۹ فیلم ایرانی دیدنی با موضوع اسارت

روزنامه هفت صبح: تا سال‌ها هر آنچه فیلم ساخته می‌شد درباره اصل جنگ بود و فضای اردوگاه‌ها جایی در آثار سینمایی نداشت. جنگ به پایان رسید و باز هم دوربین به اردوگاه‌ها نرفت. دهه هفتاد “پرواز از اردوگاه” آغازگر تصویری کردن دوران اسارت است. کمی بعد و هم‌زمان با بازگشت اسرا به کشور، چالش تازه‌ای شکل گرفت که دستمایه ساخت فیلم‌هایی با این موضوع شد.

فیلم‌هایی از جنس “بیداری رویاها” و … این دست فیلم‌ها مشکلات اسرا با روزگار جدید را محور قرار می‌دهند که در یک تعریف کلی این نوع فیلم‌ها هم در دسته سینمای اسارت قرار می‌گیرند. درباره ۹ فیلم که در این دسته قرار دارند، نوشته‌ایم. می‌شد فیلم‌های دست‌های خالی، قاصدک، بازگشت پرستوها، معصوم و … راهم به این جمع افزود. چیزی که عیان است اینکه سینمای ایران در برابر موضوع اسارت ناموفق عمل کرده است و به جز چند مورد، بقیه فیلم‌ها قابل دفاع نیستند.

۲۳ نفر

کارگردان: مهدی جعفری

سال ساخت: ۱۳۹۷

خط کلی داستان: ۲۳ نفر داستان گروهی از نوجوانان ایرانی بین ۱۳ تا ۱۷ سال است که در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۶۱ و در مرحله مقدماتی عملیات بیت‌المقدس به اسارت نیرو‌های عراقی درآمدند. صدام حسین پس از آگاهی از این موضوع و شکست در خرمشهر، سعی می‌کند به بهانه اینکه این نوجوان‌ها به زور به جنگ فرستاده شده‌اند، از این ماجرا سوءاستفاده تبلیغاتی کند.

بازنمایی اسارت در فیلم: یکی از معدود آثاری است که فضای اسارت را به خوبی ترسیم کرده. در ۲۳ نفر، مخاطب با اتفاقاتی آشنا می‌شود که تا پیش از آن نمی‌دانسته. در این فیلم مخاطب هم گریه می‌کند، هم می‌خندد و هم با غرور سالن را ترک می‌کند.

موفقیت جشنواره‌ای: سال پیش جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی را به دست آورد.

موفقیت در اکران: ۲۳ نفر تازه اکران شده و به نظر می‌رسد مخاطب خاص خود را پیدا کند.

جایگاه فیلم: به‌دلیل سوژه خاص و پرداخت مناسب در حافظه سینما باقی خواهد ماند. ۲۳ نفر با تحسین منتقدان و سخت‌پسند‌ها مواجه شده است.

بیداری رویا‌ها

کارگردان: محمدعلی باشه آهنگر

سال ساخت: ۱۳۸۸

خط کلی داستان: بیداری رویا‌ها داستانی آشنا دارد. زنی به گمان اینکه همسرش به شهادت رسیده است، به عقد برادر همسر خود درمی‌آید. این رسمی است که در دوران جنگ و پس از آن جا افتاده بود. سال‌ها بعد، اما مشخص می‌شود همسر او شهید نشده بلکه اسیر بوده است. این اتفاق زندگی این زوج را دچار چالش می‌کند.

بازنمایی اسارت در فیلم: بیداری رویا‌ها از جمله فیلم‌هایی است که به اثرات اسارت می‌پردازد. در این فیلم دوربین وارد اردوگاه نمی‌شود و آنچه مورد توجه قرار گرفته است، تأثیری است که جنگ بر زندگی مردمان گذاشت.

موفقیت جشنواره‌ای: این فیلم سیمرغ بهترین صدابرداری را از جشنواره بیست و هشتم به‌دست آورد.

موفقیت در اکران: فروش متوسطی داشت و نتوانست در زمان اکران تبدیل به بمب شود.

جایگاه فیلم: جزء آثار خوب سینمای دفاع مقدس محسوب می‌شود، اما جسارت کافی برای تبدیل به اثری شاخص را ندارد. منتقدان هم در زمان اکران فیلم نظر واحدی درباره آن نداشتند؛ عده‌ای سوژه‌اش را ستودند و برخی به عدم جسارت آن اشاره کردند.

نفوذی

کارگردان: احمد کاوری و مهدی فیوضی

سال ساخت: ۱۳۸۷

خط کلی داستان: سال ۱۳۸۲، فریدون کیان‌فر همراه با عده‌ای دیگر از اسیران جنگی به‌جا مانده در عراق، به ایران بازگردانده می‌شوند. دو نفر از نیرو‌های اطلاعاتی و امنیتی، او را به دلیل اینکه مشهور به جاسوسی، پیوستن به سازمان مجاهدین و نقش داشتن در شهادت عده‌ای از اسیران ایرانی بوده، بازداشت می‌کنند. از سوی دیگر، بدنامی فریدون برای خانواده‌اش هم از قدیم مشکل درست کرده و حتی ازدواج پسرش فرهاد را تحت‌الشعاع قرار داده بود.

بازنمایی اسارت در فیلم: نفوذی براساس خاطرات یک آزاده و با نگاهی به کتاب حکایت زمستان از سعید عاکف توسط داود امیریان ساخته شده است. در این فیلم فضای اردوگاه به شکل باورپذیر طراحی شده و مخاطب با وجهی از اسارت آشنا می‌شود. داستان تکان‌دهنده فیلم یکی دیگر از عوامل موفقیت نفوذی محسوب می‌شود.

موفقیت جشنواره‌ای: نفوذی سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران بیست‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر را از آن خود کرد.

موفقیت در اکران: نفوذی در اکران عمومی به فروش متوسطی دست یافت.

جایگاه فیلم: نفوذی جزء بهترین ساخته‌ها درباره اسارت است که به‌خاطر نگاه متفاوتش تحسین شده.

اخراجی‌ها ۲

کارگردان: مسعود ده‌نمکی

سال ساخت: ۱۳۸۷

خط کلی داستان: بعد از موفقیت اخراجی‌ها، مسعود ده‌نمکی تصمیم گرفت ادامه داستان را در فضای اسارت روایت کند. عراقی‌ها اخراجی‌های اسیر شده را به اردوگاهی به سرپرستی رسول می‌برند. از طرف دیگر، هواپیمای خانواده آن‌ها که قصد مسافرت به مشهد را داشتند، توسط منافقین ربوده و در عراق فرود می‌آید. آن‌ها جلوی دوربین‌ها برگه درخواست پناهندگی را پاره می‌کنند و سرود‌ای ایران را می‌خوانند.

بازنمایی اسارت در فیلم: به تبع فضای شوخ اخراجی‌ها، آنچه در فیلم می‌بینیم، شکلی کاریکاتورگونه دارد. مسعود ده‌نمکی که به خاطر پژوهش در حوزه اسارت و تدوین دانشنامه‌ای در این‌باره صاحب تجربه است، سعی کرد به جای ترسیم واقعیت، بخش کمیک ماجرا را پررنگ‌تر کند.

موفقیت جشنواره‌ای: اجراجی‌ها ۲ در بخش فیلم‌های اول و دوم جشنواره سی‌وهفتم فجر جایزه ویژه هیئت داوران را به‌دست آورد.

موفقیت در اکران: اخراجی‌ها ۲ با استقبال بالا مواجه شد و به فروش ۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی دست یافت.
جایگاه فیلم: هر چقدر مخاطبان از اخراجی‌ها ۲ استقبال کردند، منتقدان و سخت‌پسند‌ها آن را فیلمی ضعیف دانستند.

رنجر

کارگردان: احمد مرادپور

سال ساخت: ۱۳۷۸

خط کلی داستان: رنجر از جمله فیلم‌های اکشن سینمای ما است که داستان خود را از ماجرای اسارت وام گرفته. قصه از جایی شروع می‌شود که مرتضی بعد از یک درگیری شدید با نیرو‌های عراقی در جنگلی واقع در عراق، به اسارت آن‌ها درمی‌آید. سامی جابر، فرمانده نیرو‌های عراقی دستور می‌دهد او را به اردوگاهی متروک و دور از چشم صلیب سرخ منتقل کنند. اردوگاه شرایط بسیار بدی دارد و اسرا در آن به چند گروه تقسیم شده‌اند. مرتضی قصد فرار از اردوگاه را دارد و این موضوع را با دیگران در میان می‌گذارد.

بازنمایی اسارت در فیلم: رنجر شرایط اردوگاه را به نمایش می‌گذارد، اما هدف فیلم ماندن در این موقعیت نیست. بنابراین آنچه در فیلم برجسته می‌شود، شجاعت و دلیری ایرانی‌ها است.

موفقیت جشنواره‌ای: توفیقی به دست نیاورد.

موفقیت در اکران: جزء فیلم‌های موفق در اکران است که مخاطبان عام با آن ارتباط برقرار کردند.

جایگاه فیلم: رنجر از جمله فیلم‌های مهیج است که با تلفیق هیجان و غرور ساخته شد و مورد توجه قرار گرفت.

مردی شبیه باران

کارگردان: سعید سهیلی

سال ساخت: ۱۳۷۵

خط کلی داستان: منصور قاسمی یکی از فرماندهان برون‌مرزی سپاه در جریان حمله نیرو‌های دشمن دستگیر می‌شود. عراقی‌ها برای شناسایی او فردی را به جاسوسی در میان آن‌ها اجیر می‌کنند. جاسوس که به‌طور اتفاقی در جریان مکالمه منصور و همسرش او را شناسایی کرده بود، توسط منصور کشته می‌شود و عراقی‌ها نیز شکنجه اسرا را تشدید کرده و سهمیه آب اردوگاه را قطع می‌کنند.

بازنمایی اسارت در فیلم: در مردی شبیه باران، فضای اسارت به‌خوبی بازنمایی می‌شود. در این فیلم مخاطب پی می‌برد اسرای ما چه شکنجه‌ها و سختی‌هایی تحمل کرده‌اند. بازی ابوالفضل پورعرب در نقش یک فرمانده در این موفقیت بی‌تأثیر نیست. او که آن زمان سوپراستار سینمای ما بود، نقشی متفاوت بازی کرد و مورد تحسین قرار گرفت.

موفقیت جشنواره‌ای: ابوالفضل پورعرب از بخش بین‌الملل جشنواره پانزدهم فجر به همراه زنده‌یاد بابک بیات، سازنده موسیقی متن فیلم سیمرغ گرفتند. فیلم در بخش فیلم‌های اول و دوم نیز دیپلم گرفت.

موفقیت در اکران: مخاطبان از آن استقبال کردند.

جایگاه فیلم: مردی شبیه باران فیلمی متوسط است.

بوی پیراهن یوسف

کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا

سال ساخت: ۱۳۷۴

خط کلی داستان: فیلم داستان دایی غفور (علی نصیریان) است که برخلاف نظر دیگران باور دارد فرزندش شهید نشده. دایی غفور هم‌زمان در فرودگاه با دختر جوانی به نام شیرین (نیکی کریمی) آشنا می‌شود که برای یافتن برادرش خسرو که در جنگ گم شده، از اروپا به ایران آمده است.

بازنمایی اسارت در فیلم: داستان بوی پیراهن یوسف مربوط به زمانی است که تبادل اسرا شروع شده بود. زمانی که خیلی‌ها پای رادیو و تلویزیون بودند بلکه خبری از عزیزان خود به دست بیاورند. فیلم وارد اردوگاه نمی‌شود بلکه روایتگر داستان انتظار است.

موفقیت جشنواره‌ای: بوی پیراهن یوسف در جشنواره فجر به‌رغم شایستگی به جایزه دست نیافت، اما در جشنواره دفاع مقدس جوایز زیادی گرفت.

موفقیت در اکران: فیلم اکران متوسطی داشت.

جایگاه فیلم: بوی پیراهن یوسف جزء ساخته‌های موفق ابراهیم حاتمی‌کیا است. این فیلم به‌رغم بازپخش فراوان از تلویزیون، همچنان دیدنی و تأثیرگذار است. موسیقی مجید انتظامی یکی از عواملی است که بوی پیراهن یوسف را در حافظه‌ها جاودانه کرد.

کیمیا

کارگردان: احمدرضا درویش

سال ساخت: ۱۳۷۳

خط کلی داستان: کیمیا داستان پدری است که بعد از سال‌ها برمی‌گردد تا سرپرستی دخترش را از خانواده‌ای که او را بزرگ کرده‌اند پس بگیرد، اما او در تقابل با شرایطی که دخترش در آن قرار دارد، به یک استیصال می‌رسد. پیوند عمیق عاطفی دختر با دکتر شکوه که او را بزرگ کرده و شرایط اقتصادی خوبی که خانواده شکوه دارد، او را به مرز استیصال می‌رساند. از یک‌سو می‌بیند بیان واقعیت ضربه‌ای عاطفی به دخترش می‌زند، اینکه بداند شکوه مادر واقعی‌اش نیست و …

بازنمایی اسارت در فیلم: دوربین فیلم درویش به فضای اسارت نرفت بلکه به تبعات جنگ پرداخت. کیمیا در دو وجه اثرات اسارت را نمایش می‌دهد؛ یکی وقتی که مخاطب با چهره تکیده رضا (زنده‌یاد شکیبایی) مواجه می‌شود، دیگری جایی که رضا همه زندگی‌اش را بعد از سال‌ها اسارت، از دست رفته می‌بیند.

موفقیت جشنواره‌ای: کیمیا در جشنواره سیزدهم با چهار سیمرغ درخشید.

موفقیت در اکران: در اکران عمومی هم کیمیا مورد توجه قرار گرفت.

جایگاه فیلم: از جمله فیلم‌های شاخص دفاع مقدس که نام آن در نظرسنجی منتقدان همواره دیده می‌شود.

پرواز از اردوگاه

کارگردان: حسن کاربخش

سال ساخت: ۱۳۷۲

در چه موقعیتی ساخته شد: پرواز در اردوگاه اولین فیلمی است که درباره اسارت ساخته شد. آن‌هم زمانی که هنوز خیلی از اسرای ایرانی در اسارت بودند، از آن‌سو هنوز سایه جنگ بر سینمای ایران بلند بود و آثار متعددی با این اتفاق ساخته می‌شد.

خط کلی داستان: سرگرد خلبان عباس حلمی پس از دست یافتن به اطلاعات مهمی در عملیات شناسایی به اسارت نیرو‌های عراقی درمی‌آید. عباس حلمی با همکاری سایر اسرای ایرانی، نقشه فرار از اردوگاه را برای رساندن اطلاعات خود به نیرو‌های ایرانی‌ها طرح‌ریزی می‌کند. عراقی‌ها به نقشه او پی می‌برند. حلمی به همراه یک سپاهی و یک بسیجی طی عملیاتی از اردوگاه می‌گریزد ولی در دام نیرو‌های عراقی می‌افتند.

بازنمایی اسارت در فیلم: پرواز در اردوگاه بیش از همه به دنبال تهییج احساس مخاطب است. با این‌حال بخشی از فضای حاکم بر اسارت در این فیلم به نمایش درمی‌آید و مخاطب به شمایی از آن پی می‌برد.

موفقیت جشنواره‌ای: جایزه نگرفت.

موفقیت در اکران: اکران متوسطی داشته است.

جایگاه فیلم: جزء آثار متوسط سینمایی است که نتوانست جایگاه مناسبی به‌دست بیاورد.