کریم خان زند | زندگی نامه + اقدامات

کریم خان زند بعد از فروپاشی سلسله افشاریه در سال ۱۱۶۲ هجری قمری، روی کار آمد. او خان بزرگ طایفه زند بود که بعد از رسیدن به پادشاهی، خود را وکیل الرعایا نامید و ملایر را به‌عنوان پایتخت موقت خود انتخاب کرد. کریم خان زند بعد از مدتی موفق شد بر ایران مسلط شود و شهر شیراز را پایتخت خود کند.

آنچه باید درباره کریم خان زند بدانید:

کریم‌خان زند که بود؟

_{منبع عکس: نامشخص}

کریم‌خان زند سلسله زندیه را تاسیس کرد. در عصر حاکمیت او آرامش بر ایران حکم‌فرما شد. او به مذهب شیعه گرایش داشت؛ اما در طول دوره حکومت خود، برای ترویج دستگاه مذهبی عصر صفویه، تلاشی نکرد. او تسامح مذهبی را در کشور برقرار کرد و شیوه مدارا را با پیروان ادیان دیگر در پیش گرفت. 

کریم خان زند تلاش بسیاری برای ایجاد امنیت و آرامش در ایران کرد

کریم‌خان زند به نسبت دیگر پادشاهان ایران، دربار خود را بسیار ساده انتخاب کرد. او نام وکیل الرعایا را برگزید تا دستگاه اداری مانند دستگاه‌های پرطمطراق پادشاهان تشکیل ندهد. کریم خان به فرهنگ و ادبیات علاقه وافر داشت و تلاش بسیاری برای رشد فرهنگ و ادب در ایران انجام داد. در عصر حکومت او شعرا و نویسندگان از انزوا بیرون آمدند و مجالس ادبی جدیدی را تشکیل دادند.

وقتی کریم خان زند روی کار آمد، کشور پر از هرج و مرج بود. عدم وجود امنیت در کشور، تجارت را با مشکل مواجه کرده بود. کریم خان زند تلاش بسیاری کرد تا امنیت را در کشور رواج دهد. با ایجاد امنیت، تجارت و بازرگانی ایران با خارج توسعه پیدا کرد. کریم خان زند برای توسعه تجارت، گا‌م‌های بزرگی برداشت. او امنیت را در خلیج فارس ایجاد کرد و با عقد قراردادهای بازرگانی با دولت انگلستان، روابط بازرگانی را از سر گرفت. او در عصر حکومت خود تلاش می‌کرد تا طلای کمتری از طریق روابط بازرگانی از کشور خارج شود تا بر امر تجارت، تسلط بیشتری داشته باشد.

زندگی‌نامه کریم‌خان زند

_{منبع عکس: ناشناس}

محمد کریم بهادر خان زند، رئیس طایفه لک زاگرس نشین در ایران بود که از سال ۱۱۲۸ تا ۱۱۵۷ شمسی بنیان‌گذاری دودمان زندیه را عهده‌دار شد. او بعد از نادرشاه به قدرت رسید و مجبور شد خانات محلی را که در این دوره، شورش و نافرمانی کرده بودند، سر جای خود بنشاند. در این دوره، احمدشاه درانی در شرق، محمدحسن خان قاجار در استرآباد و آزادخان افغان در شمال ایران، قدرت را به دست گرفتند. کریم خان زند نیز به رقابت با آن‌ها پرداخت و توانست یک‌به‌یک این رقیبان را شکست دهد.

کریم خان با این پیروزی، شهرت قابل‌توجهی پیدا کرد. بعد از آن، با علیمردان خان بختیاری وارد اتحاد شد و به ابوالفتح خان بختیاری که حاکم اصفهان و عراق بود، حمله کرد و او را شکست داد. ابوالفتح خان که شکست خورده بود تقاضای اتحاد با کریم خان زند را داد. آن‌ها نوه شاه سلطان حسین صفوی را که شاه اسماعیل سوم نام داشت به تخت سلطنت نشاندند و دیگر مناصب دولتی را بین خود تقسیم کردند.

کریم خان زند با علیمردان خان و ابوالفتح خان بختیاری اتحادی سه گانه تشکیل دادند

علیمردان خان بختیاری به‌دلیل سن کم شاه، نیابت سلطنت او را عهده‌دار شد و کریم خان زند نیز  سرداری کل سپاه ایران را به عهده گرفت. ابوالفتح خان به حاکمیت شهر اصفهان گماشته شد. پس از این پیمان، کریم خان زند، غرب ایران را فتح کرد. هنگامی که او مشغول فتوحات بود، علی‌مردان خان که به‌دلیل کم بودن سن شاه، خود را شاه ایران می‌دانست؛ به دست ابوالفتح خان کشته شد.

کریم خان زند که اوضاع را چنین دید، تصمیم گرفت با علی مردان خان بختیاری بجنگد. او سپاهی بزرگ را آماده کرد و برای تصرف شهر اصفهان، اقدام کرد. علی مردان خان بختیاری شیراز را تصرف کرد و سپس راهی اصفهان شد. خان زند نیز خود را به‌سمت جنوب غرب رساند، آن‌ها در چهارمحال و بختیاری، رو‌به‌روی هم ایستادند. در این جنگ، علیمردان خان شکست خورد و به خوزستان فرار کرد.

کریم خان زند بعد از رسیدن به حکومت، خود را وکیل الرعایا نامید

کریم خان زند بعد از فروپاشی حکومت نادرشاه، بخش‌های شمال، غرب و جنوب ایران را زیر سلطه خود درآورد. برادر او صادق خان نیز موفق شد بصره را از امپراتوری عثمانی جدا کند و از این طریق در ایران نفوذ کند و سراسر ایران را زیر سلطه خود درآورد.‌

کریم خان زند بعد از رسیدن به حکومت، تاج‌گذاری نکرد. او در دیوان‌خانه تهران بارعام داد و خود را با نام وکیل الرعایا معرفی کرد. ایل‌های بیرانوند و باجولوند در ایجاد حکومت کریم خان زند تاثیر داشتند و به او کمک‌های بسیار کردند. متحدان زند بعد از انقراض این سلسله به لرستان برگشتند. حکومت زندیه در ایران، دوره‌ای آرام را سپری کرد. کریم خان زند اجازه داد اقوامی که در شمال ایران سکنی داشتند، استقلال خود را حفظ کنند. این سیاست سبب شد که طایفه قاجاریه در شمال ایران قدرتمند شوند و با شکست لطفعلی خان زند، این سلسله را از بین ببرند.

اقدامات کریم‌خان زند

_{منبع عکس: ناشناس}

طایفه زند را شاه عباس اول، از دامنه‌های زاگرس به حوالی پری و کماژن نزدیک ملایر کوچاند. این طایفه، سه تیره زند بگله، زند هزاره و زند خراجی را در بر می‌گرفتند. کریم خان زند از افراد تیره زند بگله بود.او با کمک علی‌مردان خان بختیاری به قلمرو ابوالفتح خان، حاکم شاهرخ افشار در اصفهان حمله کرد و با شکست قوای ابوالفتح خان در سال ۱۱۶۳ هجری قمری، در جنگ کهریز، اصفهان را به تصرف خود درآورد. کریم خان زند، ابوالفتح خان و علیمردان خان بختیاری در سال ۱۱۶۳ هجری قمری در اصفهان اتحادی سه جانبه‌ را منعقد کردند. طبق این توافق، شاه اسماعیل سوم، نوه شاه سلطان حسین صفوی به تخت سلطنت نشست و علیمردان خان نیابت او را عهده‌دار شد. ابوالفتح خان، حاکم اصفهان شد و کریم خان زند فرمانده سپاه و سرداری کل عراق را به عهده گرفت. کریم خان زند در سال ۱۱۶۵ قمری در منطقه چهارمحال بر علیمردان خان پیروز شد و اصفهان و شیراز را به تصرف خود درآورد. پس از این پیروزی، شاه اسماعیل سوم به کریم خان زند پیوست.

کریم خان در جنگ چهارمحال بر علیمردان خان پیروز شد

آزاد خان افغان از دیگر رقیبان کریم خان زند و از اهالی کابل بود که به خدمت نادر شاه درآمد. او بعد از شکست ابراهیم خان افشار از شاهرخ، در بخشی از آذربایجان حکومت کرد. آزادخان در دوره حکومت خود، جنگ‌های بسیاری با محمد حسن خان قاجار انجام داد و بعد از آن در مرکز ایران، با کریم خان زند وارد جنگ شد. فتحعلی خان افشار در سال ۱۱۶۷ هجری قمری در جنگ دوآب و قمشه، سپاهیان کریم خان زند را شکست داد.

جنگ با محمد حسن خان قاجار

_{منبع عکس: نامشخص}

محمد حسن خان قاجار یکی دیگر از رقیبان کریم خان زند، بود که در نواحی جنوبی دریای خزر قدرت را در دست داشت. کریم خان زند، در دو جنگ کزاز و کلون‌آباد از سپاه قاجار شکست خورد. سپس در سال ۱۱۷۲ هجری قمری، شیخ علی خان، سردار کریم خان در هنگام فرار، به دست افراد طایفه «یخاری باش» کشته شد.

پس از کشته شدن محمد حسن خان قاجار، پسران او به نام‌های آقا محمدخان و حسینقلی خان قاجار که به جهانسوز شهرت داشتند، در دربار کریم خان زندگی می‌کردند. کریم خان حکومت دامغان را به حسینقلی خان قاجار سپرد. این حاکم در دامغان سر به شورش برداشت. زکی خان و علی‌محمد خان زند که سردار کریم خان بودند، شکست‌های زیادی به حسینقلی خان قاجار وارد آوردند. حسینقلی خان نیز سرانجام به دست غلامان خود کشته شد و از بین رفت.

کریم خان زند شمال ایران را در اختیار قاجارها قرار داد و بعدها از همان ناحیه ضربه خورد

اعراب بنی کعب که رهبر آن‌ها شیخ سلمان بود، در دوره پادشاهی کریم خان زند، به‌دلیل سرکشی‌های والی بغداد از اروندرود گذشتند و در منطقه شادگان خوزستان ساکن شدند. شیخ سلمان برای ضربه وارد کردن به والی بغداد، در خلیج فارس مزاحمت‌هایی را برای عثمانی‌ها به وجود آورد. حاکم بغداد به کریم خان زند امید داد که اگر کریم‌ خان به شیخ سلمان حمله کند، به او کشتی و آذوقه می‌رساند. کریم خان به اروندرود لشگرکشی کرد؛ اما به‌علت اطاعت شیخ سلمان از ایران و عدم اجرای تعهدات ترک‌ها، از او درگذشت و به شیراز بازگشت و تا پایان عمر خود، شیراز را ترک نکرد. شیخ سلمان برای عثمانی‌ها و انگلیسی‌ها مزاحمت‌هایی را ایجاد کرد. انگلیسی‌ها و عثمانی‌ها بر علیه شیخ سلمان متحد شدند؛ اما از شیخ سلمان شکست خوردند.

شورش میرمهنا

میرمهنا، شیخ بزرگ بندر ریگ، اغتشاشات زیادی در سواحل خلیج فارس ایجاد کرد. کریم‌خان زند، زکی خان را مامور کرد تا میرمهنا را سرکوب کند. میرمهنا از نیروهای زکی خان شکست خورد و به جزیره خارک گریخت. هلندی‌ها در سال ۱۱۶۷ هجری قمری جزیره خارک را تصرف کردند. در این زمان، رئیس تجارت‌خانه هلندی‌ها، کنیپ هاوزن، نام داشت. این تجارت‌خانه جزیره خارک را مرکزی برای تجارت و صید خود قرار داد. میرمهنا انگلیسی‌ها را تحریک کرد به هلندی‌ها حمله کنند. انگلیسی‌ها به خارک حمله کردند و هلندی‌ها را کشتند و جزیره را به تصرف خود درآوردند. میرمهنا تلاش بسیاری کرد تا جلوی انگلیسی‌ها را بگیرد؛ اما تاب نیاورد و به بصره گریخت و در آنجا به دست عثمانی‌ها کشته شد. بعد از اینکه میرمهنا کشته شد، جزایر خارک ضمیمه قلمرو کریم خان زند شد و او حسن سلطان را به ریاست این جزیره منصوب کرد و امتیاز تجارت در جزیره خارک را به انگلیسی‌ها سپرد.

فتح بصره

_{منبع عکس: نامشخص}

کریم خان زند قوای نظامی خود را به‌منظور جنگ با بصره راهی بغداد کرد؛ زیرا والی بغداد به زوار ایرانی سختگیری می‌کرد و در زمان حمله کریم خان به قبیله بنی کعب، به آن‌ها اجازه عبور نیروهای ایرانی به خاک بصره برای حمله به عمان را نداد. از دیگر دلایل حمله کریم خان به بصره می‌توان به قتل میرمهنا، اشاعه طاعون در بغداد، مرگ زائران ایرانی، ضبط اموال آن‌ها به دست والی بغداد، درگیری با قبایل کرد بابان و انتقال تجارت‌خانه انگلیسی از بوشهر به بصره نام برد. با این وجود، شاید بزرگ‌ترین دلیل این حمله، خشم کریم خان زند نسبت به عمرپاشا والی بغداد و حمله او به بصره بود.

بصره را صادق خان زند فتح کرد و علی محمد خان زند حاکم آنجا شد

کریم خان زند، صادق خان را که به استظهارالدوله شهرت داشت به بصره فرستاد. ناصرخان آل مذکور حکمران، بوشهر بود که صادق خان زند را در فتح بصره همراهی کرد. هنگام محاصره بصره، انگلیسی‌ها تجارتخانه خود را به کویت انتقال دادند. در این زمان، سلطان عثمانی، محمد وهبی را به دربار کریم خان فرستاد و از او خواست محاصره را ترک کند؛ اما کریم خان با این امر موافقت نکرد.

بصره در سال ۱۱۹۰ هجری قمری توسط صادق خان زند فتح و علی محمد خان زند به حکومت آنجا گماشته شد؛ اما علی محمد خان به دست اعراب بصره کشته شد. صادق خان از شیراز به بصره آمد و اوضاع را آرام کرد. در این زمان، کریم خان زند فوت کرد و صادق خان برای دعوی سلطنت به شیراز برگشت و عثمانی‌ها در سال ۱۱۹۳ بصره را فتح کردند.

لقب کریم‌خان زند

_{منبع عکس: نامشخص}

کریم خان زند در سال ۱۱۶۵ هجری قمری سلسله خود را تاسیس کرد و شهر شیراز را به پایتختی خود برگزید. او لقب پادشاه را برای خود انتخاب نکرد و از عنوان وکیل الرعایا استفاده کرد. به این شکل، لقب کریم خان زند وکیل الرعایا شد و او با حکومت‌داری عادلانه و برخورد سرشار از ملاطفتی که با مردم داشت، نامی نیک از خود به‌جای گذارد.

ارگ کریم‌خان زند

_{منبع عکس: نامشخص}

ارگ کریم خان، یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی شیراز است. این بنای باعظمت به دستور کریم خان زند در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته است. کریم خان زند بعد از رسیدن به قدرت، شیراز را برای مقر فرمانروایی خود انتخاب کرد و آن را به شیوه معماری شهر اصفهان، پایتخت صفویه، ساخت. او میدانی بزرگ در شمال شیراز ساخت تا یادآور میدان نقش جهان اصفهان باشد. او قصد داشت از این طریق، شکوه و عظمت حکومت زندیه را نشان دهد. در شمال این میدان، دیوان‌خانه کریم خان زند قرار داشت. بازار وکیل و کاروان‌سراهای دیگر نیز در سمت مشرق بودند. در جنوب این میدان، مسجد و حمام وکیل قرار داشتند و در جنوب و غرب میدان، ارگ و اندرونی کریم خان زند واقع بودند.

ارگ کریم خان زند در دوره حاکمیت کریم خان، مقر و مرکز حکومت زندیه بود

ارگ کریم‌خان زند کاربردهای زیادی در دوره‌های مختلف داشت. در گذشته این ارگ در مرکز سلطنت کریم خان زند واقع بود؛ اما در عصر قاجار، آقا محمدخان در حمله به شیراز، این شهر را تخریب کرد. پس از آن، بسیاری از بناها را که کریم خان زند ساخته بود ویران کرد. حصار شهر شیراز هم از خرابی دور نماند؛ ولی بنای ارگ کریم خان از خطر دور ماند و حفظ شد.

_{منبع عکس: نامشخص}

مساحت ارگ کریم خانی ۱۳ هزار متر مربع بود. هنرمندان بسیاری در ساخت بنای ارگ، حضور داشتند و بنا را با مصالح و مواد بسیار به پایان رساندند. معماری که در دوره کریم خان زند رواج داشت، از نوع معماری درون‌گرا بود. بیرون بنا، ظاهری بسیار ساده داشت و درون آن، تزییناتی خاص به کار رفته بود. بالای سردر بنای ارگ از کاشی‌کاری جذاب و زیبایی برخوردار بود. کاشی‌کاری‌ها بسیار ظریف بودند و هفت رنگ در ساخت آن‌ها به کار ‌رفت. در کاشی‌کاری بنا تصاویری از هفت خوان رستم در شاهنامه به چشم می‌خورد که در دوره قاجاریه به بنا اضافه شد.

معماری دوره کریم خان زند به شیوه معماری دوره زندیه و از نوع معماری درون گرا بود

بخش‌هایی از ارگ که مسکونی بودند، در قسمت شمال، جنوب و غرب بنا قرار داشتند. هر ضلعی از بنا، یک ایوان ستون‌دار با ستون‌های سنگی داشت. در عصر قاجار، ستون‌های ایوان‌ها در غرب و جنوب را برداشتند و ستون‌هایی که از چوب بودند و تزیین آن‌ها به‌صورت مارپیچ بود، به‌جای آن‌ها قرار دادند.

در دو طرف ایوان و میان تالارها، دو راهرو و ۶ اتاق را می‌توان دید. در تالار ارگ کریم خان، ارسی‌هایی با شیشه‌های رنگی مشاهده می‌شوند. درب ارسی‌ها به‌صورت عمودی، باز و بسته می‌شوند و سقف تالار بنای ارگ، به‌صورت دوپوش ساخته شده است. یک سقف کاذب نیز با فاصله سقف اصلی در بنا کار شده و سقف داخلی آن، با مقرنس‌های گچی ساخته و با نقاشی و تذهیب‌هایی زیبا تزئین شده است. این نقاشی‌ها از دوره صفویه الگو گرفته‌اند و برای رسم آن‌ها از کاربرد مواد معدنی مثل طلا و جیوه بهره برده‌اند.

آرامگاه کریم‌خان زند

_{منبع عکس: تسنیم}

آرامگاه کریم خان زند رو‌به‌روی ارگ کریمخان، در یک عمارت قرار دارد. کریم خان زند در سال ۱۱۹۳ هجری قمری در شیراز به خاک سپرده شد و طبق وصیت خود، پیکر او را در شاه نشین عمارت به خاک سپردند. جسد کریم خان زند چندین بار جابه‌جا شد. آقامحمد خان قاجار استخوان‌های کریم خان زند را از خاک درآورد و به تهران برد و زیر پله‌های کاخ گلستان دفن کرد. او این کار را کرد تا هر روز از روی جنازه کریم خان رد شود و به او بی‌احترامی کند. با روی کار آمدن رضاشاه، او دستور داد تا نبش قبر کنند و دوباره جسد کریم خان زند را به شیراز بازگردانند؛ اما این کار را به‌دلیل بیماری فرزندش انجام نداد و بعدها نیز آن را فراموش کرد.

کریم خان زند یکی از بهترین و بااخلاق‌ترین شاهان ایران بود. او در زمان حکمرانی خود، تلاش‌های بسیاری برای پیشرفت و آبادانی ایران انجام داد. کریم خان زند با دولت‌های خارجی روابط بازرگانی برقرار کرد تا تجارت ایران را توسعه دهد. شما هم نظر خود را درباره کریم خان زند با کاربران کجارو  به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: نامشخص}