چگونه یک روحانی 92 ساله در سکوت جلوی بازگشت عراق به جنگ را گرفت

آیت الله العظمی علی سیستانی در انظار عمومی درباره ناآرامی هایی که در خیابان های عراق به راه افتاده است چیزی نگفته است. اما مقامات دولتی و خودی‌های شیعه می‌گویند این تنها موضع سیستانی در پشت صحنه بود که یک فروپاشی را متوقف کرد.

داستان خونین‌ترین هفته عراق در نزدیک به سه سال اخیر، محدودیت‌های سیاست سنتی را در کشوری نشان می‌دهد که قدرت شروع و توقف جنگ‌ها در اختیار روحانیون است – بسیاری از آنها با ایران، حکومت دینی شیعه همسایه، روابط مبهم دارند.

عراقی‌هایی که به خیابان‌ها آمدند، تهران را به دلیل تحریک خشونت‌ها، که پس از محکوم کردن یک روحانی مستقر در ایران، محبوب‌ترین سیاستمدار عراق، مقتدی صدر، آغاز شد، و به پیروان خود – از جمله خود صدر- دستور داد که از رهبر ایران راهنمایی بگیرند، سرزنش کردند. رهبر.

پیروان صدر سعی کردند به ساختمان های دولتی یورش ببرند. تا غروب آنها در بغداد با وانت بارها در حال رانندگی با مسلسل و بازوکا بودند.

مردان مسلحی که گمان می‌رود اعضای شبه‌نظامیان طرفدار ایران باشند به سوی تظاهرکنندگان صدری که سنگ پرتاب می‌کردند تیراندازی کردند. حداقل 30 نفر کشته شدند.

و بعد، در عرض 24 ساعت، به همان سرعتی که شروع شد، تمام شد. صدر به آنتن رفت و خواستار آرامش شد. حامیان مسلح و پیروان غیرمسلح او شروع به ترک خیابان کردند، ارتش منع آمد و شد شبانه را لغو کرد و آرامش شکننده ای بر پایتخت حاکم شد.

رویترز برای درک چگونگی آغاز ناآرامی ها و سرکوب آن، با نزدیک به 20 مقام از دولت عراق، جنبش صدر و جناح های رقیب شیعه که طرفدار ایران هستند صحبت کرد. بیشتر آنها به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند.

این مصاحبه ها همگی به مداخله قاطع در پشت پرده سیستانی اشاره داشت که هرگز مقام سیاسی رسمی در عراق نداشته است، اما به عنوان تأثیرگذارترین عالم در مرکز مذهبی شیعی آن، نجف، ریاست می کند.

به گفته مقامات، دفتر سیستانی اطمینان داد که صدر متوجه شده است که اگر صدر خشونت پیروانش را متوقف نکند، سیستانی ناآرامی ها را محکوم خواهد کرد.

سیستانی به صدر پیام داد که اگر خشونت‌ها را متوقف نکند، سیستانی مجبور می‌شود بیانیه‌ای منتشر کند که در آن خواستار توقف جنگ شود – این امر باعث می‌شود صدر ضعیف به نظر برسد و گویی باعث خونریزی در عراق شده است. یک مقام دولت عراق گفت.

سه شخصیت شیعه مستقر در نجف و نزدیک به سیستانی ارسال پیام صریح دفتر سیستانی به صدر را تایید نمی کنند. اما آنها گفتند که برای صدر روشن بود که سیستانی به زودی سخن خواهد گفت مگر اینکه صدر ناآرامی ها را متوقف کند.

یک مقام وابسته به ایران در منطقه گفت که اگر دفتر سیستانی نبود، “مقتدی صدر کنفرانس مطبوعاتی خود را برگزار نمی کرد” که جنگ را متوقف کرد.

“خیانت”

مداخله سیستانی ممکن است فعلا از خونریزی گسترده تری جلوگیری کرده باشد. اما مشکل حفظ آرامش را در کشوری که قدرت زیادی در خارج از نظام سیاسی در روحانیت شیعه، از جمله در میان روحانیون با روابط نزدیک با ایران وجود دارد، حل نمی کند.

سیستانی که از زمان تهاجم آمریکا که منجر به سرنگونی صدام حسین شد، در مقاطع حساسی از تاریخ عراق مداخله قاطعانه داشته است، جانشین آشکاری ندارد. با وجود سن او، اطلاعات کمی در مورد وضعیت سلامتی او در دسترس عموم قرار دارد.

در همین حال، بسیاری از تأثیرگذارترین شخصیت‌های شیعه – از جمله خود صدر در مقاطع مختلف حرفه‌اش – در ایران تحصیل، زندگی و کار کرده‌اند، حکومتی که هیچ تلاشی برای جدا کردن نفوذ روحانی از قدرت دولتی ندارد.

خشونت های هفته گذشته پس از آن آغاز شد که آیت الله کاظم الحائری، روحانی ارشد شیعه عراقی الاصل که دهه ها در ایران زندگی می کند، اعلام کرد که از زندگی عمومی بازنشسته شده و دفتر خود را به دلیل کهولت سن تعطیل کرده است. چنین حرکتی عملاً در تاریخ 1300 ساله اسلام شیعی ناشناخته است، جایی که روحانیون برتر معمولاً تا زمان مرگ مورد احترام هستند.

حائری توسط پدر صدر به عنوان مشاور معنوی جنبش صدر منصوب شده بود که خود روحانی محترمی بود که در سال 1999 توسط رژیم صدام ترور شد. حائری در اعلام استعفای خود، صدر را به دلیل ایجاد شکاف در میان شیعیان محکوم کرد و از پیروان خود خواست تا به سمت خود بروند. از آیت الله علی خامنه ای – روحانی که اتفاقاً حکومت ایران را نیز برعهده دارد – در آینده در مورد مسائل دینی راهنمایی بگیرید.

صدر در انظار عمومی اعلام کرد که خارجی‌ها – بطور ضمنی تهران – را برای مداخله حائری مقصر می‌داند: «من باور نمی‌کنم که او این کار را با میل خودش انجام داده است».

یکی از اعضای ارشد جنبش صدر مستقر در بغداد گفت که صدر خشمگین است. حائری راهنمای معنوی صدر بود. صدر آن را خیانتی می دانست که هدفش ربودن مشروعیت مذهبی او به عنوان یک رهبر شیعه بود، در زمانی که او برای قدرت با گروه های مورد حمایت ایران می جنگد.

مقامات صدر در نجف گفتند که این اقدام به این معنی است که صدر باید بین اطاعت از راهنمای معنوی خود حائری و پیروی از خامنه ای یا طرد او و به احتمال زیاد باعث ناراحتی شخصیت های قدیمی جنبش خود که به پدر صدر نزدیک بودند یکی را انتخاب کند.

در عوض، صدر اعلام کرد که به طور کلی از سیاست کناره گیری می کند، اقدامی که پیروانش را به خیابان ها کشاند.

دولت ایران و دفتر صدر بلافاصله به درخواست اظهارنظر درباره این ماجرا پاسخ ندادند. بلافاصله به دفتر حائری دسترسی پیدا نشد.

متخصصان اسلام شیعی می گویند که اقدام حائری برای بستن دفتر خود و هدایت پیروانش به حمایت از رهبر ایران قطعاً در شرایط عراق مشکوک به نظر می رسید، جایی که پیشنهادات مداخله ایران انفجاری است.

مارسین آلشماری، پژوهشگر دانشکده کندی هاروارد، گفت: «دلایل محکمی وجود دارد که باور کنیم این تحت تأثیر فشار ایران بوده است – اما فراموش نکنیم که حائری در گذشته با صدر نیز اختلافاتی داشته است».

او زمانی که نیازی به این کار (مذهبی) وجود ندارد، پیروان خود را به سمت خامنه ای هدایت می کند. و بعید به نظر می رسد که فردی در موقعیت او دفاتر خود را که احتمالاً کاملاً پرسود هستند تعطیل کند.

در حالی که درگیری های مسلحانه در مرکز بغداد ادامه داشت، صدر نزدیک به 24 ساعت سکوت کرد.

در آن زمان، شخصیت‌های مذهبی شیعه در سراسر عراق سعی کردند صدر را متقاعد کنند که خشونت‌ها را متوقف کند. به گفته مقامات این کشورها که فشار بر صدر از طریق دفتر سیستانی در نجف انجام می شود، شخصیت های شیعه در ایران و لبنان به آنها پیوستند.

ایرانی‌ها مستقیماً مداخله نمی‌کنند. یک مقام دولت عراق گفت: آنها تحت تأثیر واکنش های منفی علیه نفوذ خود در عراق قرار گرفته اند و سعی می کنند از راه دور بر رویدادها تأثیر بگذارند.

بغداد روز جمعه آرام بود، اما بن بست همچنان پابرجاست.

صدر بر انتخابات جدید اصرار دارد، در حالی که برخی از گروه‌های مورد حمایت ایران می‌خواهند برای تشکیل دولت تلاش کنند. درگیری ها اواخر هفته در جنوب نفت خیز عراق آغاز شد.

دولت تا حد زیادی سکوت کرده است. مصطفی الکاظمی، نخست وزیر، روز سه شنبه در بیانیه ای که ساعاتی پس از توقف درگیری ها صادر شد، گفت در صورت ادامه خشونت از سمت خود کناره گیری خواهد کرد.

نخست‌وزیر، فرمانده کل قوا در همه این‌ها کجاست؟ رناد منصور از اندیشکده چتم هاوس مستقر در لندن گفت. منصور گفت که خشونت بیشتر ممکن است.

تمرکز اصلی صدر تبدیل شدن به بازیگر اصلی شیعه در عراق است و بنابراین او می خواهد به دنبال مخالفان شیعه خود برود. در عراق، خشونت یکی از ابزارهای مورد استفاده برای رقابت است.

(گزارش جان دیویسون در بغداد، پریسا حافظی در دبی، لیلا بسام در بیروت؛ گزارش تکمیلی توسط تیمور ازهاری در بیروت، اتاق خبر بغداد؛ ویرایش توسط پیتر گراف)