کدام آیین دل نیازمندان را شاد می‌کند؟

به گزارش ایسنا، نوروز پیام‌آور آغاز سالی جدید و بهارِ طبیعت است. این آیین کهن از دیرباز تاکنون آداب و مراسمی چون خانه‌تکانی، رویاندن سبزه، خرید لوازم نوروزی، نوروزخوانی، چهارشنبه سوری و … را با خود، همراه دارد. یکی از مراسم‌های آیینی ـ سنتی و قدیمی که در روزهای پایانی سال و به عنوان نویددهنده سال نو اجرا می‌شود، «شالی نو مالی نو» است که هنوز در استان سمنان برگزار می‌شود.  

در این مراسم چند پسربچه و یا چند جوان به کوچه‌ می‌آیند و با خواندن اشعاری، نوید سال نو را می‌دهند. یکی از آن‌ها شال نو یا دستمال بزرگی به کمر می‌بندد و مردم هدیه‌هایشان را در شال او می‌ریزند که در پایان مراسم بین تمام بچه‌های حاضر تقسیم می‌شود. در شهر بسطام از توابع شهرستان شاهرود هر سال در ۱۰ روز آخر سال خورشیدی، معمولا آخرین چهارشنبه سال افرادی مراسم شالی نو مالی نو را اجرا می‌کنند. در باور اهالی شهر بسطام این افراد نوید سال نو را می‌دهند و با خوشحالی به استقبال سال جدید می‌روند.

«شال نو مال نو» را «تبارک تبارک» هم می‌نامند، هرچند کسی از قدمت آن اطلاع ندارد، اما موی‌سپیدان بسطامی می‌گویند که از دیرباز آن را به یاد دارند؛ زمانی که کودک بودند، آن هم در روزگاری که نوروز، رنگ و بوی زندگی ماشینی امروز را نگرفته بود.

چند روز پیش از فصل بهار و عید نوروز، نوجوانان بسطامی که معمولاً ۱۰ تا ۱۶ سال دارند، مراسم خاصی را شروع می‌کردند که به «شال نو مال نو» معروف بود، رسمی که بزرگسالان را هم به وجد می‌آورد.

صله‌رحم همچنین شادباش گفتن عید، محور این آیین است و فلسفه‌اش نیز خبر گرفتن از احوال همسایه‌ها و مردم شهر است که بدانند در این روزهای نزدیک به عید کسی به یادشان است. در این مراسم در روزهای پایانی سال، پیام‌آوران بهار و نوروز در کوچه‌ها و خیابان‌ها گذر کرده و به در خانه‌های اهالی شهر یا روستا می‌رفتند. این افراد با خواندن ادبیات و ترانه‌های مرسوم به نوروزخوانی «رفتن زمستان و آمدن بهار» را به مردم نوید می‌دادند. نوروزخوان اشعاری در وصف بهار، مدح حضرت علی(ع) و صاحبخانه می‌خواند و در نهایت شخص همراه او با عنوان «پس‌خوان» یا کیسه‌دار، هدیه‌هایی چون شکر، آرد، قند، نان زردو، نان کاک، فتیر، برگه زردآلو(کِشته)، قیصی، بُلبُلی و برنج را از صاحبخانه دریافت می‌کرد.

بخشی از اشعاری که در این آیین خوانده می‌شود، به این شرح است: 

«صد سلام و صد علیک، صاحبخانه سلام علیک

سلام من بگیر علیک، از جانب ملا بیکت

بارک و تبارک، سال نوتان  مبارک

تبارک و تبارک، عید شما مبارک»

اگر از درون خانه ندایی بیاید که موافق حضور بچه‌ها هستند، این شعر خوانده می‌شود:

«دم خانتان سفیده، عید شما رسیده‌ا

ای امت محمد، ما را نده خجالت

مُرغانه دَمِ کُلُو، افتاده به یک پهلو

میگه کی زن زن خالو، مرا بده  این یارو

این خانه سه در داره،   کدبانوش هنر داره

سالی یک پسر داره، پسراش بِرَن دهملأ

بخوانند درس ملا الحمد و  قل هوالله

تبارک و تبارک، سال نوتان  مبارک»

و اگر خانه‌ای هدیه‌ای نمی‌داد، نحوه اشعار عوض می‌شد:

«این خانه یک خِشکیه، صاحبش بِخُشکیه»   

و صاحبخانه به عنوان عکس‌العمل، پارچ آبی نثار بچه‌ها می‌کرد.

همچنین اشعار قدیمی که دیگر خواندن آن‌ها در سال‌های جدید مرسوم نیست، به این شرح است:

«بخوانم من به نام خود خدا را، کریم لم یزل بی‌مدعا را

بخوانم من امام اولین را، شه کشور امیرالمومنین را

امام دومین یعنی حسن را، زبان بگشا که تا گویم سخن را

امام سومین شاه شهیدان، حسینم کشته تیغ لعینان

امام چهارمین زین‌العباده، اسیر لشکر ابن زیاده

امام پنجمین خوانم ز باقر، به فریادم رسد در روز آخر

امام ششمین خوانم ز جعفر، به فریادم رسد در روز محشر

امام هفتمین موسی کاظم، ز لطفش کارهای خود بسازم

امام هشتمین خوانم رضا را، رضا بخشنده کل جزا را

امام نهمین تقی بیاید، محشر دادخواه ما نماید

امام دهمین خوانم نقی را، گل باغ محمد تقی را

ز یازده من بخوانم عسکری را، قمر و آفتاب و مشتری را

امام است و امام است و امام است، محمد مهدی صاحب‌الزمان (عج) است»

هانی رستگاران ـ مسؤول ثبت آثار و حرایم میراث ملی استان سمنان ـ درباره وضعیت اجرای اکنون این آیین به ایسنا، گفت: در یکی دو سال اخیر به همت گروه «بهار بسطام» که متشکل از چند جوانان هنرمند بسطامی، که در زمینه نمایش و تئاتر است و با همفکری و همکاری چند نوجوان این آیین سنتی در بسطام احیا شده است. به دنبال اعلام عمومی در شهر بسطام، امام جمعه بسطام نیز با این گروه همراه شده‌اند. امروزه با حمایت از مستمندان و نیازمندان شهر بسطام، تمام هدایای مردمی در آیین «شالی نو مالی نو» چه نقدی و چه غیر نقدی تحویل «مرکز نیکوکاری حضرت امام سجاد «ع» بسطام و با نظارت کانون خادم‌ یاران رضوی بسطام و تایید امام جمعه در آخرین روز سال بین نیازمندان تقسیم می‌شود.  

او اضافه کرد: در مراسم امروزی «شالی نو مالی نو» به خاطر نشاط اجتماعی و جنبه هنر نمایشی آیین از حضور دو هنرور محلی به عنوان «بابا نوروز» و «ننه سرما» در کنار نوجوانان استفاده شده و در پایان مراسم به صورت نمادین ننه سرما توسط بابا نوروز از شهر اخراج می‌شود. در این بین اهالی نیز با وجود زحمات گروه و حضور بابا نوروز و ننه سرما بیشتر از این گروه‌ها حمایت می‌کنند و با رضایت، هدایای خود را به بچه‌ها می‌سپارند. خوشبختانه با حمایت امام جمعه و لطف مردم بسطام در نوروز گذشته، طی دو شب اجرای این آیین، مبلغ ۲۲ میلیون تومان هدایای نقدی و غیر نقدی جمع‌آوری شد که با استقبال کانون خادم‌یاران رضوی مواجه شد و در کنار اقلام مرکز نیکوکاری حضرت امام سجاد (ع) دل نیازمندان را شاد کردند.

انتهای پیام