چند دهه استیلای کره‌ای بر سیمای ایرانی

روزنامه شهروند – نیره خادمی: کنگر خورده‌اند، لنگر انداخته‌اند و‎ ‎از حدود ١٠‌سال قبل بر قاب تلویزیون نشسته‌اند. شاید نیاز به ‏گفتن نداشته باشد؛ یانگوم و بحران سوپ کلم برای پادشاه شروع این میهمانی طولانی مدت کره‌ای‌ها در ‏تلویزیون ایران بود که با زندگی جنگجویانه جومونگ به اوج رسید و با امپراتور بادها ادامه یافت و تا ماه رمضان ‏همین‌سال هم‎ ‎‏‌با افسانه جونگ میونگ در شبکه ۵ از این سیل رهایی نیافت. ‏

در گوشی‌های یواشکی و غیریواشکی

در این سال‌ها شایعات هم، همپای پخش و بازپخش‌ چندین و چندباره چشم بادامی‌ها رنگ و رو ‌گرفت. پچ ‏پچ‌ها از ارزان بودن سریال‌ها و رانتی که در مراودات مربوطه وجود دارد، حرف می‌زنند. دوبلورها هم دل خوشی ‏از ادامه روند دوبله سریال‌های کره‌ای ندارند، بنابراین هرازچند گاهی هم باب انتقاد را باز می‌‌کنند. مثلا حامد ‏عزیزی که یکی از اعضای انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم و خانه سینمای ایران است به «شهروند» ‏می‌گوید که با وجود این همه سریال خوب در دنیا معلوم نیست چرا صداوسیما به دنبال سریال‌های کره‌‏ای می‌رود.

«سریال جواهری در قصر یا جومونگ موفقیت‌هایی هم داشتند، اما از ١١‌سال قبل به قدری این ‏رویه تکرار شده که به مرز تهوع رسیده است.» به گفته او «ما نه می‌توانیم پا به پای کشوری که یک هشتم ‏ایران هم مساحت ندارد، سریال تولید کنیم و نه می‌توانیم تمرکز را از بازار محصولاتشان برداریم. نمی‌فهمم ‏این هجمه کره‌ای از کجا می‌آید؟ در شأن رسانه نیست که این ماجرا را به یکسری بازبین سپرده‌اند در ‏شرایطی که حتی خودشان هم این‌قدر سریال‌های خودشان را پخش نمی‌کنند.» عزیزی این را هم گفت که ‏شاید تمایل مدیران به دلیل نوع پوشش است که نیاز کمتری به سانسور و اصلاح دارد: «مدیران احساس ‏می‌کنند فضای فرهنگی آنها بیشتر به فضای فرهنگی ما نزدیک است. در صورتی که با توجه به شاخصه‌های ‏مذهبی کشورهای آمریکای شمالی یا غرب اروپا به ما نزدیک‌تر هستند.»‏

موج کره‌ای و فرار از موج ترکیه؟

دهه ٧٠ و اوایل دهه ٨٠ بیشتر سریال‌های اروپایی مثل کمیسر رکس و خانم مارپل یا مثلا کارآگاه کاستر از ‏شبکه‌های محدود صداوسیما پخش می‌شد و ظاهرا روزهای اوج سریال‌های اروپایی بود، بعد اما موجی که با ‏سریال‌های ۵٠ تا ٩٠ قسمتی در دنیا به وجود آمد آمریکایی بود. صداوسیما البته سراغ آن نرفت تا با سریال جواهری در قصر نوبت به موج کره‌ای رسید، زمانی که ‏حدود ٩٠ کشور دنیا آن را خریداری کردند. بنابراین سریال‌های کره‌ای روی بورس آمد و بعد از فروکش ‏کردن تب آن موج دیگری رواج یافت: یادگاری می‌گوید«موج سریال‌های ترکیه‌ای در دنیا آغاز شد، اما خرید و پخش این ‏سریال‌ها با محوریت روابط غیر‌متعارف افراد جزو اولویت‌های رسانه نبود.»

شاید به نظر برسد که رسانه ملی ‏برای فرار از موج ترکیه‌ای روی همان موج قبلی خود مانده است، اما مدیرکل تأمین رسانه صداوسیما این ‏گفته را رد می‌کند. او معتقد است که سریال‌های کره‌ای زیاد هم در شبکه‌های سیما پخش ‏نشده، اما قبول دارد که تکرار این نظر را پر رنگ کرده است. «از همه کشورها ازجمله چین، ژاپن، کانادا ‏و آلمان سریال داشتیم، اما کره‌ای‌ها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. گاهی سریال چینی و ژاپنی پخش شده، اما ‏به‌دلیل شباهت سریال‌های شرقی، این حس ایجاد شده است که کره‌ای است‎.‎‏»‏

ذائقه سازی نکردیم

رسانه از یک سو برای مردم ذائقه سازی می‌کند و از سوی دیگر دل به آن‌چه مردم دوست دارند، می‌دهد. ‏در این مورد بیشتر به نظر می‌رسد که به دلیل پخش‌های زیاد از حد، ذائقه مردم به این سمت رفته است، اما ‏یادگاری آن را قبول ندارد و باز هم تأکید می‌کند که اتفاقا تکرار و بازپخش سریال‌های کره‌ای به ذائقه مخاطب ‏ارتباط دارد: «کم بودن ممیزی و ژانر تاریخی آن هم می‌تواند از دلایل انتخاب سریال‌ها باشد. تا روزی که تقاضا ‏باشد این فرآیند ادامه خواهد داشت، اما با توجه به افزایش تولید سریال‎ ‎داخلی از شدت پخش آثار خارجی ‏کاسته‌ایم. فرآیند معمول در انتخاب آثار ادامه پیدا‎ ‎خواهد کرد، ولی برنامه‌ای برای افزایش پخش سریال کره‌ای ‏در آینده نداریم.البته تعداد سریال‌های کره‌ای جدید کاهش یافته و از دی ماه گذشته فقط یک سریال بوده که ‏از شبکه پنج پخش می‌شود، اما بیشتر دیده می‌شود.» ‏

نحوه انتخاب سریال‌های خارجی

اما آن‌چه در صداوسیما درباره انتخاب سریال‌ها مرسوم است، طبق تعریف یادگاری تقریبا در سه حوزه ‏تقسیم می‌شود: «بازارهای فیلم که نمایندگان تأمین برنامه صداوسیما در آن حضور دارند، سایت‌های اینترنتی ‏که سریال‌های موفق دنیا را معرفی می‌کنند و تقاضای شبکه‌ها که براساس آن سریال‌ها انتخاب ‏می‌شوند.» ظاهرا رویه این است که بعد از انتخاب اثر، با شرکت‌های دارای حق پخش تماس گرفته می‌شود تا سریال مورد مطالعه اولیه قرار بگیرد و به دنبال بررسی و بازبینی نسخه اولیه سریال‌ها را با توجه به اولویت‌ها و ‏تعاریف آنها پخش کنند.»

به گفته او، معیار اول سیما این است که مشخصا از یک کشور سریال نداشته باشیم ‏و سبد سریال‌ها حتما رنگارنگ و جذاب باشد، جز سریال‌های آمریکایی که جزو ماموریت‌هایمان نیست: «انتخاب ‏فیلم از بقیه کشورهای اروپایی، آسیای جنوب شرقی و کشورهایی چون استرالیا وکانادا در دستور کارتلویزیون ‏است. اولویت ما هم این است که سریال جذاب و با ماموریت‌های صداوسیما همگام باشد.» بنابراین شایعات ‏و درگوشی‌ها از سوی مدیران رد شد و آنها همچنان سر حرف‌های خود درباره درخواست‌های پی در پی مردم ‏برای سریال‌های کره‌ای ماندند بدون آن‌که آمار دقیقی دراین‌باره به «شهروند» بدهند. ‏

باز هم پای زنان در میان است ‏

مدیران سیما اما این حرف و حدیث‌ها را قبول ندارند و همه چیز را به علاقه مردم ربط می‌دهند، آن هم در ‏شرایطی که همچنان از شهرهای مختلف کشور، تقاضا برای پخش سریال‌های کره‌ای وجود دارد. محمد ‏مهدی یادگاری، مدیرکل تأمین رسانه صداوسیما در گفت‌وگو با «شهروند» چند دلیل را برای این علاقه ‏مطرح می‌کند: «جذابیت این سریال‌ها عدالت‌جویی شخصیت محوری داستان و تلاش او برای مبارزه با ظلم ‏است و مردم به آن علاقه دارند. در این سریال‌ها گره‌های مداومی وجود دارد که سریع باز می‌شود و مخاطب ‏را خیلی معطل حل شدن مسائل کوچک قصه نمی‌کند.

از سوی دیگر محوریت زنان، جذابیت آن را برای ‏خانواده‌ها دوچندان می‌کند.» از نظر او سریال‌های کره‌ای قصه‌های پرکشش خوبی دارد و مخاطبان پیگیر آن ‏هستند بنابراین برجسته‌تر می‌شود: «مردم هنوز برای جواهری در قصر، جومونگ، خانواده کوچک و پرستاران ‏تقاضای پخش دارند وگرنه چرا ارتش سری دوباره بازپخش نمی‌شود.» البته سعید شیخ زاده دوبلوری است که حرف‌های این مقام مسئول را قبول دارد: «سریال‌های کره‌ای بشدت از سوی مردم خواهان دارد و آنها ‏هم مخاطب را در نظر می‌گیرند. حتی شرکت‌های آگهی دهنده با شرط پخش تبلیغ در میان این سریال‌ها ‏هزینه می‌کنند.

اگر مخاطب نداشته باشد، اجازه خرید به آنها داده نمی‌شود.» با وجود این او هم نگران است ‏که چرا مخاطب چنین سریال‌هایی را می‌پسندد، اما سریالی با کیفیت فرار از زندان را نه: «این ذائقه نگرانی ‏اجتماعی را بیشتر می‌کند مثل همان چیزی که در سینما اتفاق افتاده است و کارهایی که از نظر درجه‌بندی ‏رد هستند جذابیت بیشتری برای مردم دارد.»‏

خط قرمزهای «قرمز»‏

صداوسیما در انتخاب و پخش سریال‌های خارجی محدودیت‌هایی هم دارد، مثلا روابط مثلثی و خاص از خط ‏قرمزهای روشن در این حیطه است. به گفته یادگاری ورود شخصیت‌ها با روابط خاص در سریال‌ها مشکل جدیدی ‏است که در انتخاب سریال به وجود آمده است. با این حال تأکید سیما بیشتر استفاده از سریال‌هایی است که ‏برای جمع خانواده مناسب باشد درحالی‌که سریال جذابی چون فرار از زندان مورد پسند قشر جوان است. بحث‌های ضد فرهنگی و موارد ضد بنیان خانواده و روابط چندگانه خط قرمزهای ماست.

سریال‌های کدام کشورها گران‌ترند؟

یکی از همان شایعات درگوشی که در محافل مختلف خبری پیچیده است، این است که چون ‏سریال‌های کره‌ای ارزان‌تر از بقیه سریال‌ها هستند، رسانه ملی سراغ آن می‌رود، اما یادگاری می‌گوید که هزینه ‏خرید سریال خارجی به‌ویژه برای ایرانی‌ها بسیار ناچیز است.

«هزینه یک مجموعه ٣٠ قسمتی خارجی از ‏هزینه ساخت یک‎ ‎قسمت از سریال ایرانی کمتر است. قیمت سریال‌های کشورهای مختلف خیلی تفاوتی با هم ‏ندارند و اصولا به تعداد‎ ‎رقبا و خریداران منطقه‌ای که در آن پخش می‌شود بستگی دارد، اما در کل گران‌‏ترین سریال‌ها در منطقه خلیج‎فارس، سریال‌های ترکیه‌ای و آمریکایی هستند. در کشورهای عربی بعد از سریال ‏حریم سلطان، رقابت برای‎ ‎سریال‌های ترکیه‌ای اتفاق افتاد. رقابت شبکه‌های کشورهای عربی، باعث رشد قیمت ‏سریال‌های ترکیه‌ای شد. البته‎ ‎در ایران چون یک خریدار تلویزیونی به عرضه‌کنندگان آثار مراجعه می‌کند ‏همیشه قیمت تمام شده برای ما بسیار پایین‌تر است.»‏