کارنامه‌ی پر‌فراز‌و‌نشیب نوآ بومباک؛ فیلم‌ساز نیویورکی

روزنامه هفت صبح – صوفیا نصراللهی: سپتامبر ۱۹۶۹ نوآ بومباک در بروکلین نیویورک در خانواده‌ای روشنفکر متولد شد. پدرش جاناتان بومباک منتقد فیلم و رمان نویس بود و مادرش جورجیا براون، ستون نویس نشریه ویلیج وویس. او سومین فرزند خانواده‌ای بود که چهار بچه داشتند. پدر و مادرش وقتی نوجوان بود، از هم جدا شدند. سال ۱۹۸۷ نوآ از دبیرستانش در بروکلین فارغ‌التحصیل شد و بعدتر لیسانس‌اش را در رشته ادبیات انگلیسی گرفت. خیلی زود بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشکده در نشریه نیویورکر مشغول به کار شد.

نخستین بار سال ۱۹۹۵ بود که اولین فیلمنامه‌اش را نوشت و کارگردانی کرد. تازه ۲۶ ساله شده بود. فیلم همان سال در جشنواره فیلم نیویورک به نمایش در آمد و نیوزویک بومباک را به عنوان یکی از ۱۰ چهره سال ۱۹۹۶ معرفی کرد. فیلم بعدی بومباک درباره نویسنده‌ای بود که به دوست دخترش حسادت می‌کرد.

بعد از آن تحت نام مستعار، یک کمدی نیویورکی نوشت و ساخت و در نوشتن یک فیلمنامه هم با وس اندرسون همکاری کرد، اما دوران اوج کارنامه‌اش یا بهتر است بگوییم دوره جدیدی که آغاز تثبیت سبک او به عنوان یک فیلمساز نیویورکی بود، با ساختن فیلم “ماهی مرکب و نهنگ” آغاز شد. یک فیلم شبه اتوبیوگرافیک با لحنی کمدی درباره دوران کودکی‌اش در بروکلین. از اینجا به بعد بومباک توانست خودش را به عنوان یک فیلمساز نیویورکی تثبیت کند.

برای آشنایی با این صفت فیلمساز نیویورکی باید به پیشگامان آن برگردیم؛ در صنعت سینما به وودی آلن و در نمایشنامه‌نویسی به نیل سایمون. فرهنگ ساحل شرقی آمریکا یعنی نیویورک همیشه در تضاد با فرهنگ ساحل غربی یعنی لس‌آنجلس و بعدتر به صورت خاص‌تر هالیوود بوده است. نیویورکی‌ها آن‌هایی بودند که درباره روابط بالغانه آدم‌ها می‌نوشتند و ازدواج‌های طبقه متوسط و تفکراتشان را مورد نقد و بررسی قرار می‌دادند و لس‌آنجلسی‌ها نماینده زندگی پر زرق و برق رویای آمریکایی بودند.

از طرف دیگر نوآ بومباک علاوه بر ادامه سنت وودی آلن، یعنی نگاهی تلخ و کنایه‌آمیز و هوشمندانه با رگه‌هایی از طنز به زندگی طبقه متوسط روشنفکر نیویورکی، عضو گروه فیلمسازان مامبل کور هم شد. فیلمسازی مامبل کور، زیرژانری از فیلمسازی مستقل بود که در آن بازی‌های ناتورالیستی و دیالوگ‌های گاه بداهه و از همه مهمتر تولید فیلم با بودجه‌های بسیار کم اهمیت زیادی پیدا کرد. اتفاقی که مثلاً در فیلم “فرانسس‌ها” ساخته بومباک خودش را نشان داد. در جنبش مامبل کور روی دیالوگ‌ها بیشتر از طرح داستانی تمرکز می‌شود و روابط آدم‌ها در دهه سوم و چهارم زندگی‌شان مورد بررسی قرار می‌گیرد. این‌ها همه عناصری هستند که در سینمای بومباک می‌شود مؤلفه‌هایش را پیدا کرد.

لگدزنان و جیغ کشان

عنوان اصلی: kicking and screaming

محصول: ۱۹۹۵

بازیگران: جاش همیلتون، الیوت گولد

امتیاز متاکریتیک: ۷۵ از ۱۰۰

یک گروه از بچه‌های فارغ‌التحصیل کالج از ادامه دادن زندگی‌شان به شکل طبیعی سر باز می‌زنند و هر کدام شیوه عجیب و غریبی برای زندگی در پیش می‌گیرد. بیشتر فیلم در یک کالج فیلمبرداری شده است. تهیه‌کننده فیلم جیسون بلوم، هم‌اتاقی بومباک در کالج بوده است. از قضا استیو مارتین یکی از دوستان خانوادگی بلوم بوده که این فیلمنامه به دستش رسیده و آن را توصیه می‌کند.

فیلمی که با بودجه ۱.۳ میلیون دلاری ساخته شد و البته کمتر از یک میلیون دلار فروخت. البته منتقدان فیلم را در جشنواره نیویورک خیلی پسندیدند و گفتند که به عنوان یک فیلمساز فیلم اولی، بومباک فیلمسازی برجسته و شایسته است. آن‌ها از همان زمان ابراز امیدواری کردند که بومباک فیلم‌های بهتری در آینده بسازد. راجر ایبرت نوشت که این فیلمی با چشم‌های خوب و گوش‌های تیزبین است و گرچه دیالوگ‌های بومباک دقیق نیست، اما فیلمساز موفق می‌شود عصاره واقعیت را از طریق دیالوگ‌های هوشمندانه کوتاهش انتقال بدهد. سبک کمدی فیلم هم با اعتماد به نفس است.

ماهی مرکب و نهنگ

عنوان اصلی: The Squid and the Whale

محصول: ۲۰۰۵

بازیگران: جف دنیلز، لارا لینی

امتیاز متاکریتیک: ۸۲ از ۱۰۰

یک کمدی-درام مستقل آرت هاوسی که با بودجه یک و نیم میلیون دلاری ساخته شد و فیلمی نیمه بیوگرافیک درباره کودکی سازنده‌اش است. اسم عجیب و غریب فیلم به مدلی از ماهی مرکب و نهنگ برمی‌گردد که در موزه آمریکایی تاریخ طبیعی به نمایش گذاشته شد. بومباک فیلم را با دوربین فیلمبرداری سوپر ۱۶ میلی‌متری ساخت و بیشتر طول فیلم از دوربین روی دست استفاده کرد. برنارد کاراکتر اصلی فیلم، رمان‌نویسی خودخواه است که زمانی همه فکر می‌کردند نویسنده موفقی می‌شود.

اما حالا بیشتر وقتش را تدریس می‌کند و کمتر می‌نویسد. در عوض کار‌های همسرش که چندان هم به او وفادار نیست با استقبال زیادی روبه‌رو می‌شود و همین ماجرا تنش را میان آن‌ها افزایش می‌دهد. یک روز آن‌ها به دو پسرشان می‌گویند که می‌خواهند از یکدیگر جدا شوند. فیلمی که به گفته منتقدان نگاه‌تر و تازه‌ای داشت. با نگاهی به‌شدت صادقانه و در عین حال کنایه‌آمیز به مقوله طلاق و تأثیری که روی خانواده می‌گذارد.

آقای حسود

عنوان اصلی: Mr. Jealousy

محصول: ۱۹۹۷ 

بازیگران: اریک استولتز، آنابل اسکیورا

امتیاز متاکریتیک: ۶۱ از ۱۰۰

لستر گریم یک نویسنده مشتاق و با استعداد است. او توسط یکی از دوستانش به رامونا معرفی می‌شود و با او قرار می‌گذارد. آن‌ها خیلی سریع درگیر هم می‌شوند، اما در یکی از دیالوگ‌های‌شان رامونا می‌گوید که نامزد قبلی‌اش نویسنده مشهوری بوده است. لستر کم‌کم حسادت می‌کند. یکی از روز‌ها نامزد سابق رامونا را در خیابان می‌بیند و شروع به تعقیب او می‌کند. بعد متوجه می‌شود که مرد به یکی از این مراکز گروه‌درمانی می‌رود.

لستر خودش را در گروه جا می‌زند تا از رابطه رامونا با نامزد سابقش اطلاعات کسب کند. فیلم نشانه‌های کمدی‌های مبتنی بر رابطه وودی آلن را دارد. خیلی راحت پیش می‌رود و مخاطبش را درگیر می‌کند. جاناتان روزنبام شیوه بازی گرفتن بومباک از بازیگران فیلم را ستایش کرد. فیلمی که اگر چه به گفته منتقدان طرح داستانی آن حفره‌هایی دارد، اما سکانس‌های هوشمندانه و بازیگوش ضعف‌هایش را می‌پوشاند. فیلم چندان موفق نبود، اما همچنان آن را به عنوان شاهدی بر استعداد بومباک می‌گرفتند.

مارگو در عروسی

عنوان اصلی: Margot at the Wedding

محصول: ۲۰۰۷  

بازیگران: نیکول کیدمن، جنیفر جیسون لی

امتیاز متاکریتیک: ۶۶ از ۱۰۰

درام خانوادگی که اولین بار در جشنواره فیلم تلوراید به نمایش در آمد. مارگو یک نویسنده موفق، اما در خود فرورفته است که از اختلال شخصیت مرزی رنج می‌برد. او به همراه پسر یازده ساله‌اش کلود برای تعطیلات آخر هفته به دیدار خواهرش پولین می‌روند که از آن زنانی است که روح آزاده‌ای دارند. پولین قرار است با مالکوم ازدواج کند، اما مارگو از نامزد خواهرش خوشش نمی‌آید که یک موزیسین ناموفق است.

رابطه دو خواهر چندان خوب پیش نمی‌رود و چند اتفاق دیگر هم باعث می‌شود که همه چیز در این تعطیلات پیچیده‌تر شود. فیلم بومباک این بار توانست هزینه تولیدش را برگرداند، اما نقد‌های متفاوتی از منتقدان دریافت کرد. آن‌ها معتقد بودند به‌رغم گروه فوق‌العاده بازیگران فیلم، شخصیت دو خواهر به شدت دوست‌نداشتنی هستند. فیلم با اثر قبلی بومباک هم مقایسه شد و هر چند در همان قلمرو اتفاق می‌افتاد، اما تمرکز “ماهی مرکب و نهنگ” را نداشت.

گرینبرگ

عنوان اصلی: Greenberg

محصول: ۲۰۱۰    

بازیگران: بن استیلر، گرتا گرویگ

امتیاز متاکریتیک: ۷۶ از ۱۰۰

فیلم از جهاتی اهمیت زیادی دارد از جمله این که اولین همکاری بومباک با گرتا گرویگ به شمار می‌رود. بازیگری که بعد‌ها الهام‌بخش بسیاری از فیلم‌های بومباک شد و در حال حاضر خودش یکی از کارگردانان مهم زن سینمای مستقل به شمار می‌رود. این کمدی-درام داستان زنی به نام فلورانس است که دستیار شخصی خانواده گرینبرگ محسوب می‌شود.

خانواده گرینبرگ قرار است برای سفر به ویتنام بروند و در این مدت برادر آقای گرینبرگ به نام راجر در خانه ساکن خواهد شد تا برای سگ خانواده یک لانه بسازد. راجر بعد از یک فروپاشی عصبی به تازگی از بیمارستان مرخص شده است. راجر به محض رسیدن از نیویورک رفتار عجیب و غریبی با فلورانس در پیش می‌گیرد و قابل پیش‌بینی است که رابطه‌ای میان آن‌ها شروع می‌شود، اما این رابطه ابداً مطابق انتظار پیش نمی‌رود. منتقدان از کمدی سیاه فیلمنامه بومباک لذت بردند. به خصوص بازی بن استیلر توجه خیلی‌ها را برای اولین بار به او جلب کرد.

فرانسس‌ها

عنوان اصلی: frances ha

محصول: ۲۰۱۲  

بازیگران: گرتا گرویگ، آدام درایور

امتیاز متاکریتک: ۸۲ از ۱۰۰

فرانسس دختر ۲۷ ساله رقصنده و عاشق زندگی است. او می‌خواهد شرایط زندگی‌اش را بهبود ببخشد. بین همه آدم‌ها با دوستش سوفی رابطه نزدیکی دارد، اما بعد از این که دوستی‌شان به هم می‌خورد انگار فرانسس سرنخ زندگی را گم می‌کند. فیلم پر از جزئیات است با ساختاری جسورانه و مینیمالیستی و یکی از مطرح‌ترین فیلم‌های جنبش مامبل کور سال‌های اخیر به حساب می‌آید.

بازی گرتا گرویگ درخشان و موتور محرکه فیلم است. فیلم شوخ‌طبعی روشنفکرانه‌ای دارد و اگر فازش را بگیرید، برای‌تان تبدیل به یک کالت دلنشین خواهد شد. کاراکتر فرانسس در نیویورک پرسه می‌زند و ما شهر را از نگاه او زنده و جاندار می‌بینیم و حس می‌کنیم. این نیویورکی‌ترین فیلم بومباک به شمار می‌رود.

وقتی جوان بودیم

عنوان اصلی: while we re young

محصول: ۲۰۱۴

بازیگران: بن استیلر، نائومی واتس، آدام درایور

امتیاز متاکریتیک: ۷۷ از ۱۰۰

فیلم درباره زوج چهل و چندساله‌ای است که سال‌ها زندگی آرام و خوبی کنار هم داشته‌اند، اما حالا با بحران میانسالی برخورد کرده‌اند و سعی می‌کنند با روش‌هایی زندگی شان را‌تر و تازه نگه دارند و بتوانند از این بحران عبور کنند. آن‌ها بچه‌دار نمی‌شوند و به صورت تصادفی با زوج جوانی آشنا می‌شوند که به زندگی آن‌ها رنگ و بوی دیگری می‌دهند.

مشکل فیلم اینجاست که هر قدر رابطه زوج استیلر و نائومی واتس همدلی‌برانگیز از کار در آمده آن زوج جوان‌تر به نظر بی‌مزه و بی آب ورنگ می‌رسند. زوج‌هایی که قصه اصلی‌شان از روی دست هم نگاه کردن است و نقاط مشترک کمی دارند، اما به نظر می‌رسد به دلیل غرابت فرهنگی و سن و سال، بومباک زوج مسن‌تر را بهتر درک می‌کند و نه فقط به‌واسطه بازیگران که به‌واسطه شخصیت‌پردازی هم بهتر عمل می‌کنند.

داستان‌های مهه‌روویتز

عنوان اصلی: The Meyerowitz Stories

محصول: ۲۰۱۷

بازیگران: داستین هافمن، بن استیلر، آدام سندلر

امتیاز متاکریتیک: ۷۹ از ۱۰۰

خانواده‌ای که سال‌هاست اعضایش با هم دچار مشکل هستند و به‌خصوص فرزندان پسر با پدرشان درگیری‌های زیادی دارند، حالا به مناسبت جشن کار‌های پدر مجبور می‌شوند دور هم جمع شوند. فیلمی که گاهی یادآور “خانواده رویال تننبام” وس اندرسون می‌شود. با بازی‌های درخشان از سوی گروه بازیگران که گرما و کاریزما به فیلم می‌بخشند. این فیلمی درباره پشیمانی، دعوا‌ها و رقابت‌های خواهر برادری، مشکلات با پدر و ناامیدی از زندگی است که در طول داستان با ملاطفت و عشق همراه می‌شود.

معشوقه آمریکایی

عنوان اصلی: Mistress America

محصول: ۲۰۱۵

بازیگران: گرتا گرویگ، لولا کرک

امتیاز متاکریتیک: ۷۵ از ۱۰۰

تریسی دانشجوی تنهای س ال اول کالج در نیویورک است. او تجربه زندگی در این شهر شلوغ و پر زرق و برق را ندارد. او توسط دوست دیوانه‌اش اغوا شده و از این تنهایی در آمده و دست به کار‌های جور واجور می‌زند. منتقدان می‌گویند این فیلم تند و تیز و سریع و پر از کنایه و طعنه است؛ در ادامه مسیری که بومبا سال‌ها پیش شروع کرده بود. او به هر دو قهرمان زن فیلمش آزادی کامل می‌دهد تا احساسات‌شان را بیرون بریزند. گرتا گرویگ حضور نبوغ‌آمیزی دارد و به نظر می‌رسد که این فیلم نقطه اوج همکاری گرویگ و بومباک باشد.

داستان ازدواج

عنوان اصلی: Marriage Story

محصول: ۲۰۱۹

بازیگران: آدام درایور، اسکارلت جوهانسون

امتیاز متاکریتیک: ۹۳ از ۱۰۰

نیکول اهل لس‌آنجلس است و بازیگر، اما بعد از ازدواج با چارلی که کارگردان تئاتر است، به نیویورک نقل مکان کرده. به نظر می‌رسد آن‌ها یکدیگر را دوست دارند، اما نیکول احساس می‌کند در زندگی به اندازه چارلی سهم ندارد، در نتیجه زوج تصمیم به جدایی می‌گیرند. اتفاقی که دل‌شان می‌خواهد در کمال احترام بیفتد، اما در نهایت ماجرای حضانت بچه و باز شدن پای وکلا همه چیز را به هم می‌ریزد.

از آن فیلم‌هایی است که نمی‌شود دوستش نداشت. شیمی بین آدام درایور در نقش چارلی و اسکارلت جوهانسون در نقش نیکول عالی است و البته از آن بهتر بازی خارق‌العاده آدام درایور است که چنان احساسات مخاطب را درگیر می‌کند که نمی‌توانید از تحسینش خودداری کنید. از طرف دیگر فیلم به ظاهر همه مؤلفه‌های یک فیلم خوب درست را دارد. کارگردانی متعادل، بازی‌های خوب، فیلمنامه‌ای با یکی دو شاه‌سکانس. اما نسبت به بقیه کار‌های کارنامه بومباک حرف تازه‌ای ندارد.