کتاب بخوانیم؛ «زمین انسان‌ها» و «عشق در زمستان آغاز می‌شود»

برترین‌ها: در این مطلب از سری «کتاب بخوانیم» سه اثر ادبی داریم؛ یک داستان مستند و خیال‌گونه از نویسنده‌ای مشهور، یک مجموعه داستان کوتاه از نویسنده‌ای پرفروش و عامه پسند، به همراه یک مجموعه شعر فارسی از ترانه‌سرایی جنجالی. در بخش غیر ادبی دو اثر داریم؛ یک بررسی روانشناختی در حوزه فرهنگ و تمدن از پدر علم روانکاوی، به همراه یادداشت‌های یک مبارز سیاسی مشهور در تاریخ جهان. با ما همراه باشید.

«زمین انسان‌ها» اثر آنتوان دو سنت اگزوپری

«آنتوان دو سنت اگزوپری» (۱۹۴۴-۱۹۰۰) در خانواده‌ای بسیار نجیب و اصیل‌زاده به دنیا آمد و رشد کرد. هنگام مرگ پدرش، چهارساله بود که عنوان «کنت» به او رسید. وی پس از تحصیل علوم مذهبی و غیرمذهبی، به مدرسه هنر‌های زیبا رفت، اما سربه هوا بود و تحصیلاتش به جایی نرسید. در دوره خدمت نظام، به طور خصوصی درسِ پرواز را فرا گرفت. سنت اگزوپری با وجود پیشرفت در پرواز و نویسندگی، در زندگی زناشویی همواره فردی شکست خورده محسوب میشد.

وی بار‌ها به طرز معجزه آسایی از حوادث خطرناک هوایی جان به در برد و چندبار مفقود شد و مجدد به خدمت بازگشت. در نهایت در ژوییه ۱۹۴۴ طی یک عملیات متهورانه، احتمالا به دست آلمان‌ها سقوط کرد و کشته شد. اثر مشهور و جهانی او «شازده کوچولو» است که در سال ۱۹۴۲ منتشر شد.

«زمین انسان‌ها» محصول یک حادثه است. اگزوپری در سال ۱۹۳۷ قصد داشت از نیویورک تا «زمین آتش» (جنوبی‌ترین جزیره آمریکای جنوبی) پرواز کند، اما هواپیمایش در گواتمالا سقوط کرد. وی در دوران نقاهت در راه بازگشت به فرانسه مجموعه‌ای از یادداشت‌هایی زیبا و استثنایی گردآوری کرد که در قالب کتابی با نام «زمین انسان‌ها» در ۱۹۳۹ منتشر شد و “جایزه بزرگ آکادمی فرانسه” را از آن خود کرد و بعدتر کتاب ماهِ آمریکا شد.

اکثر نوشته‌های اگزوپری، متاثر و الهام گرفته از پرواز است. پرواز، عشق ابدی و مایه رهایی وی بود. زمین انسان‌ها، بخشی از خاطرات اگزوپری است در دوره‌ای خاص از زندگانی وی؛ زمین انسان‌ها، کتابی است در میانه‌ی یک داستان، مستند و بیوگرافی که از زبان اول شخص روایت میشود. این کتاب روایت یک روحِ ناآرام در جست و جوی معنای زندگی است. اگزوپری در این کتاب از آسمان، زمین، صحرا، رفقا و انسان‌ها و در نهایت زندگی به گونه‌ای سخن می‌گوید که فارغ از لفاظی‌های رایج ادبی در آن دوران، نوعی نثر منحصر به فرد و وسواس گونه محسوب میشود.

نثری که در خدمتِ توصیف تجربیات اوست از معنا و حدِ نهایی زندگی و مرگ؛ گویی نویسنده تمامی توصیفات و کلمات را ابتدا با جان خود لمس و تجربه نموده و سپس به قالب کلمات ریخته است. خواندن ترجمه‌ی روان و دقیق سروش حبیبی از یک متنِ استثنایی که در میان خیال و واقعیت در هم تنیده شده است، لذتی است که با کمتر کتابی میتوان تجربه کرد.

برشی از متن کتاب: «دفاع از تمدن، یعنی مبارزه علیه حیوانیت، مستلزم تن دادن به زحمت و انضباط و استقبال از حوادث است. در این پیکار، هرگاه به صورت نوشتن باشد، ممکن است که فدا کردن جان به منزلهی امضایی باشد که به پیغامی در نامه‌ای اصالت می‌بخشد.»

سروش حبیبی، مترجم توانمند «زمین انسان‌ها» را در سال ۱۳۵۰ ترجمه نمود. این ترجمه در سال‌های گذشته توسط انتشارات «نیلوفر» و «علمی فرهنگی» تجدید چاپ شد. آخرین بار چاپ سوم آن در سال ۱۳۹۵ در ۲۴۹ صفحه و با قیمت ۱۰.۰۰۰ تومان توسط نشر علمی فرهنگی عرضه شد. مترجمان و نشر‌های دیگری نیز این اثر خواندنی را بار‌ها ترجمه و منتشر نموده اند که مشهورترین آن‌ها ترجمه «پرویز شهدی» و نشر سخن بوده است.

مجموعه داستان «عشق در زمستان آغاز می‌شود» اثر سایمون وَن بوی

سایمون وَن بوی (متولد ۱۹۷۵)، نویسنده بریتانیایی-آمریکایی است که بیشتر با آثار عامه‌پسند و مخصوص جوانان شناخته میشود. وی چند جایزه معتبر بین المللی از جمله جایزه داستان کوتاه «اُکانر» را به خود اختصاص داده است. وی سال‌ها با نشریات مطرح بریتانیا و آمریکا مانند نیویورک تایمز و بی بی سی همکاری نموده است، هفت مجموعه داستان و سه کتاب فلسفی در لیست آثارش به چشم میخورند. در سال‌های گذشته آثار ون بوی به زبان‌های فراوانی ترجمه شده و همواره پرفروش بوده اند.

مجموعه «عشق در زمستان آغاز میشود»، چهار داستان دارد. مضمون اصلی داستان‌ها درباره نومیدی و استیصال آدم‌هایی معمولی و آسیب دیده توسط زندگی است که با تمام مشکلات، به زندگی خود ادامه می‌دهند. عشق و اندوه در خط به خط روایت‌ها به چشم می‌خورد. نقطه قوت تمامی داستان ها، علاوه بر روان بودن متن، شخصیت پردازی بی نظیر و فضاسازی صمیمی و قابل لمس آنهاست. تجربیات و نوستالژی‌های عام انسانی در سراسر کتاب موج می‌زنند و همین برگ برنده اصلی نویسنده است.

«عشق در زمستان آغاز میشود» با وجود روایت‌هایی از عشق، جدایی و وصال کلیشه‌ای و مبتذل نمیشود. در عین سادگی در نثر، نویسنده وسواس‌های خاص خود را در توصیف جزئیات شخصیت‌ها دارد و اکثر توصیفات به نحوی بسیار خلاقانه و بدیع در قالب متن بیان میشوند، تا جایی که بعضا کتاب در جا‌هایی به شعر و خیال نزدیک‌تر است، تا یک داستان منثور. فرم روایت و رفت و برگشت‌های نویسنده نیز بسیار در خور متن و به فراخور مضمون داستان می‌باشد.

برشی از متن کتاب: «جورج سال‌ها بدون تلویزیون زندگی کرد. تلویزیون به او حس گم گشتگی و تنهایی می‌داد. اداره‌ی پست محلی اخیراً تلویزیونی به دیوار نصب کرده بود تا سر مردمی را که در صف‌های طولانی به انتظار می‌ایستادند گرم کند. جورج تمبر‌های خود را از جایی دیگر می‌خرید و گوش خود را حرام صدایی نمی‌کرد که به عقیده او هیچ چیز نمی‌دانست و از حرف زدن هم دست برنمی داشت… »

چاپ چهارم مجموعه داستان «عشق در زمستان آغاز می‌شود» اثر «سایمون وَن بوی» در سال ۱۳۹۶ توسط «نشر هیرمند» صورت گرفت و در ۲۱۶ صفحه و با قیمت ۲۳.۵۰۰ تومان عرضه شد.

«تمدن و ملالت‌های آن» اثر زیگموند فروید

زیگموند فروید (۱۹۳۹-۱۸۵۶) با وجود تخصص و تحصیل در رشته عصب شناسی، به دلیل تربیت و آموزش یهودی، تسلط به زبان‌های مهم و کلاسیک مانند لاتین و یونانی، همچنین مطالعات گسترده در علوم انسانی از جمله حوزه اسطوره، مذهب و ادبیات همواره یک رویکردِ تمدنی، جهان‌شمول و جمعی نیز در پسِ ذهن خود داشت. این تئوری‌ها باعث شد فروید، به خصوص پس از فاجعه جنگ جهانی اول در مقالات و بعد‌ها کتابها‌یش به موضوع «فرهنگ و تمدن» و خواستگاه‌های روانشناختی آن در انسان بپردازد. کتاب «تمدن و ملالت‌های آن» که جزء آثار متاخر فروید محسوب میشود با چنین پس زمینه و بستری در سال ۱۹۲۹ نوشته و منتشر شد.

فروید در این کتاب مهم و کم حجم خود می‌کوشد با فاصله گرفتن از مباحث پزشکی و آسیب شناسی، از زبانی غیرتخصصی و عمومی استفاده کند و طرحی فلسفی را پی ریزی نماید. فروید در این تئوری‌پردازی میخواهد ثابت کند «نوعِ انسان»، از یک سو اسیر نیاز‌ها و غرایز فردی و شخصی است و از سوی دیگر برای تامین نیاز‌های شخصی و حداقلی، نیازمندِ زیستن در جامعه است؛ بنابراین انسان برای زیستن در جامعه و امنیت خصوصی، مجبور است برخی از رانه‌های حیاتی و غریزی خود را سرکوب یا محدود نماید.

این امر، خود موجب میشود در یک سلسله تعارض‌های بی پایانی در سطح اجتماعی، ملالت‌های فرهنگی بوجود آید و این چرخه تا ابد ادامه می‌یابد. به عبارتی نیرو‌های محرک، تشکیل دهنده و نابود کننده تمدن ها، همگی در اینجا نهفته اند و دوگانگی میان امنیت اجتماعی در برابر سعادت و موفقیت فردی، دست از سر فرد فردِ انسان‌ها و کلیتِ جوامع بر نمی‌دارد. ما میخواهیم به مثابه انسان، رانه‌های حیاتی و غرایز شخصی مان را ارضا نماییم، از طرفی مجبوریم به دلیل نیاز به زندگی اجتماعی و مفاهیم حقوقی و امنیت، دائما همان غرایز را محدود و کنترل نماییم و این ضاد و تعارض هیچ گاه در سطح فردی و اجتماعی پایان نمی‌یابد.

از مزیت‌های کتاب «تمدن و ملالت‌های آن» در میان آثار فروید، تک و مستقل بودن آن است، به شکلی که بدون نیاز به واکاوی در تئوری‌ها و آثار اصلی فروید، میتوان این کتاب را مطالعه کرد و از آن بهره برد. از نکات مهم دیگر، میتوان به جذابیت و غنای توامان این کتاب برای مخاطب خاص و عام اشاره نمود. در نهایت اینکه تمامی مباحث آن را با لنز جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی، بایستی در بستر تاریخی دهه ۲۰ اروپا و تجربه فروید از تمدن‌ها و دولت‌ها و جوامعی دید که در یک جنگ خانمان‌سوز، فروپاشیدند و سپس به دامن فاشیسم و نازیسم پناه بردند.

برشی از متن کتاب: وقتی تمدن از انسان‌ها می‌خواهد که نه‌فقط عطش جنسی بلکه میل به پرخاشگری خود را نیز قربانی کنند، می‌توان فهمید چرا خوشبخت‌شدن در تمدن برای انسان دشوار است. انسانِ نخستین از این حیثت وضع واقعاً بهتری داشت، زیرا محدودیتی برای رانه‌هایش نمی‌شناخت. در عوض، امنیت او برای بهره‌بردن بیش‌تر از این سعادت بسیار کم‌تر بوده است. انسان متمدن مقداری از امکانات سعادت را با مقداری امنیت مبادله کرده است.

چاپ نهم «تمدن و ملالت‌های آن» اثر «زیگموند فروید» با ترجمه «محمد مبشری» توسط «نشر ماهی» در سال ۱۳۹۸ منتشر شد. این نسخه در ۱۲۴ صفحه و با قیمت ۱۸.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان می‌باشد. این کتاب در سال‌های مختلف با عناوینی مانند «تمدن و ناخشنودی‌های آن» توسط انتشارات امیرکبیر (با ترجمه خسرو همایون پور) و نشر گام نو (با ترجمه امید مهرگان) نیز منتشر شده است.

«زندان نوشته‌های بابی ساندز»

«بابی ساندز»، مبارز نامدار ایرلندی در سال ۱۹۵۴ در شهر بلفاست متولد شد. وی در نوجوانی به اتحادیه کارگری پیوست. هجده سال بیشتر نداشت که همکاری با «ارتش آزادیخواه ایرلند» را آغاز نمود. پس از بازداشت در سال ۱۹۷۲ به جرم حمل اسلحه، پنج سال حبس را تحمل نمود؛ چندماه پس از آزادی در سال ۱۹۷۷، مجددا با همان جرم دستگیر و این بار به ۱۴ سال حبس محکوم شد.

بابی ساندز، از جمله مهم‌ترین زندانیانی بود که در هنگام بازداشت و توهین و آزار به حقوق زندانیان سیاسی و تفاوت آن از جرائم جنایی تاکید می‌کرد و خواستار عدم کار اجباری، حق ملاقات و هواخوری، حق مطالعه، محاکمه و دریافت حکم رسمی بود؛ در نهایت نیز جان خود را بر سر این مساله گذاشت. در حالی که در یک انتخاب نمادین توسط مردم ایرلند به نمایندگی انتخاب شده بود (که طبیعتا مورد پذیرش دولت بریتانیا قرار نگرفت)، در سال ۱۹۸۱ اعتصاب غذای مشهورِ خود را آغاز کرد و پس از نابینا شدن و مشکلات شدید گوارشی پس از گذشت حدود ۶۷ روز در زندان درگذشت.

در دوران مبارزات جنبش‌های ضد امپریالیستی و ضد استعماری در دهه ۷۰، بابی ساندز یک چهره خاص و بسیار محبوب در میان مبارزان کشور‌های مختلف بود، حتی بسیاری از فعالان فرهنگی-هنری و هیپی‌ها نیز در کشور‌هایی مانند آمریکا به او عشق می‌ورزیدند و هرچه از مرگش گذشت محبوب‌تر و مشهورتر شد. وی از جمله کسانی بود که نشان داد در شرایط عدم امکان مبارزه چریکی و مسلحانه، در حبس و زندان نیز میتوان مبارزه را ادامه داد و در صورت لزوم با نابودی جسم خود، مبارزه برای جهانی بهتر را پیش برد و همین نیز نام او را جاودانه کرد.

در روز‌هایی که سیستم سیاسی و پلیسی بریتانیا تلاش می‌کرد با انواع فشار‌ها و ترفند‌ها و وعده‌ها بابی ساندز را به راه راست درآورد، وی در حالی که روز‌هایی سخت را می‌گذرانید، یادداشت‌هایی از خود به جای گذاشت که نشانگر شخصیت خستگی ناپذیرش است. شخصیتی که درست یا نادرست، دست از آرمان‌ها و اصولش برنمیدارد و تن به هیچ معامله و سازشی نمی‌دهد. هرچند امروزه این نوع مبارزه و مقاومت، پایگاه ایدئولوژیک خود را از دست داده است، اما خواندن این کتاب با توجه به یک تجربه تاریخیِ پرهزینه با قربانی‌های فراوان در حال و هوایی خاص (مبارزات مستمر ایرلند شمالی با بریتانیا بر استقلال، که در نهایت به صلح انجامید) و همچنین آشنایی با یک چهره تاریخ معاصر و شخصیتِ «جان سخت» خالی از لطف نیست. در میان پیشگفتار‌هایی که بر کتاب نوشته شده است، نام نسرین ستوده و فریدون مجلسی به چشم میخورد. پیشگفتارِ انتقادی فریدون مجلسی درباره اغراق در تصویر برساخته از بابی ساندز، در نوع خود خواندنی است.

«زندان نوشته‌های بابی ساندز» به قلم وی با ترجمه «حمید جعفری» در سال ۱۳۹۳ توسط «نشر قطره» منتشر گردید. این کتاب کوچک در ۹۴ صفحه و با قیمت ۵۰۰۰ تومان عرضه شد و هنوز میتوان آن را در بعضی کتابفروشی‌ها و سایت‌های فروش کتاب جستجو کرد و یافت.

مجموعه شعر «اسمش همین است» اثر علی‌رضا آذر

علیرضا آذر (متولد ۱۳۵۸) در این سال‌ها همواره با اشعار و صدای خود، نام جنجالی و شناخته شده‌ای بوده است. کمتر چهره‌ای در این حوزه میتوان یافت که مانند او طرفدارانی سینه چاک و تقیح کنندگانی خستگی ناپذیر داشته باشد. وی ازجمله شاعرانی است که دیوانه‌وار و عاشقانه، خود را وقف شعر کرده است و جنون آمیز می‌سراید و پیش می‌رود. می‌شود گفت اشعار او از فرم و الگوی خاصی پیروی نمی‌کند و بنا به علایقش به طیفی از شاعران کلاسیک تا مدرن، در هر جایی به تناسب مضمون و فراخور استعدادش در قالب‌های مختلف سروده است و اکثرا نیز موفق بوده است. چند مجموعه شعر از وی تاکنون منتشر شده است که یکی از مشهورترین و پرتیراژترین آنها، مجموعه «اسمش همین است» بوده است.

بعضی منتقدان با وجودِ تحسین اشعار علیرضا آذر و حال و هوای دکلمه‌های وی، معتقدند این مجموعه اشعار با توجه به مضامین اکثرا نومیدانه و فرم‌های ترکیبی، بیش از غِنای ادبی خود مورد توجه جامعه ایرانی واقع شده است؛ از جمله انتقادات جدی به علیرضا آذر، اشتباهات و سهل انگاری‌های وزنی و قافیه‌ای اوست. در مقابل، بعضی منتقدان با تحلیل جامعه شناختی می‌کوشند میزان توجه مخاطب به اشعار علیرضا آذر را در سویه‌های روانشناسی اجتماعی، سرخوردگی جمعی و شکست‌های عاطفی و فردی جوانان جست و جو نمایند.

در نهایت به نظر می‌رسد بخشی از اغراق‌ها و توصیفات از نبوغ و قدرت خلاقه‌ی علیرضا آذر بیش از آنکه معطوف به مضمون اشعار و ترانه هایش باشد، برگرفته از شخصیت اوست که مورد علاقه هوادارانش است و برخلاف سال‌های اولیه فعالیتش، امروزه بر قضاوت درباره کارهایش سایه افکنده است. به هر جهت، بخشی از اشعار این مجموعه حال و هوایی دارد که نه می‌توان آن را انکار نمود و نه می‌توان به آسانی خواند و از کنارشان عبور کرد. برشی از ابیات این مجموعه:

«مثل سیگار بگیرانم و خاکستر کن

هر چه با من همه کردند از آن بدتر کن

مثل سیگار تمامم کن و ترکم کن باز

مثل سیگار تمامم کن و دورم انداز…

من خرابم بنشین زحمت آوار نکش

نفست باز گرفت، این همه سیگار نکش…»

چاپ پانزدهمِ مجموعه شعر «اسمش همین است» اثر «علی رضا آذر» در سال ۱۳۹۸ توسط «نشر نیماژ» در ۱۲۸ صفحه منتشر شد و با قیمت ۱۵.۰۰۰ توامن در دسترس علاقمندان به شعر معاصر فارسی می‌باشد.