چرا کشور جمهوری آذربایجان را سرزمین آتش می‌نامند؟

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۸/۰۱/۰۷ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۱/۱۰ به‌روزرسانی شده است.}

آ‌‌ذربایجان و به‌ویژه باکو، در دهه‌های اخیر پیشرفت‌های زیادی داشته و در حال تبدیل شدن به یک کشور مدرن است؛ در عین حال این کشور هنوز به سنت‌ها پایبند است. یکی از نمادهای جمهوری آذربایجان، آتش است که هم در بخش تاریخی و هم مدرن این کشور می‌توانید آن را ببینید.

جمهوری آذربایجان در دوران باستانبه آرم دولت جمهوری آذربایجان نگاه کنید؛ در مرکز این آرم شعله‌ای سرخ خواهید دید. در خیابان‌های باکو قدم بزنید و نقاط کانونی شهر را مشاهده کنید، برج‌های شعله، که بر خط افق شهر چیره هستند. این کشور رابطه بسیار نزدیکی با آتش دارد و به همین دلیل به آن، لقب «سرزمین آتش» داده‌اند. دلیل این را باید در فرهنگ ایرانی، آیین مردمان این کشور و همچنین طبیعت این سرزمین جست.

کشوری که امروز به نام آذربایجان می‌شناسیم سرزمینی اسرارآمیز برای مردمان باستان بوده است. در آن آتش معمولا از کوه‌ها و دریا شعله می‌کشد. تصور کنید مردم در گذشته، زمانی که بسیاری از افراد عناصر طبیعی مثل زمین، آتش، هوا و آب را می‌پرستیدند، در مورد این این شعله‌ها چه فکر می‌کردند.

آیین زرتشت زمانی یکی از بزرگ‌ترین ادیان جهان بود و بسیاری بر این عقیده بودند که این آیین تاثیر زیادی بر ظهور یهودیت داشت. زرتشتیان اهمیت زیادی برای آتش قائل بودند و به عقیده آن‌ها، آتش چراغ عقل بود. آتشگاهی که در نزدیکی باکو قرار دارد، به مرکز عبادت و زیارت تبدیل شد تا اینکه در قرن دهم میلادی، اسلام پا به منطقه گذاشت. پس از آن، بسیاری از زرتشتیان ایران و قفقاز به شمال هند رفتند. 

 علم

جمهوری آذربایجان ذخایر زیرزمینی گاز طبیعی و نفت وسیعی دارد. مدارکی از روم باستان موجود است که قدمت آن‌ها به ۲۵۰۰ سال قبل می‌رسد و نشان می‌دهد که در آن دوران در شبه جزیره آبشوران نفت استخراج می‌شد. طبق گزارش‌های دوران بیزانس در قرن ۵ میلادی، مردم شعله‌های همیشه فروزان در این منطقه مشاهده می‌کردند.

فشار زیاد باعث می‌شود که گاز از طریق شکاف‌های موجود در زمین به بیرون نشت کند، دقیقا مثل زمانی که اجاق گاز را روشن می‌‌کنید. به‌محض اینکه دستگیره اجاق گاز را می‌چرخانید، گاز بیرون می‌آید. هنگامی که گاز مشتعل می‌شود، شعله‌ها تا زمانی که سوخت وجود دارد، به سوختن ادامه می‌دهند. همین امر دقیقا در مورد شعله‌های پایان‌ناپذیر جمهوری آذربایجان در کوه‌ها و داخل معابد آتش، صادق است. منابع بی‌پایان گاز زیرزمینی به سطح زمین نشت می‌کنند و به یک یا چند روش، مشتعل می‌شوند. شعله‌ها تا زمانی که منابع سوخت به پایان برسد، باقی می‌مانند. بهره‌برداری شوروی از این منابع در قرن بیستم میلادی باعث شده که بسیاری از این شعله‌های طبیعی که در سطح زمین در حال سوختن بودند، خاموش شوند.

 چرا به آذربایجان لقب سرزمین آتش داده‌اند؟

«آذر» در زبان فارسی به معنی آتش است

منطقه‌ای که امروزه با نام «جمهوری آذربایجان» شناخته شده، تا پیش از سال ۱۹۱۸ میلادی به نام اران یا آلبان شناخته می‌شده است و در سال ۱۹۲۸ و در پی تغییر و تحولات سیاسی سرزمینی که در طول تاریخ همواره اران نامیده می‌شد، به‌یک‌باره «جمهوری آذربایجان» نام‌گذاری شد؛ اما پیش از این ماجرا که منطقه قفقاز و شروان و اران بخشی از قلمرو ایران بودند، اران یکی از مناطق آذربایجان یا آذرآبادگان محسوب می‌شد. مسعودی در قرن ۱۰ میلادی در کتاب خود موسوم به «مروج الذهب» از اران به‌عنوان یکی از شهرها و مناطق آذربایجان نام برده (الاران من بلاد آذربایجان). ابن اثیر مورخ بزرگ دنیای اسلام نیزدر کتاب خود موسوم به «الکامل» شروان و اران را بخشی از آذربایجان دانسته است. حمدالله مستوفی (۷۴۰ هجری قمری) شهرها و حدود آذربایجان را چنین شرح می‌دهد: حدودش با ولایات عراق عجم مغان و گرجستان و ارمنستان پیوسته است.

نام باستانی منطقه آذربایجان ایران در زبان فارسی آتورپاتکان به معنی «جایی که آتش مقدس نگهداری می‌شود» بوده است. «آذر» در زبان فارسی به معنی آتش است. یونانیان باستان معتقد هستند که زئوس، پرومیتوس (که از آسمان آتش دزدید و به بشر داد) را به کوه‌های قفقاز زنجیر کرد. به احتمال زیاد دلیل این امر آن شعله‌های بی‌پایانی است که در طول تاریخ در کوه‌های آذربایجان شعله‌ور است.

جمهوری آذربایجان مدرن 

شعله نماد ملی جمهوری آذربایجان است

اهمیت تاریخی آتش در رگ‌های فرهنگ آذربایجان ریشه دوانده است. شعله نماد ملی این کشور است. یانار داغ یا کوه سوزان و معبد آتشگاه در نزدیکی باکو از جاهای باشکوه و دیدنی است. به‌سمت جنوب و به آستارا در نزدیکی مرز ایران بروید و یانار بولاغ (چشمه سوزان) را ببینید، جایی که آب آتش می‌گیرد. آنچه که مسلم است این است که هنوز هم در قرن ۲۱ میلادی، فرصت آن وجود دارد که در سراسر این کشور، به تماشای شعله‌های طبیعی بنشینید که در سطح زمین روشن هستند و سرزمین آتش را سزاوار این لقب می‌کنند. نظرات و تجربیات خود را در خصوص سفر به جمهوری آذربایجان با ما و سایر کاربران کجارو در میان بگذارید.