چالشی که آثار تاریخی کردستان دارند

به دنبال اظهارات رییس‌جمهور درباره اهمیت و حساسیت تعیین حریم آثار تاریخی با تاکید بر این‌که اختلالی در کسب‌وکار و معاش مردم ایجاد نکند، محمد امینیان ـ معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کردستان ـ در گفت‌وگو با ایسنا، درباره آثار تاریخی که در کردستان تعیین عرصه و حریم شده‌اند، گفت: آثار تاریخی ثبت شده در کردستان حدود ۱۰۶۸ اثر است که ۲۰ اثر از آن‌ها ضابطه اختصاصی حریم و عرصه دارند که ۱۰ اثر مربوط به تپه‌های باستانی و تاریخی هستند و ۱۰ اثر دیگر شامل بناهای بافت تاریخی می‌شوند. تعیین حریم بناهای تاریخی به گونه‌ای انجام شده است که عناصر تاریخی اطراف و داخل آن بافت تاریخی جزو حریم آن محسوب شوند.

او اضافه کرد: شکل واضح‌تر این است که حریم تعیین شده برای یک بنای تاریخی، دست‌کم ۱۰ بنای اطراف آن را نیز دربرمی‌گیرد و این‌گونه با یک ضابطه اختصاصی حریم، ۱۱ بنای تاریخی در محدوده یک حریم‌ قرار گرفته‌اند. بنابراین این‌که گفتم ۱۰ بنای تاریخی کردستان ضابطه اختصاصی حریم دارند به این معنا نیست که فقط ۱۰ بنا حریم دارند ممکن است با ضابطه حریم این ۱۰ بنا، ۱۰۰ بنای دیگر هم حریم‌گذاری شده باشند، برای مثال در شهر سنندج حریم «عمارت مشیر دیوان»، ۱۱ بنای دیگر  و حریم «عمارت آصف وزیری» هشت بنای دیگر را دربرمی‌گیرد؛ یعنی با تعیین حریم برای پنج بنای تاریخی «پیرعُمَر»، «مشیر دیوان»، «آصف وزیری»، «هاجر خاتون» و «مسجد جامع» بیش از ۳۰ درصد آثار تاریخی سنندج دارای حریم هستند.

امینیان سپس با بیان این‌که پنج اثر تاریخی در کردستان نیازمند تعیین فوری حریم‌ هستند، افزود: تپه‌های بیجار و کامیاران، مجموعه بازارهای بیجار، سنندج و سقز جزو اولویت‌های ما در تعیین حریم و عرصه هستند و حریم‌گذاری این پنج اثر تاریخی شاید بیش از ۲۵ اثر تاریخی دیگر را دربگیرد.

او درباره این‌که چالش‌ عدم تعیین حریم این پنج اثر تاریخی چه بوده است، اظهار کرد: از سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۱، بافت تاریخی ۱۶۸ شهر در کشور به ثبت رسید، علاوه‌بر ثبت بافت تاریخی این شهرها، ضوابط عمومی حریم شامل آن‌ها می‌شد. این حرایم برای بافت‌های تاریخی مناطق مسطح مناسب است، ولی برای بافت پلکانی و کوهستانی مانند شهرهای کردستان، جوابگو نیست و تعیین ضابطه اختصاصی حریم کار بسیار زمان‌بری است، به همین دلیل این پنج اثر هنوز تعیین حریم نشده‌اند، اما خوشبختانه تفویض اختیار تعیین حریم به استان‌ها ابلاغ شده که خیلی کمک‌کننده است.  

امینیان ادامه داد: نامه‌ای درباره تفویض اختیار یک ساله دریافت کرده‌ایم مبنی بر این‌که‌ تصمیم‌گیری درباره بناهای قابل ارزش ثبت و حرایمی که شرایط خاص دارند، بر عهده ادارات کل استان‌ها است. این این تفویض اختیار بیش از ۵۰ درصد مشکلات ما را حل می‌کند. در عین حال این تفویض اختیار یک تیغه‌ دو لبه است، همان‌طور که گفتم بخشی از آن خیلی خوب است و به رفع مشکلات کمک می‌کند، اما بخشی از آن هم منفی است، نمی‌توان انتظار داشت در ۳۱ استان کشور این اختیار موجب خطا نشود. ممکن است در برخی مناطق فشار سازمان‌ها و نهادها به گونه‌ای باشد که روی این تصمیم‌گیری‌ها تأثیر بگذارد، اما خوشبختانه در این تفویض اختیار نظارت وزارتخانه وجود دارد و همین درصد خطاها را کاهش می‌داد.  

معاون میراث‌فرهنگی کردستان ادامه داد: یکی از پر چالش‌ترین موضوعات ما در این حوزه، حریم عمارت خسروآباد و چهارباغ در سنندج است. محله این آثار تاریخی گران‌ترین منطقه سنندج است، ممکن است به دلیل یک متر آن هم، خلاف قانون عمل کنند. حالا چرا این منطقه بهترین منطقه است؟ چون حریم منظری آن حفظ شده‌ است و ارتفاع از حد تعیین شده تجاوز نکرده و آب جاری قنات در آن جاری است. افراد ساکن این منطقه ممکن است صاحب قدرت و نفوذ باشند و بخواهند ارتفاع ملک خود را بالا ببرند و همین چالش میراث‌فرهنگی است که حریم منظری این منطقه را که آثار تاریخی مهمی هم در آن قرار دارد، حفظ کند.

او اضافه کرد: مثلا یک شرکت بیمه در این منطقه، بنایی با ارتفاع غیرمجاز ساخته که میراث‌فرهنگی با حکم تجدیدنظر مجوز تخریب آن را از دادگاه گرفته است، اما هر روز به بهانه‌ای این تخریب را به تعویق می‌اندازند. همین فشارها ممکن است موجب خطا و لغزش در تعیین حریم آثار تاریخی شود.

امینیان درباره دیگر چالش‌های تعیین حریم و عرصه در استان کردستان گفت: تعیین عرصه و حریم را باید در سه دسته تقسیم‌ کنیم؛ نخست تعیین حریم در بافت تاریخی، دوم تعیین حریم محوطه‌های تاریخی در بافت تاریخی و سوم تعیین حریم تپه‌ها و قلعه‌های تاریخی است. بزرگ‌ترین چالش کردستان برای تعیین حریم مربوط به دسته اول، یعنی بافت تاریخی است و این چالش به دلیل پلکانی بودن شهرها و روستاهای ماست. بناهای تاریخی در برخی شهرها شیب‌های چندجهته دارند و همین مشکلاتی برای تعیین و حفظ حریم منظری در استان ایجاد می‌کند. ساختار توپوگرافی شهرهای مهم مانند سنندج، سقز و اورامان تخت به همین حریم منظری وابسته است، اگر یکی از خانه‌های این شهرها ارتفاعی کمی بیشتر از سایر بناها داشته باشند موجب می‌شود ساختار شهر بهم بریزد و برای حفظ این ساختار، نیروهای میراث‌فرهنگی استان ۷۰ درصد توان خود را گذاشته‌اند. برای مثال بنایی به نام «پیرعُمَر» داریم که چندین بار تعیین حریم شده است، اما همچنان چالش دارد و مشکل از حریم آن نیست. این بنا در نقطه‌ای قرار گرفته که شیب چند جهته دارد و موجب می‌شود هرگونه ساخت‌وسازی حریم منظری آن را به خطر بیندازد.

معاون میراث فرهنگی کردستان افزود: در واقع چالش ما در این حوزه، حریم تعیین شده نیست، برخی بناهای تاریخی چندین بار بازنگری حریم شده‌اند، مانند امامزاده پیرعُمَر و عمارت خسروآباد که در حال حاضر حریم آن‌ها مناسب است، اما همچنان چالش‌هایی در پیرامون این بناها وجود دارد. بحث حداقل‌های ارتفاعی است. برای مثال در شهر سنندج ارتفاع بیشتر ساختمان‌های بافت تاریخی دو طبقه است، حالا فرض کنید در میان آن‌ها خانه‌ای تاریخی به نام ملاباشی داریم که یک طبقه است و حریم عمومی آن موجب شده منظر اطراف مشکل اساسی پیدا کند و اگر حریم اختصاصی برای آن در نظر بگیریم باز هم چالش‌هایی به وجود می‌آید و آن‌قدر موضوع پیچیده‌ شده است که اگر ضابطه اختصاصی برای آن درنظر بگیریم باید به کل منطقه مجوز ساخت یک طبقه دیگر بدهیم.

امینیان درباره وضعیت مدیریت شهری کردستان برای حفظ حریم آثار تاریخی نیز گفت: همکاری مدیریت شهری و شهرداری‌ها با میراث فرهنگی برای حفظ حریم بافت و آثار تاریخی در استان کردستان در مجموع مناسب بوده است. مشکل اساسی ما در این باره نداشتن شهرداری بافت تاریخی است و این بزرگترین خلاء است که بارها درخواست کرده‌ایم اقدام کنند. باید قبول کنیم وقتی شهرداری تخصصی بافت تاریخی نداشته باشیم، چالش‌های بزرگی بر اثر اشتباهات و نداشتن اطلاعات درست، ایجاد خواهد شد.   

انتهای پیام