چگونه از کانال برجام به میانبر « توافق موقت » رسیدیم؟

کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران از یک سو و تحولاتی همچون آزادی زندانیان امریکایی در ایران از سوی دیگر، نشان از احتمال شکل‌گیری توافقی نانوشته و موقت بین ایران و آمریکا در سایه تنش‌زدایی متقابل دارد.

آسوشیتدپرس اخیرا در گزارشی اشاره کرده که بر اساس جدیدترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران ۱۲۱.۶ کیلوگرم (۲۶۸ پوند) اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد دارد که رشد بسیار کندتری نسبت به میزان قبلی دارد. گزارش آژانس اتمی در ماه می‌ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی را کمی بیش از ۱۱۴ کیلوگرم (۲۵۰ پوند) اعلام کرده بود که این حجم در ماه فوریه ۸۷.۵ کیلوگرم (۱۹۲ پوند) بوده است.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز در جدیدترین اظهارات خود گفت: «اگر بخواهم بگویم آیا برجامی که امروز مقابل ما قرار دارد دروازه و گشایش بزرگ برای ایران است یا نه، حتماً این‌طور نیست. در برجام، محدودیت‌ها وایرادات و نقاط قوتی هم وجود دارد. اگر از من بپرسید به عنوان مسئول دستگاه دیپلماسی اینکه همه چیز مملکت گره بخورد به سندی به نام برجام حتماً منافع ملی ما را در درازمدت تأمین نمی‌کند. ما هیچ وقت از مسیر دیپلماسی و مذاکره دور نشدیم. سلطان عمان طرح و ابتکاری را روی میز گذاشت ودرچارچوب آن گفتگوهایی را به طور غیرمستقیم با آمریکایی‌ها داشتیم.»

این سخنان وزیر امور خارجه ایران در شرایطی مطرح می‌شود که حدود یک ماه پیش، ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تاکید کرده بود: «واشنگتن به هیچ‌گونه توافقی با تهران در زمینه مناقشه هسته‌ای نزدیک نیست و مذاکرات غیررسمی، درباره آزادی زندانیان آمریکایی ارتباطی با مسائل دیگر ندارد.»، اما سخنان کم سابقه امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه درباره توافق، نشان می‌دهد، موضوع توافق موقت بیش از هر زمان دیگری قوت گرفته است. رئیس‌جمهور فرانسه گفت: «ما می‌خواهیم در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران شفافیت داشته باشیم و به توافق هسته‌ای بازگردیم.»

با توجه به این موارد، پرسش‌هایی مطرح است از جمله این که ایا توافق موقت می‌تواند مورد توجه کشورهای منطقه و متحدان ایران قرار گیرد و آیا امکان بازگشت به برجام ۲۰۱۵ وجود دارد یا خیر؟

جلال ساداتیان، دیپلمات پیشین ایران در انگلستان و تحلیلگر مسائل سیاسی در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

برجام ۲۰۱۵ به فراموشی سپرده شد

چرا از کانال برجام به میانبر «توافق موقت» رسیدیم؟جلال ساداتیان گفت: «مسئله برجام به مفهومی که در سال ۲۰۱۵ توسط دکتر ظریف به دست آمد، در مقطع فعلی به فراموشی سپرده شده است. این که آیا در آینده به سمت چنین برجامی خواهیم رفت جای ابهام دارد، اما به لحاظ محتوایی و حقوقی، برجام پیشین بر روابط ما و اروپا و آمریکا سایه افکنده چرا که قطعنامه ۲۲۳۱ پشتیبان آن است و تا زمانی که مکانیسم ماشه فعال نشود، به قوت خود باقی است. این نکته نخست است.

نکته دوم، توافق موقت است. علت این که از برجام ۲۰۱۵ به توافق موقت رسیده‌ایم این است که اگرچه ایران تا مدت زیادی به تعهدات برجامی خود عمل کرد، اما برخی اتفاقات از جمله عمل نکردن اروپایی‌ها به تعهداتشان و خروج آمریکا از برجام، باعث شد ایران نیز واکنش‌هایی نشان دهد. یکی از این واکنش ها، افزایش سطح غنی سازی اورانیوم در ایران بود که تا بیست درصد و شصت درصد و به ادعای برخی رسانه‌های غربی فراتر از آن هم رسید.

همچنین ایران در اعتراض به شرایط ایجاد شده، از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر از RR۱ و RR۲ استفاده کرد. این اتفاقات باعث شد غربی‌ها در سایه جوسازی‌های اسرائیل تصور کنند ایران به شکل کامل به تکنولوژی هسته‌ای دست پیدا کرده و هر آن اراداه کند دست به حمله هسته‌ای خواهد زد و تا گریز هسته‌ای (دست یابی به بمب هسته ای) کمترین فاصله را دارد.»

وی افزود: «همه این شرایط باعث شد که رافائل گروسی رئیس سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای از خلال گزارش‌هایی که به شورای حکام ارسال می‌کرد، آن‌ها را متقاعد به تصویب قطعنامه‌ای علیه ایران کند. اما ایران اعلام کرد میزان غنی‌سازی را کنترل خواهد کرد و اخیرا نیز آژانس تایید کرده که ایران سطح غنی‌سازی را کاهش چشمگیری داده است. در نتیجه پرونده ایران به شورای امنیت ارسال نشد.

این وقایع، درواقع یک بخش از آن چیزی است که ما به عنوان شرایط توافق نانوشته یا موقت می‌شناسیم. بخش دیگر این توافق به پول‌های بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف از جمله عراق و کره جنوبی مرتبط است. پول‌هایی که قرار است به واسطه قطر، تحت کنترل ایالات متحده و در قالب کالاهای غیرتحریمی و بشردوستانه وارد کشور شود.»

بایدن در محتاطانه‌ترین حالت ممکن حرکت می‌کند

دیپلمات پیشین ایران در انگلستان در ادامه گفت: «در حال حاضر و به لحاظ سیاسی، دولت بایدن (به دلیل نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری)، بسیار محتاط حرکت می‌کند و مراقب است هیچگونه امتیاز بیش از حدی به ایران ندهند، هم‌اکنون حزب دموکرات در انتخابات میان دوره‌ای مجلس تعدادی از کرسی‌های خود را از دست داده و در نتیجه مجلس نمایندگان را نیز از دست داد، هر چند که هنوز ریاست مجلس سنا را در دست دارد؛ بنابراین شرایط رفتار با ایران برای بایدن بسیار حساس است. در نتیجه، کاملا بعید است، دولت آمریکا، محتوای گفتگوهای پنهانی که با ایران دارد، به راحتی افشا کند.

حداقل انتظار می‌رود نتایج گفتگوها، پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده اعلام شود. هر حرکت دولت بایدن زیر ذره‌بین جمهوری خواهان است و او نمی‌خواهد به جمهوری‌خواهان امتیازی بدهد. اگر هر نوع گفتگوی پنهانی بین بین تهران و واشنگتن در جریان است، نمی‌توانیم به شکل زودهنگام، منتظر نتیجه این گفتگوها باشیم. تنها نتایج مشهود این توافق نانوشته می‌تواند شامل آزادسازی زندانیان، بازگشت پول‌های بلوکه شده ایران و تا حدودی تقلیل فشار در زمینه فروش نفت ایران باشد.»

وی افزود: «رفع تنش ایران و ایالات متحده به نفع تمامی کشورهای منطقه است. درواقع نه تنها عربستان، بلکه سایر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از هر نوع توافق ایران و آمریکا که به آرامش بیشتر در منطقه منتهی شود، استقبال می‌کنند. اما این استقبال مترادف با این نیست که آنان با رشد سریع و قرار گرفتن ایران در بهترین شرایط ایده‌آل نیز موافقند.

درواقع برخی کشورها ترجیح می‌دهند، مشکلات ایران تا حدی وجود داشته باشد، اما شدت مشکلات در حدی باشد که خطری از جانب ایران، کشورهای منطقه را تهدید نکند؛ بنابراین اگرچه کشورهای مختلف هم‌اکنون واکنش منفی به توافق موقت نانوشته ندارند، اما اگر فرض کنیم دموکرات‌ها پیروز انتخابات آمریکا خواهند بود و قرار باشد سر میز توافق بلند مدت بنشینیم، ممکن است واکنش برخی کشورها، متفاوت باشد.

حتی ممکن است اعراب نیز به توافق عمیق و بلند مدت روی خوش نشان ندهند. هرچند اروپایی‌ها در صورتی که مطمئن شوند ادعای همکاری پهپادی ایران و روسیه صحت ندارد، ممکن است نسبت به توافق بلند مدت نیز موافقت و تمایل بیشتری داشته باشند.»

ساداتیان در پایان گفت: «اروپایی‌ها از مدت‌ها قبل بارها نشان داده‌اند که تمایل دارند در زمینه‌های اقتصادی با ایران همکاری کنند. متاسفانه ما این فرصت را تابستان گذشته از دست دادیم. جوزپ بورل در تلاش بود با ایران به نوعی توافق برسد، اما متاسفانه تحلیل‌های غلط باعث شد که اجازه ندهیم این اتفاق بیفتد و اروپایی‌ها نیز از ایران فاصله گرفتند و برای تامین انرژی خود با کشورهای دیگر وارد همکاری شدند. این اتفاق را می‌توان نوعی فرصت سوزی جدی دانست.

نکته آخری که مایلم بر آن تاکید کنم این است که توافق کوتاه مدت و نانوشته، از کیفیت، یا شرایط استثنایی و ویژه‌ای برخوردار نیست و به حدی محدودیت دارد که فعلا مورد توجه روسیه، چین و اعراب قرار نگرفته است. در نتیجه این کشورها، واکنش ویژه‌ای به توافق محدود ایران و آمریکا نشان نمی‌دهند. این به این معنا نیست که اتفاقات مرتبط به توافق ایران و ایالات متحده را رصد و دنبال نمی‌کنند، اما به این معناست که توافق موقت برای این کشورها حساسیت برانگیز نیست.»

310310