چرا سریال‌های ایرانی را ضعیف می‌دانیم؟!

برترین ها – صدف پیکامی: آیا شما هم همین عقیده را دارید؟! شما هم حتما بار‌ها و بار‌ها در محافل مختلف بحث سریال‌ها را شنیده اید. سریال‌های موفقی که هر ساله در جهان ساخته می‌شوند و فارغ از جهان بینی و مسائل پیچیده‌ی فکر پشت آن، مخاطبان بسیاری را درگیر خود می‌کند و حتی قادر است در زندگی آن‌ها نیز تاثیر داشته باشد.

اما سوال اینجاست که چرا یک سریال انگلیسی، آمریکایی و یا آلمانی قادر است که به پدیده‌ای همه گیر و جهانی تبدیل شود، اما در کشور‌های آسیایی و کشور ما هیچ گاه این اتفاق روی نمی‌دهد و حتی در مقیاس کشور خوئدمان هم به آن شکل همه گیر و تاثیر گذار نمی‌شود.

مطمئنا عوامل بسیاری در این جریان تاثیر گذارند که در این مطلب نمی‌توانیم به همه یآن‌ها بپردازیم. این عوامل عواملی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و. است که بحث در هر حوزه از آن‌ها مفصل است. اما فارغ از تمام این مسائل که بسیار مهم هم هستند، عوامل دیگری نیز وجود دارند که به هر چه ضعیف‌تر شدن سریال‌های ایرانی کمک می‌کنند.

تقوایی و دایی جان ناپلئون اش

از ابتدای حضور رسانه در ایران تاکنون سریال‌های بی شماری پخش شده و هر کدام بازخورد متفاوتی داشته اند. تا پیش از انقلاب اغلب مردم مانند امروز بیشتر مایل به دیدن و یا گوش کردن سریال‌های خارجی داشته اند. اما ساخت سریال هایی، چون دایی جان ناپلئون به کارگردانی ناصر تقوایی، فصل جدیدی را در سریال سازی آغاز کرد. این سریال که از محبوب‌ترین سریال‌های تاریخ رسانه در ایران است، آغاز گر موج نویی در سریال سازی بود که پس از انقلاب نیز ادامه پیدا کرد.

در دهه‌های اول انقلاب نیز شاهد سریال‌هایی نه در سطح بین الملل، اما قابل قبول بوده ایم. در این میان می‌توان از فیلمسازانی، چون علی حاتمی و محمد علی نجفی نام برد. اما با گذشت زمان و گسترده‌تر شدن رسانه، کیفیت سریال‌های ایرانی نه تنها بالاتر نرفت بلکه روزبه روز شاهد ضعیف‌تر شدن آن نیز هستیم. یک نکته‌ای که باعث می‌شود در همان ابتدای امر سریال شکست بخورد، نبود سریال ساز حرفه‌ای است. در ایران برخلاف کشور‌های دیگر، کارگردان‌های سریال ساز به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسند.

طلوع فتحی

در دو دهه‌ی اخیر بعد از نسل علی حاتمی و محمد علی نجفی، تنها یک سریال ساز را می‌توانیم به قطعیت نام ببریم که آن هم حسن فتحی است. او با ساخت چندین سریال در تلویزیون، مهارت خود را در ساختن سریال نشان داد. سریال‌های حسن فتحی به لحاظ داشتن مخاطب زیاد، بسیار موفق بود. طبیعی است که وقتی مخاطبان از یک اثر هنری چه فیلم باشد چه سریال و یا تئاتر استقبال می‌کنند، سازنده‌ی اثر ترغیب می‌شود به ادامه دادن همان اثر و یا از تجربه اش در ساخت آن اثر برای اثر بعدی استفده می‌کند. اما انگار این اتفاق طبیعی در ایران خیلی شایع نیست. در اغلب موارد آثاری که ادامه دار می‌شوند، از اوج خود فاصله گرفته و در نهایت به جای راضی کردن مخاطب او را ناراضی می‌کنند.

همانطور که گفته شد دلایل بسیاری در این زمینه وجود دارد که دلایل فرهنگی و حتی مذهبی و عقیدتی در آن بسیار مهم هستند. وقتی یک سریال در عرصهی بین الملل می‌تواند بدرخشد و مخاطبان بی شماری را جذب نماید نیز دلایل بسیاری دارد.

سازندگان سریالی مانند بازی تاج و تخت و یا حتی کبری ۱۱ هیچ گاه با محدودیت‌هایی که فیلم سازان و سریال سازان ما با آن‌ها روبرو هستند را ندارند. آن‌ها با در اختیار داشتن سرمایه‌های بزرگ و آزادی عمل بیشتر حتما دست بازتری در ساخت آثار خود دارند. البته در داستان پردازی و شخصیت سازی‌های آن‌ها نیز سیاست‌هایی اعمال می‌شود که این نیز غیر قابل انکار نیست. اما زمانی که مخاطب سریال‌های موفق، در حال تماشای یکی از این سریال‌ها است، به راحتی می‌تواند با هر یک از شخصیت‌های داستان چنان نزدیک شود که حدس بزند که او در یک موقعیت از زندگی واقعی چه عکسالعملی می‌تواند نشان دهد.

اهمیت شخصیت پردازی

در واقع شخصیت پردازی در سریال‌های موفقی، چون سریال (friends) دوستان، چنان وارد جزئئیات روانی و خصوصی شخصیت می‌شود که مخاطب می‌تواند او را در خصوصی‌ترین مواقع زندگی اش تصور کند. شاید این به ظاهر نکته‌ی مهمی نباشد، اما در واقع، شخصیت پردازی‌های عمیق و چند بعدی یکی از دلایل موفق بودن سریال‌های مشهور و محبوب است. سریال ساز‌های موفق در دنیا به گونه‌ای عمیق وارد ژرفنای یک انسان می‌شوند که این انسان در یک سریال تخیلی و یا تاریخی که متعلق به قرون وسطی است می‌تواند برای مخاطب خود در آن سر دنیا به اندازه‌ی اعضای خانواده اش ملموس و نزدیک باشد. این گونه شخصیت پردازی و البته موقعیت سازی در سریال‌های ایرانی معمولا اتفاق نمی‌افتد.

در بهترین حالت، سریال ساز موفق می‌شود که برای مدت محدودی مخاطبان خود را همراه با اثر نگه دارد. مخاطب سریال‌های ایرانی به ندرت پیش می‌آید که بتواند با یکی از شخصیت‌های سریال به گونه‌ای زندگی کند. در سال‌های اخیر و با به عرصه آمدن شبکه نمایش خانگی، اوضاع سریال سازی به ورطه‌ی عجیب تری نیز افتاده است. در این سال‌های فعالیت شبکه‌ی نمایش خانگی با سریال‌های زیادی مواجه شده ایم که به شکلی نا منظم منتشر شده و در میان راه متوفق شده اند.

بی اعتمادی مخاطب

این اتفاق، اعتماد مخاطبان را به این رسانه کم کرده بود تا اینکه سریال شهرزاد ساخته‌ی حسن فتحی منتشر شد. این سریال علی رغم تمام نقاط قوت و ضعف خود، به صورت منظم منتشر شد و یکی از عوامل موفقیتش نیز همین نظم انتشار آن بود. پس از شهرزاد با موج جدیدی از سریال‌ها روبرو شدیم. گویی با موفقیت شهرزاد بسیاری فیلمسازان به این نتیجه رسیدند که موفقیت مالی در گرو سریال سازی در شبکه نمایش خانگی است. البته این نکته که سال‌ها است صدا و سیما در خود را بر روی بسیاری از فعالان سینمایی و در کل هنر‌های نمایشی بسته است نیز در این زمینه تاثیر گذار بوده است.

به هر ترتیب اکنون شاهد وفور سریال در شبکه‌ی نمایش خانگی هستیم که هیچ کدام را نمی‌توانیم آثاری قابل تامل و یا حتی عامه پسند بداینم. سریال هایی، چون ممنوعه، رقص روی شیشه و نهنگ آبی با اینکه تمام یعی خود را کرده اند که حداقل از سوی مخاطبان عام مورد استقبال قرار بگیرند، باز هم موفق نبوده اند. شاید لازم است اکنون به این نتیجه برسیم که دیگر تنها ستاره‌های سینما را وارد سریال کردن و فضایی امروزی و لوکس را نشان دادن برای عموم جامعه کافی نیست.

دنیای سریال پیش روی مخاطب ایرانی

با بودن شبکه‌ای جهانی، چون اینترنت و قابل دسترس بودن سریال‌های بی شماری در عرصه‌ی بین الملل که حداقل استاندارد‌ها در آن‌ها رعایت شده است، مخاطب ایرانی نیز ترجیح می‌دهد که حتی برای سرگرم شدن، اثری ساخته شده با سلیقه‌ی بیشتر را تماشا کند. در آخر باید گفت که راه حل این موضوع عامل خیلی عجیب و پیچیده‌ای نیست. حال که سریال سازان ما با محدودیت‌هایی مواجه هستند، حداقل بهتر است با خلاقیت و نوآوری در داستان پردازی، کاراکترسازی و خلق موقعیت‌های جدید و در نهایت ساختار درست داستانی و روایی، آثار خود را از ورطه‌ی شکست نجات دهند.

شاید اگر سازندگان سریال پیش از تولید و در مرحله‌ی پیش تولید از جامعه شناسان، روانشانسان و نویسندگان اهل فکر مشورت بگیرندشاید دیگر شاهد اینگونه آثار غیر واقعی و باسمه‌ای که اکنون وجو دارند نباشیم.