چگونه می‌توان گیاهان را از یخ‌زدگی نجات داد؟

روزنامه جام‌جم – زینب خزایی: خبر‌های این روز‌های هواشناسی حکایت از کاهش دما دارد. سرما که بیاید اگر بخواهیم اثرات و آسیب‌هایش را سطح‌بندی کنیم وجه عمده و پله اول آن مخصوص جمعیت انسانی بعد جمعیت حیوانی و بعدتر محیط طبیعی مثل اراضی کشاورزی و باغات است. ته‌ته رده‌بندی هم می‌توان باغچه‌ها، تراس‌ها، بالکن‌ها و گلدان‌های خانگی را به عنوان آسیب‌دیدگان به حساب آورد. آسیب سطوح متفاوتی دارد و همیشه به یک شکل ظاهر نمی‌شود؛ اما به طور کلی دو سطح را می‌توان برای آن تعریف کرد: سرما‌زدگی و یخ‌زدگی.

سرما‌زدگی و یخ‌زدگی هر دو در دمای زیر صفر ایجاد می‌شوند. اما در تقدم و تأخر رخداد و میزان خسارت با هم متفاوتند. از نظر زمانی اول سرما‌زدگی اتفاق می‌افتد، در این حالت فقط سطح رویی برگ، جوانه‌های برگ و گل خسارت دیده و به عمق بافت‌های آن نفوذ نمی‌کند و معمولا قابل برگشت است؛ اما در یخ‌زدگی آب درون سلول‌های گیاه به کریستال‌های یخ تبدیل شده که به دیواره سلول آسیب می‌زند و گاهی باعث مرگ گیاه می‌شود.

نشانه‌های یخ‌زدگی

این نشانه‌ها با توجه به نوع گیاه و شرایط محیطی آن متفاوت است. زردی برگ، لکه‌های قهوه‌ای، آب گزیدگی برگ‌ها، ریزش برگ و گل و در حالت‌های شدیدتر آسیب‌دیدگی ریشه گیاه و شاخ و برگ آن، که معمولا غیرقابل برگشت است. درساکولنت‌ها و کاکتوس‌های یخ‌زده برگ‌ها نرم شده و حالت لهیده پیدا می‌کنند.

پیشگیری بهتر از درمان است

فکر نکنید این دو حالت فقط در مناطق سرد اتفاق می‌افتد گاهی در مناطق معتدل اگر ساعات سرما طولانی شود و شرایط نگهداری گل و گیاهان مناسب نباشد، دچار آسیب می‌شوند. قبل از به دام افتادن در چنین شرایطی بهتر است پیشگیری کنید.

هواشناسی را بررسی کنید

به پیش‌بینی هواشناسی توجه کنید. برای شب‌هایی که یخبندان پیش‌بینی شده، قبل از غروب روی گل‌ها را بپوشانید. گل‌های گوشتی مثل کاکتوس‌ها و به طور کلی ساکولنت‌ها نیاز به محافظت از یخ‌زدگی دارند. همچنین گیاهان جوان نسبت به گیاهان قدیمی‌تر که به خوبی تثبیت شده‌اند، بیشتر در معرض آسیب یخ‌زدگی هستند.

گیاهان را بپوشانید

برای پوشاندن گیاهان، فضا‌های کوچک اطراف گلدان را خوب ببندید و روی آن‌ها را بپوشانید. البته وقتی می‌گوییم پوشاندن نه به معنای چسباندن پوشش به گیاه بلکه ایجاد یک سپر محافظتی در برابر سرما. برای گیاهان بزرگ‌تر مثل درختچه‌ها بهتر است دو کار انجام دهید؛ تنه را جدا و تاج (قسمت شاخ و بر گ) را نیز جدا بپوشانید.

۷ نکته درباره پوشش

نوع پوشش: به میزان سرمای هوا و حساسیت گیاهان بستگی دارد.

زمان استفاده: پوشش‌ها را حتما قبل از تاریک شدن هوا روی گیاهان قرار دهید و طی روز اگر هوا خوب بود آن‌ها را بردارید تا تنفس گیاه دچار مشکل نشود؛ به خصوص اگر جنس پوشش نایلونی است.

مدت استفاده: جنس پوشش با مدت زمان مورد استفاده رابطه مستقیم دارد. هر چه این زمان طولانی‌تر باشد، بهتر است از مواد مقاوم‌تر استفاده کرد و بالعکس.

وزن پوشش: با توجه به توانایی تحمل شاخ و برگ وزن پوشش را در نظر بگیرید تا باعث شکستن آن‌ها نشود. اما برای پیشگیری از این اتفاق می‌توان چهارچوبی را در نظر گرفت که چند سانتی‌متر از ارتفاع گیاه بالاتر باشد و پوشش را روی آن انداخت.

جنس پوشش: از آنجا که خیس شدن پوشش خودش عامل سردتر شدن هوای اطراف گیاه است. بنابر‌این جنس پوشش باید ضدآب باشد. اگر به چنین پوششی دسترسی ندارید، دو لایه پوشش را با هم استفاده کنید. مثلا یک لایه الیاف گونی یا پارچه و یک لایه پلاستیک.

سلامت پوشش: باید پوشش سالم باشد تا حرارت ذخیره شده از آن خارج نشود.

نحوه استفاده: باید طوری باشد که پوشش، خاک اطراف تنه گیاه را هم بپوشاند تا حرارت خاک ذخیره شود.

انواع پوشش‌ها

پوشش‌های پلاستیکی: شاید دیده باشید از طرف شهرداری روی درختچه‌ها را نایلون می‌کشند، اما پلاستیک به دلیل مانع شدن از تهویه هوا، پوشش مناسبی به حساب نمی‌آید؛ چون رطوبت جمع شده در زیر آن باعث سرمازدگی می‌شود. اگر گزینه دیگری جز آن ندارید حتما در زیر آن یک چهارچوب قرارداده و صبح‌ها آن را جمع کنید تا رطوبت زیرش تخلیه شود. نوع سفیدرنگ آن هم بهتر است.

پارچه: جنس‌های مختلف پارچه می‌تواند به عنوان پوشش استفاده شود. در بعضی کشور‌ها پارچه‌های مخصوص پوشش گیاهان وجود دارد که هم سبکند و هم ضد آب. در ایران پوشش‌هایی از جنس لباس جراحان اتاق عمل استفاده می‌شود. حتی اگر هیچ‌کدام این‌ها موجود نبود، از یک ملحفه کهنه استفاده کنید که نسبت به نایلون خیلی بهتر هستند.

سبد‌های چوبی یا پلاستیکی: یکی دیگر از پوشش‌هایی است که در مواقع افت سرما از آن‌ها استفاده می‌شود. برای محافظت بیشتر بهتر است روی سبد را یک لایه پلاستیک بکشید. در طول روز هم اگر هوا خوب بود سبد را بردارید تا گیاه از نور و هوا برخوردار شود و غروب دوباره پوشش را روی گیاه قرار دهید.

روزنامه: پس از رصد هواشناسی، اگر هیچ‌کدام از پوشش‌های بالا را در اختیار نداشتید می‌توانید از روزنامه استفاده کنید به شرطی که کناره‌های آن‌را با چند تکه سنگ روی زمین ثابت کنید تا از روی گیاه جابه‌جا نشود. این روش در گیاهان کوتاه قد استفاده می‌شود.

از یک شاسی سرد استفاده کنید

شاسی سرد چیست؟ شاسی از نظر لغوی به معنی پنجره شیشه‌ای با قاب چوبی یا فلزی است و از نظر باغبانی، ساده‌ترین و ارزان‌ترین وسیله برای حفاظت و کشت بذر گیاهان حساس به سرما است و دو نوع سرد و گرم دارد.

شاسی سرد: جعبه بزرگ و بدون ته با در شیبدار است که دیواره بلند آن (شمالی) نیم متر و دیواره کوتاه آن (جنوبی) ۳۰ سانتی متر ارتفاع دارد. برای جذب بیشتر حرارت نور خورشید، شیب شاسی جنوبی در نظر گرفته می‌شود. در کف شاسی، کود دامی ریخته می‌شود. محل احداث شاسی نباید زیر سایه باشد.

زمان استفاده از شاسی معمولا قبل از پایان کامل سرما در پاییز و زمستان است درست زمانی که بذر و نشاء نمی‌توانند در فضای آزاد رشد کند. پس برای جلوگیری از سرمازدگی و رشد بهتر و حتی سریع‌تر گیاهانی مثل خیار، گوجه فرنگی، بادمجان، سیب زمینی، کاهو، اسفناج و… راه‌اندازی این شاسی‌ها راه حل خوبی است. چون گرما و رطوبت را به دام می‌اندازند و محیط گلخانه‌ای را برای گیاهان ایجاد می‌کنند.

از گیاهان حساس با کلاهک محافظت کنید

یک روش دیگر برای محافظت از سرمازدگی گذاشتن کلاهک‌های شیشه‌ای مثل همان شاسی‌های سرد، اما در مقیاس کوچک‌تراست که محیطی گرم و مرطوب برای گیاهان ایجاد می‌کند. کلاهک‌ها را ظهر‌ها روی گیاهان کوچک قرار دهید. گرمای آفتاب به دام افتاده به گیاهان کمک می‌کند تا در شب‌های یخ‌زده زنده بمانند. این کلاهک‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند از کلاهک‌های فلزی شیشه‌دار گرفته تا دبه‌های پلاستیکی برش زده و پارچه‌های پتویی. البته حواس‌تان باشد گیاه زیر کلاهک راه نفس کشیدن داشته باشد.

مالچ پخش کنید

در کف باغچه یا گلدان‌های روی تراس و بالکن تراشه‌های چوب، کاه و برگ بریزید. تا ریشه‌ها از یخ‌زدگی محافظت شوند. برای اطمینان می‌توان روی مالچ را لایه‌ای پلاستیک کشید. تا پوشال‌ها بر اثر برف و باران خیس نشوند. به محض آمدن بهار، مالچ را بردارید.

گیاهان گلدان کوچک را داخل خانه بیاورید

آسان‌ترین راه برای محافظت از یخ‌زدگی در شب‌های سرد، انتقال آن‌ها به داخل خانه است. اگر در خانه نقطه آفتاب‌گیر برای نگهداری‌شان دارید که هیچ، وگرنه ظهر‌ها اگر هوا آفتابی بود به هوای بیرون برگردانیدشان.

گلدان‌های بزرگ را به سرپناه‌ها منتقل کنید

باد سرد می‌تواند با از بین بردن رطوبت شاخ و برگ باعث افزایش سریع‌تر آب از ریشه شود و اثرات مضر یخبندان را تشدید می‌کند. برای برطرف کردن این آسیب بهتر است گلدان‌های قابل انتقال را به مناطق مسقف مثل زیر طاق‌ها، زیر سایبان درختان بزرگ یا داخل پارکینگ منتقل کنید.

آب خوب

اگر هواشناسی را چک کنید و از بروز یخبندان مطمئن شدید، آب پاشی شاخ و برگ درختان و گیاهان قبل از یخ‌زدگی، اثرات آن را خنثی می‌کند و گیاهان قادر به تحمل دمای سردتر شب می‌شوند.

برای هرس گیاهان یخ‌زده صبر کنید

اگرچه شاخ و برگ‌های قهوه‌ای و یخ‌زده به ظاهر زیبای گیاه آسیب می‌زنند. اما سعی کنید هرس گیاهان آسیب زده را به تعویق بیندازید تا خطر سرما به پایان برسد. چون هرس باعث ایجاد شوک جدید به گیاه می‌شود.