راهنمای تحصیل در خارج از کشور: پذیرش تحصیلی

مطالعه قسمت اول

_{این مقاله در تاریخ ۱۳۹۹/۰۲/۰۲ توسط سعیده خلیلی‌صفا به‌روزرسانی شده است.}

سطح علمی بالای دانشگاه‌های خارجی در کنار بورسیه‌های تحصیلی باعث شده‌اند تا دانشجویان بسیاری مشتاق به ادامه تحصیل در خارج و تحقیق در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی خارج از کشور شوند.

از طرفی، سابقه خوب و دانش بالای دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های غربی به‌ویژه در آمریکای شمالی و اروپا، سبب شده تا مراکز علمی در این دو قاره، توجه ویژه‌ای به آن‌ها داشته باشند. در این رابطه، در برخی از دانشگاه‌ها مانند استانفورد، پنسیلوانیا، چالمرز سوئد، برکلی و ام آی تی آمریکا، دانشجویان ایرانی در فهرست موفق‌ترین محققان و پژوهشگران خارجی شاغل به تحصیل قرار دارند. 

در مقابل، به‌دلیل عدم آشنایی دانشجویان با مراحل اخذ پذیرش ممکن است تا این پروسه برای بسیاری دشوار حتی غیرممکن به نظر برسد. اخذ پذیرش از دانشگاه‌های خارجی، اعم از در کشورهای اروپایی همچون انگلستان، فرانسه، آلمان، سوئد، آمریکا، چین یا هر کشور دیگری از آنچه به نظر می‌رسد، ساده‌تر است. البته در این مرحله باید قبل از هر اقدامی باید این پرسش‌ها بادقت برای متقاضی پذیرش مشخص شوند.

۱)‌ هدف از ادامه تحصیل چیست؟

پیش از اقدام برای پذیرش تحصیلی و حتی بورس، باید به این پرسش مهم پاسخ بدهید که چرا قصد دارید ادامه تحصیل بدهید. آیا قصد شما برای ادامه تحصیل، مهاجرت و کار است؟ آیا قصد شما گرفتن اقامت دائم در کشور مقصد است؟ آیا قصد دارید از پذیرش تحصیلی به‌عنوان فرصتی برای اشتغال‌زایی در آن کشور استفاده کنید؟ آیا قصد شما برای پذیرش، تنها گرفتن ویزا یا اقامت دائم است؟ این موارد نمونه پرسش‌هایی هستند که در مرحله اول با آن‌ها مواجه می‌شوید.

پاسخ به هر یک از این پرسش‌ها، روش و و برنامه خاص خود را دارد. برای مثال، اگر قصد گرفتن ویزای شینگن دارید، می‌توانید به‌جای اقدام کردن برای پذیرش تحصیلی در کشورهای رده بالای اروپایی، از مجارستان، لهستان یا بلاروس، برای گرفتن پذیرش و ویزا اقدام کنید. یا اگر قصد شما از پذیرش، مهاجرت هست، باید به این موضوع توجه کنید که هر کشوری در دنیا، برای مهاجرت، قوانین خاص خود را دارد و همه کشور‌ها مهاجرپذیر نیستند و اگر قصد اقامت دائم در کشور مقصد را دارید، باید اول کار و حرفه‌ای برای خود پیدا کنید.

به هرحال، پیش از پذیرش تحصیلی، برنامه خود را حداقل تا پنج سال آینده ترسیم کنید. از ترسیم کردنش هراس نداشته باشید. البته برای پیشبرد بهتر و برنامه‌ریزی صحیح می‌توان اهداف کلی برنامه را به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم کرد. هرچه برنامه را مبتنی بر توانمندی‌ها، قابلیت و تجربه‌های خود قرار دهید، با ضریب بیشتری محقق می‌شود. همچنین، برای رسیدن به قله، باید کمی صبور و خلاق باشید، هدف از برنامه تحصیلی را مشخص کنید و با مشاوران مربوطه و افرادی که قبلا این مسیر را طی کرده‌اند، مشورت کنید.

پس گام اول، پاسخ به این سوال هست که هدف از تحصیل چیست؟ دانشجویی که قصد دارد پس از اتمام تحصیلاتش در دوره کارشناسی ارشد به کشور بازگشته و در زمینه‌ای تخصصی مشغول به کار شود، به‌دنبال ویزای کشور خاص، مهاجرت و مسائل مربوطه‌اش نیست. یا اگر کسی به‌دنبال مهاجرت و اقامت باشد، در جستجوی سوپروایزر، رشته و کشوری خاص نخواهد بود. پس هدف‌گزینی، برنامه‌های آینده را تقریبا ترسیم می‌کند.

۲) کشور مهم‌تر هست یا رشته؟

برای بسیاری رفتن به کشوری که از نظر آن‌ها خیلی با کلاس و پیشرفته هست، از یک رشته فوق‌العاده خوب اولویت بالاتری دارد. برای برخی نیز کشور مقصد در برابر ارزش و کارایی رشته‌ای که تحصیل می‌کنند، ارزش چندانی ندارد. برای مثال، فردی که به‌دنبال تحصیل در رشته‌های مربوط به صنایع گاز و پتروشیمی است، فرانسه، آمریکا و نروژ و حتی قطر، اولویت بیش‌تری نسبت به مجارستان، یونان و اسپانیا برای تحصیل دارند. یا کسی که مسلط به زبان اسپانیایی یا ایتالیایی است، اسپانیا و سوئیس انتخاب اصلح‌تری برای وی خواهند بود و بهترین رشته‌ها و دانشگاه‌ها در فنلاند نمی‌تواند او را راضی کند. پس زمانی که بین کشور و رشته تحصیلی، اولویت خود را مشخص کردید، در گام بعدی، انتخاب بین رشته تحصیلی و دانشگاه است. 

۳) دانشگاه مهم‌تر است یا رشته تحصیلی؟

پس از انتخاب بین کشور و رشته تحصیلی، نوبت به انتخاب دانشگاه است.  زمانی که شما تحصیل در یک رشته خاص را مد نظر داشته باشید، دایره انتخاب محدودتر می‌شود. معمولا رشته‌های دانشگاهی، در دانشگاه‌های مختلف تدریس می‌شوند و شما می‌توانید برای رشته‌ای خاص در دانشگاه‌های مختلف اپلای کنید. اما اگر نظر داشته باشید که حتما برای تحصیل در رشته معماری، به دانشگاه فلورانس ایتالیا بروید یا برای تحصیل در رشته حقوق، سوربن فرانسه را انتخاب کنید، کمی کار سخت می‌شود. چون دایره انتخاب خود را محدود به جایی خاص کرده‌اید. به همین دلیل باید وقت و انرژی بیشتری صرف کنید و همواره صبوری را از نظر دور نکنید. انتخاب بین تحصیل در دانشگاه خیلی خوب در رشته های مختلف یا تحصیل در دانشگاهی خاص در هر رشته ای، مساله مهمی هست که دانشجویان باید به آن توجه کنند و تکلیف خود را با آن مشخص کنند. 

۴) آیا هدف از تحصیل و مهاجرت،  یافتن شغل و اقامت دائم است؟

اگر هدف از تحصیل مهاجرت است، باید به این موضوع توجه کنید که هر کشوری در دنیا، مهاجرپذیر نیست؛ چراکه کشوری مانند مجارستان یا فنلاند حتی آفریقای جنوبی، ژاپن و کره جنوبی، مهاجرپذیر نیستند و برای دریافت اقامت، باید پنج سال در این کشور کار و مالیات پرداخت کنید. اما کشوری مانند نیوزلند، کلا مهاجرپذیر تخصصی و عمومی است و شانس شما برای گرفتن اقامت دائم پس از اتمام تحصیل بالاتر است.

اگر هدف از تحصیل، فقط یافتن شغلی خاص است، باید قبل از رفتن با شرکت‌های کاریابی در کشور مقصد، در ارتباط باشید. افرادی که هدف از پذیرش تحصیلی و گرفتن ویزا را تنها راه یافتن شغل می‌دانند، کار سختی در پیش دارند و باید ریسک‌های مربوطه را در نظر بگیرند. البته به این موضوع توجه کنید که با ویزای تحصیلی، شما هفته‌ای چند ساعت (بین ۲۰ تا ۴۰ ساعت)  اجازه کار دارید.

۵) آیا یادگیری زبان غیر از انگلیسی مورد نیاز است؟

یادگیری زبانی غیر از زبان انگلیسی، به هدف شما بستگی دارد. اگر عاشق فنلاند و اسپانیا و برزیل هستید، قطعا مجبورید تا فنلاندی و اسپانیولی و حتی پرتغالی را یاد بگیرید. یادگیری این زبان‌ها اصلا سخت و غیرممکن نیست و بهتر است پیش از سفر یادگیری زبان دوم را آغاز کنید. یادگیری زبانی مانند روسی یا سوئدی که در دنیا، مخاطبان زیادی ندارد، تنها به هدف تحصیلی و دانشگاه مقصد بستگی دارد. البته جای تردید نیست که یادگیری زبان آلمانی و اسپانیولی که صدها میلیون مخاطب در اروپا و آمریکا دارد، از یادگیری زبان روسی یا یونانی که مخاطب کمتری دارد، گزینه بهتری محسوب می‌شود.

پس، یادگیری زبان غیر انگلیسی، باید بر اساس نیاز و علایق شما هموار باشد. البته به این مساله هم توجه کنید که شاید شما علاقه‌ای به زبان هلندی نداشته باشید، اما وقتی در کشور هلند پذیرش دریافت می‌کنید و به زبان انگلیسی درس می‌خوانید، به‌دلیل تشابه فراوان این دو زبان، ناخودآگاه به یادگیری زبان هلندی نیز علاقه‌مند می‌شوید و به‌طور غیر مستقیم، این زبان را یاد می‌گیرید. 

۶) چه مدارکی مورد نیاز است؟

دانشجویان کارشناسی ارشد (MASTER) و دکتری (Ph.D)، معمولا علاوه بر رزومه و ترجمه رسمی مدارک تحصیلی دوره‌های قبلی خود، باید یک انگیزش‌نامه که (statement of purpose)، پروپزال تحقیقاتی (Research proposal) و فرم درخواست (application form) را برای دانشگاه مقصد ارسال کنند. برخی از دانشگاه‌ها نیز به تناسب رشته و کشور، از دانشجو گواهی ارزی، مدارک تخصصی زبان مانند (TOEFL/IELTS/GRE/GMAT) را نیز درخواست می‌کنند. البته همه دانشگاه‌ها بدون تردید، توصیه نامه (Recommendation letter) از دو یا سه استاد نیز درخواست می‌کنند که باید ضمیمه باقی مدارک شوند.

۷) در چه صورتی مدرک زبان نیاز نیست؟

بیشتر دانشگاه‌های دنیا، برای سنجش دانش زبانی متقاضی مدرک زبان مانند آیلتس یا تافل درخواست می‌کنند. البته استثناهایی در این زمینه وجود دارد؛ برای نمونه، دانشجو در مقاطع قبلی در دانشگاه‌های انگلیسی زبان تحصیل کرده باشد، در این صورت باید نامه‌ای دال بر صحت این ادعا از دانشگاه مبدا به دانشگاه مقصد ارسال شود.

۸) آمریکا یا اروپا؟ مساله این است؟

پاسخ این سوال کاملا به هدف دانشجو از ادامه تحصیل، رشته و دانشگاه مورد نظر ارتباط دارد. به رشته و دانشگاه مد نظر شما برمی‌گردد و اینکه در هر قاره، با چه مسائلی روبه‌رو هستید. در این رابطه، برخی به‌دلیل مشکلات و محدودیت‌های صدور ویزا از تحصیل در آمریکا صرف‌نظر می‌کنند.

 عده‌ای دیگر نیز اروپا را به‌دلیل بعد مسافت ترجیح می‌دهند. در این میان، عده‌ای نیز کشورهای آسیایی مانند ترکیه، مالزی، هند حتی چین را به‌عنوان مقصد خود انتخاب می‌کنند. در هر صورت، انتخاب قاره و کشور دقیقا به شرایط، علایق و اهداف دانشجو مرتبط است.

۹) چه گونه باید بورس تحصیلی گرفت؟

سالانه هزاران دانشجوی ایرانی با حقوق ماهانه دو هزار دلار یا ۱۵۰۰ یورو یا بیشتر، در اروپا و امریکا مشغول به تحصیل می‌شوند. درمجموع، باید توجه داشت که در برخی از دانشگاه‌ها پذیرش دانشجوی دکتری توام با ارائه بورس تحصیلی است، ولی برای برخی دیگر از دانشگاه‌ها پس از دریافت پذیرش باید برای بورس اقدام کرد.

۱۰) آیا باید با دانشگاه رایزنی کرد؟

معمولا نیاز به رایزنی با دانشگاه خارج از چارچوب رسمی اقدام پروسه اپلای وجود ندارد، مگر اینکه در رشته و دانشگاه خاصی قصد ادامه تحصیل داشته باشید و لازم باشد تا پیش از پرداخت هزینه اپلای و ارسال مدارک، با دانشگاه و به قولی با admission office رایزنی کنید. همواره رایزنی با Graduate Department یک اقدام ارزشمند هست و دانشجو را به درک مطلوب در رشته و دانشگاهی که قصد اپلای دارد، می‌رساند.

معمولا به دانشجویان توصیه می‌شود که با این دفتر همواره در ارتباط بوده و اطلاعات تکمیلی را از طریق آن‌ها دریافت کنند. یکی از مزایای رایزنی با این بخش از دانشگاه‌ها این است که دانشجو را به مجموعه‌ای از اساتید در رشته مد نظر حتی به انجمن‌های علمی و دانشجویی ایرانیان در دانشگاه معرفی می‌کنند. البته در دوره دکتری دانشجویان قبل از اقدام برای اپلای رسمی مکاتبات اولیه را با اساتید انجام می‌دهند. 

۱۱) کدام دانشگاه ها در اروپا رایگان است؟

دانشگاه‌های تعدادی از کشورهای اروپایی مانند آلمان، اتریش و… در مقاطع تحصیلات تکمیلی شهریه‌ای دریافت نمی‌کنند و دانشجویان از پرداخت شهریه معاف هستند. به عبارت دیگر، تحصیل در این کشورها برای عموم از جمله دانشجویان خارجی رایگان است. 

۱۲) آیا مدرک GRE برای همه دانشگاه‌ها مورد نیاز است؟

مدرک GRE برخلاف مدرک زبان برای همه دانشگاه‌ها مورد نیاز نیست.

۱۳) مدرک زبان آیلتس باید آکادمیک باشد یا جنرال؟

بیشتر دانشگا‌ه‌ها، آیلتس آکادمیک را از دانشجو درخواست می‌کنند.

۱۴) چگونه خوابگاه دانشجویی بگیریم؟

مساله اقامت و یافتن محل اقامت خوب، برای یک دانشجو بسیار مهم هست. اغلب دانشگاه‌ها دارای خوابگاه برای دانشجویان خارجی هستند، ولی دانشجو می‌تواند در صورت تمایل و با توجه به بودجه و شرایط زندگی خود منزل شخصی در نزدیکی دانشگاه محل تحصیل اجاره کند.

۱۵) آیا امکان درخواست پذیرش و ویزا برای همسر دانشجو نیز وجود دارد؟

گرفتن پذیرش تحصیلی و حتی ویزای کشور مقصد، تضمینی برای گرفتن ویزا برای همسر و همراهان نیست و هر یک از کشورها قوانین خاصی را در این مورد اعمال می‌کنند.

۱۶) چگونه ویزای تحصیلی بگیریم؟

پس از دریافت پذیرش از دانشگاه، دانشجو باید به سفارت کشور مقصد مراجعه کرده و مدارک لازم را برای مصاحبه و صدور ویزا به سفارت یا کنسولگری ارائه کند.

۱۷) آیا نیازی به استفاده از خدمات موسسات اعزام دانشجو وجود دارد؟

موسسات رسمی و مجوزدار اعزام دانشجو، بر اساس قوانین وزارت علوم فعالیت می‌کنند و در قبال دریافت وجه مراحل مختلف دریافت پذیرش و اعزام دانشجویان به دانشگاه‌‌های خارج از کشور را انجام می‌دهند. نکته قابل‌توجه اینکه کلیه این مراحل می‌تواند توسط خود دانشجو نیز انجام شود.

۱۸) ویزای تحصیلی چگونه تمدید می‌شود؟

مدت زمان ویزای دانشجویی و نحوه تمدید آن بر اساس قانون هر کشوری متفاوت است و دانشجویان باید اطلاعات لازم را از سفارت کشور مورد نظر دریافت کنند.

۱۹) آیا امکان دریافت ارز دانشجویی پیش از اعزام وجود دارد؟

دانشجویان متقاضی جهت اطلاع از شرایط دریافت ارز دولتی به سامانه جامع امور دانشجویان (سجاد) مراجعه کنند.

۲۰) کارشناسی ارشد یا دکتری؟ 

فوق لیسانس یا دکتری؟ پرسش مهمی است. بعضی از دانشجویان فکر می‌کنند تحصیل در مقطع بالاتر دشوار است و بهتر است تا دوباره یک گرایش مربوط به رشته خود را در کشور و دانشگاه مقصد بگذرانند. اما این روش خوبی نیست؛ زیرا عدم تناسب لیسانس و فوق لیسانس متقاضی، سبب می‌شود تا در مقطع دکتری پذیرفته نشود و دانشگاه از او می‌خواهد تا تا در صورت تمایل به ادامه تحصیل در مقطع بالاتر، یک دوره پایین‌تر را قبل از ادامه تحصیل بگذراند. 

مطالعه قسمت سوم