یخدان «میرفتاح» یادگاری فراموش شده در گنبد دوار

با وجود اینکه همان روزها مسئولان قول تسریع در بازسازی این بنای تاریخی را دادند، این وعده تاکنون عملی نشده و پس از گذشت سه سال همچنان عدم تخصیص اعتبار بزرگترین مشکل بازسازی بنا و روند کُند مرمت آن محسوب می‌شود.  

علی مالمیر، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان ۱۸ فروردین همان سال در گفت‌وگو با ایسنا، با اعلام اینکه بارندگی‌ها ۳۸ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال به بناهای تاریخی همدان خسارت وارد کرد، گفت: از میان آثار تاریخی، تنها یخدان میرفتاح ملایر دچار خسارت کلی شده و به دیگر بناهای تاریخی استان به صورت جزئی آسیب وارد شده است.

وی اضافه کرد: میزان خسارات وارده، به ستاد مدیریت بحران اعلام شده است که در صورت تأیید از اعتبارات ملی و استانی استفاده خواهیم کرد.

ابراهیم جلیلی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان ملایر نیز مهرماه سال ۹۹ به خبرنگار ایسنا گفت: با توجه به شرایط بنا باید هر چه زودتر اعتبارات لازم برای ادامه روند بازسازی، طاق زدن و محوطه سازی آن تأمین شود.

وی مستندسازی از وضع موجود(فتوگرامتری) را نخستین اقدام انجام شده در بحث مرمت یخدان میرفتاح دانست و افزود: دومین اقدام آسیب شناسی و تهیه حصار با اعتباری افزون بر ۱۲۰ میلیون تومان از محل استانی تهیه شد و برای ادامه مرمت و بازسازی بنا منتظر اعتباری به مبلغ حدود ۲۸۵ میلیون تومان از محل ملی یا مدیریت بحران هستیم.

جلیلی در فروردین ماه ۱۴۰۰ نیز در گفت‌وگو با ایسنا، اتمام مرمت یخدان میرفتاح را نیازمند تخصیص اعتبار دانست و گفت: در سال ۹۸ مصالح مورد نیاز برای مرمت خریداری و مقرر شد برای بازسازی بنا از محل اعتبارات مدیریت بحران اعتباری تخصیص یابد که در آن سال حدود ۶۰۰ میلیون برآورد شد اما هیچ اعتباری به بنا اختصاص پیدا نکرد.

وی با بیان اینکه تاکنون برای مرمت این بنا حدود ۵۰۰ میلیون تومان هزینه شده است، گفت: متأسفانه به علت تأخیر در تأمین اعتبار هزینه‌های مرمت اضافه شد، در ابتدا انتظار داشتیم با همان اعتبار گنبد بنا را بزنیم اما وقتی مشاهده شد دیواره‌های ساقه بنا یا دیواره‌های نگهدارنده گنبد به مرور زمان از بین رفته، نظرمان تغییر کرد و مقرر شد استحکام بخشی انجام گیرد و به صورت اصولی مرمت و بازسازی شود.

جلیلی در اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۰ نیز با اشاره به اینکه از محل اعتبارات مدیریت بحران، اعتباری برای مرمت بنا تخصیص پیدا نکرده است، گفت: از محل استانی و ردیف متوازن، ۶۰۰ میلیون تومان اعتبار برای مرمت یخدان مصوب شد که از این مبلغ ۲۱۰ میلیون تومان تخصیص یافت.

وی ادامه داد: از محل این اعتبار تاکنون اقداماتی از جمله آواربرداری، تخریب و جداسازی الحاقات، تخریب پایه‌های فرسوده، استحکام‌بخشی پایه‌های بیرونی بنا، مقاوم‌سازی پیِ اثر، خرید مصالح چوبی، ساخت قالب، تخلیه و حمل آوار به بیرون از محوطه انجام شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان ملایر مردادماه سال‌جاری نیز با اشاره به انتظار یخدان میرفتاح برای تامین اعتبار افزود: نوسانات اقتصادی، نبود اعتبارات کافی و تخصیص اعتبار در قالب اوراق از دلایل اصلی تاخیر در مرمت این بنای تاریخی است.

وی ادامه داد: یا دچار آسیب شدند، افزود: برای مرمت و بازسازی ۷۶۰ اثر تاریخی که همزمان با این بنا در کشور فرو ریختند اعتباری از محل اعتبارات مدیریت بحران، تخصیص یافت اما برای مرمت یخدان میرفتاح هیچ اعتباری از این محل تخصیص پیدا نکرد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان ملایر بیان کرد: تاکنون یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون تومان برای مرمت این بنای تاریخی هزینه شده است.

جلیلی در آذرماه سال‌جاری نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه بازسازی یخدان میرفتاح شامل سه بخش یخدان، ساقه و گنبد است، اظهار کرد: اجرای گنبد یخدان میرفتاح نیازمند تأمین اعتبارات ملی و استانی است.

وی درباره آخرین اقدامات انجام شده در بنا گفت: حصارکشی اطراف محوطه یخدان میرفتاح توسط سازمان میراث فرهنگی، تهیه مستندنگاری وضع موجود و ثبت داشته های اثر تاریخی، خرید یکسری مصالح برای بازسازی اثر، تهیه طرح آسیب شناسی، رفع خطر و ایجاد اتاق نگهبانی و حفاظت و انجام مکاتبات متعدد برای تأمین اعتبار از جمله اقدامات صورت گرفته به شمار می‌رود.

جلیلی با اشاره به اینکه از اعتبارات استانی سال ۱۴۰۱، حدود ۵۰۰ میلیون تومان برای این کار پیش بینی شده اما هنوز تخصیص نیافته است، افزود: پیگیر تخصیص اعتبارات بیشتر در حدود ۸۰۰ میلیون تومان برای تکمیل روند بازسازی یخدان میرفتاح هستیم هر چند برآورد ما برای اجرای گنبد یخدان میرفتاح یک‌میلیارد تومان اعتبار است.

به گزارش ایسنا، یخچال سنتی «میرفتاح» از سه قسمت تشکیل شده که شامل یخدان با حدود شش متر در عمق زمین، یک چاه دفع آب‌ به عمق پنج متر، ساقه یا پایه گنبد با حدود چهار متر از مصالح سنگ و خشت و آجر است و قسمتی که محل ذخیره یخ و تحت عنوان یخدان و ساقه بوده، این قسمت‌ها کاملاً سالم است.

قسمت فرو ریخته بنا گنبدی است که برای جلوگیری از تابش مستقیم نور به یخ داخل یخدان روی آن زده شده و باعث تهویه و دیرتر آب شدن یخ‌ها می‌شده است همچنین یک دیوار سایه‌انداز کنار یخدان وجود داشته که بین ۴۰ یا ۵۰ سال قبل و پیش از ثبت ملی بنا از بین رفته و سه حوض داشته که آب قنات را در زمستان درون آنها می‌ریختند تا یخ بسته سپس داخل یخدان بریزند.

در بهار سال ۹۸ که گنبد سایه‌انداز این اثر فرو ریخت، نخستین اقدام به منظور حفاظت اضطراری و جلوگیری از احتمال خسارت انسانی، حصارکشی بنا بود که به طول ۱۳۰ متر انجام شد.

اگرچه همان روزها گفته شد اعتباری از سوی مدیریت بحران استان برای بازسازی یخدان میرفتاح درنظر گرفته می‌شود اما این اعتبار به بنا تخصیص نیافت و به کُند بودن روند بازسازی آن دامن زد. از سوی دیگر اعتبارات استانی و ملی میراث فرهنگی به تنهایی کفاف مرمت و نگهداری آثار تاریخی را نمی‌دهد و این قضیه به چالشی جدی در این حوزه تبدیل شده که نیازمند چاره‌اندیشی است. 

انتهای پیام