. از کودکتان بخواهید اشیای معمولی خانه را به‌روشی غیرمعمول به کار ببرد. مثلا از او بخواهید ۱۰ کاربرد غیرمعمول چنگال، کتاب، خودکار یا لباس را پیدا کند و با او درباره راهکارهایش صحبت کنید.

۵. شرایط را قدم‌به‌قدم تغییر دهید

کودک را آهسته و پیوسته در موقعیت جدید و متفاوت قرار بدهید. با موقعیت‌هایی شروع کنید که کودک در آن‌ها احساس راحتی می‌کند. مثلا از او بخواهید یک روز را دور از شما و پیش مادربزرگش سپری کند. با این کار یاد می‌گیرد که بر اضطراب جدایی از شما غلبه کند. در مرحله بعدی از او بخواهید یک شب خانه مادربزرگش بماند. همچنین می‌توانید فرزند خود را در کلاس‌های گروهی مثل کلاس والیبال یا نقاشی ثبت‌نام کنید.

شما در شرایط برنامه‌ریزی‌نشده چطور رفتار می‌کنید؟ انعطاف‌پذیر و سازگار هستید؟ به‌نظر شما بهترین راه بهبود مهارت انعطاف پذیری چیست؟

راهکارهای مقابله با اضطراب اجتماعی و کمرویی را در این مجموعه صوتی یاد بگیرید؛


تا بتوانید شبکه ارتباطات اجتماعی خود را تقویت کنید.