۱۰ ترفند روان‌شناختی برای تحریک و تقویت خلاقیت

بحث‌های بسیاری بر سر اینکه خلاقیت استعدادی ذاتی است یا مهارتی اکتسابی وجود دارد. نمی‌توان تأثیر ژنتیک و محیط روی خلاقیت را منکر شد؛ بسیاری از افراد بدون تلاش آنچنانی خلاق شناخته می‌شوند. البته این بدان معنی نیست که هرکس این استعداد را ندارد، نمی‌تواند خلاق باشد. تفکر خلاق شبیه ماهیچه بدن است و با تمرین تقویت می‌شود. در این مقاله، ۱۰ ترفند برای تقویت این مهارت ارائه می‌کنیم. این ترفندها به شما کمک می‌کنند زمینه را برای بروز الهامات و ایده‌‌های خلاقانه مهیا کنید و از مسیرهای تازه به اهدافتان برسید.

۱. پیاده‌روی کنید

بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۱۷، انسان‌ها هنگام راه‌رفتن بیشتر از زمانی که نشسته‌اند خلاقیت دارند و می‌توانند راهکارهای نو برای مسائلشان پیدا کنند. تاکنون تست‌‌های بسیاری انجام شده‌اند که نتیجه آنها اثبات تأثیر مستقیم فعالیت‌های فیزیکی روی عملکرد مغز بوده است. افرادی که برنامه ورزشی منظم دارند فعالیت‌های ذهنی را بهتر انجام می‌دهند، متمرکزتر هستند و مهارت‌های شناختی‌شان قوی‌تر است. پژوهش سال ۲۰۱۷ مختص بررسی خلاقیت افراد بود و نشان داد پیاده‌روی ساده می‌تواند قدرت تفکر خلاق را افزایش دهد.

اگر پشت میزتان نشسته‌اید و به مسئله‌ای فکر می‌کنید، اما هیچ راهکار خلاقانه‌ای به ذهنتان نمی‌رسد، بلند شوید و کمی پیاده‌روی کنید و بعد از آن دوباره به مسئله فکر کنید. احتمالا این بار راهکار را پیدا خواهید کرد، به‌خصوص اگر مسیر پیاده‌روی‌تان جذابیتی مثل گل و درخت و طبیعت داشته باشد.

۲. به خودتان پاداش بدهید

به خودتان قول بدهید که اگر پروژه‌ای را با روشی خلاقانه به پایان رساندید یا راهکاری نوآورانه برای یک مسئله ارائه دادید، پاداش دلخواهتان را به خودتان خواهید داد. نیازی نیست این پاداش خیلی بزرگ باشد؛ خوردن یک بستنی، تماشای فیلم و سریال محبوب یا هرچیز کوچکی که دوست دارید هم پاداشی مناسب محسوب می‌شود. فقط مراقب باشید که به پاداش‌گرفتن عادت نکنید؛ ذهن وقتی به پاداش بیرونی عادت می‌کند، دیگر انگیزه‌ای برای انجام کار نخواهد داشت.

هنگام به‌کارگیری این ترفند، به «اثر توجیه اضافی» هم توجه داشته باشید. تصور کنید شما همیشه برای انجام یک کار پاداش می‌گیرید، اگر به یکباره دیگر پاداشی برای آن دریافت نکنید، دیگر تمایل چندانی به انجام آن کار نخواهید داشت. حتی گاهی اوقات دیگر پاداش هم بی‌فایده می‌شود و چون انگیزه درونی برای انجام آن کار ندارید، آن را انجام نمی‌دهید. جایگزین‌کردن عامل محرک بیرونی روشی برای افزایش انگیزه درونی یا جبران کمبود آن نیست، پس مطمئن شوید برای خلاق‌بودن به‌اندازه کافی انگیزه درونی دارید.

۳. از مشکل فارغ شوید

وقتی بیش از حد به یک مسئله فکر می‌کنید، به بن‌بست خلاقیت می‌رسید. در این مواقع بهتر است کمی به خودتان استراحت بدهید و ذهنتان را آزاد کنید. کاری تفریحی بکنید که ذهن شما را از مسئله منحرف کند. بعد از کمی فراغت، دوباره و این بار از بیرون به مسئله نگاه کنید.

جالب است که بر اساس تحقیقات، وقتی افراد از دور به مشکل نگاه می‌کنند، راهکارهای بهتری برای آن ارائه می‌دهند. مصداق بارز این موضوع وقتی است که می‌گوییم «من اگر جای فلانی بودم، فلان کار را می‌کردم». وقتی از بیرون به مسئله نگاه می‌کنید، می‌توانید تمام جنبه‌های آن را در نظر بگیرید و راهکارهای بهتر و منطقی‌تری به ذهنتان می‌رسد. اگر دنبال راه‌حل برای یک مسئله می‌گردید، از دیدگاه شخص ثالث هم به آن نگاه کنید. تصور کنید این مسئله هیچ ارتباطی به شما ندارد و فقط می‌خواهید یک راهکار برای آن پیشنهاد بدهید.

۴. محیط اطرافتان را برای خلاقیت آماده کنید

میهای چیکسنت‌میهایی متخصص روانشناسی مثبت‌گرا است. او می‌گوید محیط اطراف هم روی خلاقیت انسان‌ها تأثیر دارد و قدرت نوآوری انسان را تقویت می‌کند. بنابراین بهتر است محیط اطرافتان را با عناصری پر کنید که برایتان الهام‌بخش هستند و می‌توانند به شما انگیزه بدهند. میز کارتان را طوری بچینید که با نگاه‌کردن به آن انرژی بگیرید. در محیط اطراف دنبال عناصر الهام‌بخش بگردید، عناصر طبیعی مثل گلدان رومیزی، اکشن فیگور شخصیت محبوبتان یا قاب عکس پیشنهادهایی برای ایجاد محیط مناسب برای خلاقیت هستند.

۵. محدودیت ایجاد کنید

بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌‌کنند منظور از خلاقیت این است که هیچ محدودیتی برای ارائه راه‌حل نداشته باشند. بیایید با ذکر یک مثال توضیح بدهیم که چرا این تفکر اشتباه است. تصور کنید شخصی از شما بخواهد غذا درست کنید. شما برای درست‌کردن این غذا محدودیتی ندارید، به همین دلیل مدت زیادی در بازار می‌گردید، همه مواد غذایی را نگاه می‌کنید و به این فکر می‌‌کنید که چه چیزی می‌توانید بپزید. آن‌قدر گزینه‌های پیش روی شما زیاد است که برای انتخاب بهترین غذا سردرگم می‌مانید و احتمالا بعد از مدتی خسته خواهید شد. حال اگر از شما بخواهند با گوشت و سبزیجات غذا درست کنید، می‌دانید در فروشگاه باید سراغ کدام قفسه بروید و بعد از کمی فکرکردن، ذهنتان پاسخ مناسبی برای مسئله پیدا می‌کند.

برای منابع و ابزاری که می‌توانید برای حل مسئله استفاده کنید محدودیت در نظر بگیرید. با این کار راهکارهای خلاقانه‌ای به ذهنتان می‌رسد که شاید بدون محدودیت به آنها فکر نمی‌کردید. احتمالا شنیده‌اید که می‌گویند «انسان در محدودیت‌ها ستاره می‌شود».

خلاقیت به‌معنی نبودن محدودیت نیست، بلکه به‌معنی نگاهی تازه به حدومرزهاست.

۶. رؤیاپردازی کنید

به خودتان اجازه بدهید حوصله‌تان سر برود تا رؤیاپردازی کنید! انسان‌های دنیای امروز با یک کلیک از بیکاری و زمان‌های خالی فرار می‌کنند. آنها به‌محض اینکه کاری برای انجام‌دادن نداشته باشند (یا حتی وقتی کاری برای انجام‌دادن دارند)، مشغول گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی یا وب‌گردی می‌شوند. برای افزایش خلاقیت باید این سرگرمی‌های پوچ را رها کنید و گاهی به خودتان اجازه بدهید حوصله‌تان سر برود. با این کار از جایگاه مصرف‌کننده محتوا بیرون می‌آیید و در جایگاه فردی خلاق که ایده‌ها و رؤیاهای تازه خلق می‌کند قرار می‌گیرید.

در یکی از تحقیقات، افرادی که به‌خاطر وضعیت موجود بی‌حوصله و کسل بودند در آزمون خلاقیت عملکردی بهتر از افراد درگیر با حس‌هایی چون شادی، آرامش و اضطراب داشتند. در تحقیقی دیگر، محققان به این نتیجه رسیدند که انسان‌ها در وضعیت بی‌حوصلگی بیشتر رؤیاپردازی می‌کنند، زیرا این حس به مغز شما علامت می‌دهد که وضعیت کنونی کمبودی دارد و چیزی باید تغییر کند. بنابراین ذهن شما مشغول تفکر خلاق می‌شود و دنبال راهی برای ایجاد تغییر می‌گردد.

۷. مسئله را دوباره برای خودتان تعریف کنید

وقتی مسئله‌ای را مدام به همان شیوه قبل برای خودتان تکرار می‌کنید، در ذهنتان دیواری می‌سازید که عبور از آن غیرممکن می‌شود. به‌جای این کار، یک گام به عقب برگردید و دوباره مسئله را برای خودتان تعریف کنید و از همان ابتدا به این فکر کنید که از چه زاویه دیگری می‌توان به آن نگاه کرد. برای خودتان فرصت شروع دوباره با دیدگاهی جدید را فراهم کنید. دیدگاه‌های تازه می‌توانند محرکی برای تفکر خلاق باشند.

با صحبت‌کردن با دیگران درباره موضوع مدنظر می‌توانید دیدگاه‌های دیگر درباره مسئله را هم بررسی کنید و با استفاده از این دیدگاه‌های تازه به ایده‌های خلاقانه برسید.

۸. احساساتی شوید

جالب است بدانید که انسان‌ها وقتی درگیر هیجان‌های شدید هستند، خلاق‌تر می‌شوند. این مسئله نه فقط برای هیجانات مثبت، که برای هیجانات منفی هم صادق است. البته منظور این نیست که برای خلاق‌ترشدن خودتان را عصبانی یا ناراحت کنید. منظور این است که اگر موقعیتی احساسات منفی شما را برانگیخت، به‌جای باقی‌ماندن در آن حال، سراغ کارهایتان بروید و سعی کنید روی آنها متمرکز شوید. با تمرکز روی کار هم می‌توانید راهکاری خلاقانه و سازنده برای مسئله پیدا کنید و هم ذهنتان را از آنچه ناراحت‌تان کرده است منحرف می‌کنید و از اثرات مخرب باقی‌ماندن در افکار منفی دور می‌مانید.

۹. اطرافتان را با رنگ آبی پر کنید

روانشناسی رنگ‌ها نشان می‌دهد که رنگ‌های مختلف تأثیرهای گوناگونی روی احساسات، حالات و رفتارهای انسان دارند. بر اساس تحقیقات، رنگ آبی تقویت‌کننده قدرت خلاقیت انسان است و ذهن را به تفکر خارج از چارچوب هدایت می‌کند. آبی رنگی است که با طبیعت، صلح و آرامش ارتباط دارد. محیط آبی برای افراد احساس امنیت فراهم می‌کند و آنها می‌توانند با رهایی از اضطراب‌های روزمره، اید‌ه‌های خلاقانه ارائه کنند.

۱۰ مدیتیشن کنید

مدیتیشن همیشه راهکاری برای ایجاد آرامش در نظر گرفته می‌شود، اما بر اساس تحقیقات اثرات مدیتیشن بر سلامتی چیزی بیشتر از آرامش ذهن و روان است. جالب‌تر آنکه بعضی از انواع مدیتیشن برای تقویت خلاقیت هم مفیدند. در این دسته از مدیتیشن‌ها شما بدون اینکه روی موضوع خاصی متمرکز باشید، ذهنتان را باز نگه می‌دارید و پذیرای تمام افکار و احساساتی هستید که به ذهنتان خطور می‌کند. این کار به شما کمک می‌کند تفکر واگرا داشته باشید و ایده‌های جدید خلق کنید.

مدیتیشن را در برنامه روزانه‌تان بگنجانید. گاهی اوقات پیداکردن ایده‌های خلاقانه با فکرکردن به تجربه‌ها و چیزهایی پیدا می‌شوند که به ذهنتان می‌رسند.

کلام آخر

در این مقاله روش‌هایی برای تقویت خلاقیت گفتیم. البته این بدان معنا نیست که به‌محض اینکه اطرافتان را با رنگ آبی پر کنید یا وقتی هیجان‌زده هستید به مسائل فکر کنید، حتما می‌توانید راهکاری خلاقانه ارائه دهید. شما با این ترفندها ذهنتان را برای خلاقیت آماده می‌کنید. خلاقیت نه مانند پروانه است که فقط ۱ بار روی شانه شما بنشیند و نه مانند پرنده‌ای خانگی است که همیشه روی شانه‌هایتان باشد. پس اگر هنوز ایده های خلاقانه به ذهنتان خطور نکرده‌اند یا ایده‌های خلاقانه‌ای که ارائه داده‌اید کاربردی نبوده‌اند، ناامید نشوید. همیشه فرصتی برای خلاقیت هست و همه افراد می‌توانند خلاق باشند.

تکنیک‌هایی برای به‌خاطر سپردن اطلاعات و بازیابی آنها در زمان مناسب