چرا میراث فرهنگی تهران سکوت کرد؟

به گزارش ایسنا، اواخر مردادماه ۱۴۰۳  نشستی با عنوان «بررسی راهکارهای توسعه صحن حرم امامزاده یحیی (ع) و رفع موانع تملک املاک پیرامونی آن» برگزار می‌شود که بنابر اعلام وب‌سایت سازمان نوسازی شهر تهران، شهردار تهران، معاون شهرسازی و معماری ومعاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، شهردار منطقه ۱۲، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران و اعضای هیأت امنا و تولیت آستان امامزاده یحیی حضور داشتند که از معاونت شهرسازی و معماری شهرداری و مدیر عامل سازمان نوسازی شهر تهران خواسته شد «تا باهم‌افزایی مدیریت شهری منطقه ۱۲ و با توجه به ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی و مذهبی امامزاده یحیی (ع) و فضای پیرامونی آن هرچه سریع‌تر موافقت‌های مورد نیاز را دریافت کنند، تا مدیریت شهری بتواند با فراغ بال این طرح را اجرایی کند.» 

در همان حدود زمانی، تخریب خانه ارزشمند «سرتیپ محمدخان کرلو» معروف به «خانه نشیبا» به بهانه ساماندهی فضاهای اطراف امامزاده یحیی اتفاق افتاد. پیگیری‌ها حاکی از این است که تخریب این خانه بدون گرفتن استعلام از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران بوده است.  

اکنون، با آنکه معاون میراث فرهنگی استان تهران به رسانه‌ها از توقف طرح توسعه امامزاده یحیی به وسعت ۳۸ هزار مترمربع در بافت تاریخی عودلاجان که ثبت ملی شده است، (بدون مشخص بودن محتوای نامه‌نگاری‌هایی که در این باره صورت گرفته) اطلاع داده و سیدرضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در تازه‌ترین اظهارنظر درباره این طرح گفته است: «با هرگونه تعرض به حوزه میراث‌ فرهنگی مخالف بوده و هستیم و هر اقدامی باید با ضوابط میراث‌ فرهنگی تطبیق داده شده و در شورای فنی وزارتخانه تصویب شود و با هرگونه تغییر در سازه امامزاده یحیی (ع) نیز مخالفیم.» اما اظهارات مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران گویای آن است که این ایده به طور کامل متوقف نشده و طرح با رویکرد دیگری درحال تهیه است.  

سیدمهدی هدایت گفته است: «به دلیل قرارگیری این محدوده در بافت تاریخی حصار طهماسبی، مقرر شد در گام نخست صرفاً رویکرد مداخله و محدوده طرح در کارگروه فنی کمیسیون ماده ۵ به مشورت گذاشته شود. در همین راستا نسبت به استعلام از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران نیز اقدام شد. در ادامه بررسی‌های فنی و کارشناسی طرح دو رویکرد مدنظر قرار گرفت که در دست بررسی و جمع‌بندی قرار دارد. رویکرد نخست، پیشنهاد متولیان امامزاده و سازمان اوقاف است که توسعه مبتنی بر حفظ و احیای بناهای ثبت شده و آزادسازی قطعات غیرثبتی و غیرتاریخی است. رویکرد دوم رویکرد پیشنهادی سازمان نوسازی مبتنی بر حفظ، احیا، ساماندهی و بهسازی بافت تاریخی هم پیوند با امامزاده است. در این رویکرد بافت موجود من‌جمله مجموعه‌های آموزشی همجوار امامزاده احیا می‌شوند و طرح، مبتنی بر مرمت و احیاء بافت موجود و مداخله حداقلی است.»

وحید شهاب، فعال محلی و متخصص حوزه گردشگری و میراث فرهنگی از زاویه دیگری به این ماجرا نگاه می‌کند و به ایسنا می‌گوید: محله عودلاجان (اودلاجان) در نام‌گذاری جدید شهری به دو بخش غربی یعنی «محله پامنار» و شرقی با نام «محله امامزاده یحیی (ع)» تقسیم شده است. این محله سال‌ها مورد بی‌مهری مسئولان و کارشناسان میراث فرهنگی در استان تهران و وزارتخانه قرار گرفته است و شهرداری هم از این غفلت، استفاده کرده و با ارائه طرح‌هایی با اهداف توسعه شهری، ساماندهی بافت فرسوده محله و احقاق حق شهروندان اما با ماهیت از بین بردن و تخریب هویت کالبدی و میراث ملموس و ناملموس شهری در حال وارد کردن ضربه‌های جبران‌ناپذیری به این بافت تاریخی است.

او درباره تخریب «خانه نشیبا» این پرسش‌ را مطرح کرد که چرا معاونت میراث فرهنگی استان تهران در مواجه با حراست و حفاظت از بافت تاریخی تهران و بنای ارزشمندی که در آن زمان تخریب شد، سکوت کرده و منفعل عمل کرده است؟ گفت: به نظر می‌رسد مدیریت شهری آشنایی کافی و دقیقی با چگونگی حفاظت از میراث ملی ندارد زیرا در همین چند سال گذشته و در مدیریت شهری پیشین سازمان نوسازی شهر تهران و منطقه ۱۲ برای مرمت و احیای این خانه مذاکرات بسیاری با اداره اوقاف انجام دادند و معتقد بودند حفاظت و احیا این بنای ارزشمند می‌تواند زمینه‌ساز رونق پیرامون بقعه امامزاده یحیی شود. حالا چه دلیلی باعث شده است راه حل مسئله از حفاظت به تخریب تغییر پیدا کند؟  

این کنشگر میراث فرهنگی تاکید کرد: تا زمانی که مدیریت شهری و سایر مسئولان بر تفاوت «بافت تاریخی» و «بافت فرسوده» باور و آگاهی پیدا نکنند، راه حل برگرفته از احترام به این پیر اصیل مبتنی بر ارتقای منزلت مردم محلی و کیفیت کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و پویایی محله صورت نمی‌گیرد. لزوم این کار قطعا شناخت دقیق براساس قوانین و کنوانسیون‌های میراث ملی و حضور در بطن محله رخ خواهد داد.  

این فعال گردشگری و میراث‌ فرهنگی در ادامه گفت: نان و پنیر جمعه صبح‌های امامزاده یحیی، حلیم آقا عبدالله کبابی، مغازه ماست‌بندی حاج محمد آقا، آجیل فروشی حاج آقا اعصار، ساندویچی آقا موید، میوه‌فروشی علی آقا، نانوایی تافتونی، حمام بهار و حمام  نواب، زورخانه طلاچی، مدرسه تدین، پروین اعتصامی، حوزه علمیه و مدرسه معمارباشی، خانه افراد شاخص مانند حاج آقا سرخه‌ای و لواسانی در کنار کوچه‌های باریک و دالان و ساباط‌های آن مانند کوچه ماست‌بندها و سرطون است که این محله را یکپارچه و با اصالت و متفاوت نگه داشته است. این موارد با شناخت از روی نقشه به دست نمی‌آید، بلکه باید بافت تاریخی را قدم زد و دید و درک کرد.  

شهاب در واکنش به اظهاراتی مبنی بر اینکه «طرح توسعه امامزاده یحیی با مداخله حداقلی تهیه می‌شود»، نیز اظهار کرد: در اینجا صرفاً صحبت از آجر و کالبد نیست، بافت تاریخی عودلاجان بخشی از فرهنگ و هویت تهرانی‌های اصیل و شهروندان است که روزگاری در این محله سکونت داشته‌اند و هرچند برخی از آنها با وجود میل باطنی به دلیل بی‌مهری و بی‌توجه مسئولان مربوطه، مجبور به ترک یا اجاره املاک خود شده‌اند اما همچنان روزهای تعطیل و مناسبت‌ها به محله خودشان می‌آیند. با توجه به پتانسیل موجود، با رویکردهای صحیح، منطقی و علمی امکان تبدیل شدن محله امام زاده یحیی به قطب فرهنگی و گردشگری تهران وجود دارد اما زمان بسیار اندک و سودای فروش تراکم در خفقان این محله به گوش می‌رسد و اگر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی وظیفه ذاتی خود را به درستی انجام ندهد و با همکاری شهرداری تهران و وزارت راه و شهرسازی و سایر نهادها حریم حفاظتی، ضابطه ویژه و امتیازات ویژه‌ای برای این محله اتخاذ نکند، بی‌شک هویت تهران در خواب غفلت پاسداران هویت شهری تهران از بین می‌رود و شاید خیلی زود فرصت نجات محله تاریخی عودلاجان از بین برود.

انتهای پیام