پاشینیان رویای ارمنستان را عملی خواهد کرد؟/تهران،مسکو، باکو و آنکارا؛ با این چرخش سیاسی چه خواهند کرد؟

رسول سلیمی: تصویب لایحه عضویت ارمنستان در اتحادیه اروپا توسط پارلمان این کشور در ۱۲ فوریه ۲۰۲۵، نقطه عطفی در سیاست خارجی ایروان محسوب می شود. این تصمیم که با ۶۳ رأی موافق و ۷ رأی مخالف به تصویب رسید، نه تنها نشان دهنده تغییر جهت استراتژیک ارمنستان به سمت غرب است، بلکه پیامدهای عمیقی برای روابط این کشور با همسایگانش از جمله کشورمان ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان و ترکیه به همراه دارد. دلایل این تصمیم چیست و چه تأثیری بر ثبات قفقاز جنوبی خواهد داشت؟

چرایی موافقت پارلمان ارمنستان

 ارمنستان که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همواره تحت نفوذ روسیه قرار داشت، در سال های اخیر به دلیل ناکامی های مسکو در حمایت از منافعش در مناقشه قره باغ، به تدریج به سمت غرب متمایل شده است. نخست وزیر نیکول پاشینیان در سخنرانی اخیر خود تأکید کرد: «این تصمیم بخشی از سیاست خارجی مستقل ارمنستان است که بر پایه منافع ملی و تعادل در روابط بین‌المللی شکل گرفته است. اما این تصمیم ارمنستان معلول علت های داخلی دیگری هم بود که بعد از جنگ با جمهوری آذربایجان و انفعال کشورهای مدعی حمایت از آن آشکار شد، از جمله:

فشارهای داخلی گروه های سیاسی:

 لایحه الحاق ارمنستان به اتحادیه اروپا ابتدا توسط سازمان های مدنی و از طریق دادخواست عمومی ارائه شد که حمایت گسترده مردم را به همراه داشت. این طرح خواستار آغاز روند رسمی عضویت در اتحادیه اروپا و تقویت همکاری های اقتصادی-امنیتی با بروکسل است. مجموعه ای از عوامل از جمله اقتصاد این کشور و بحران از دست دادن سرزمین بعد از جنگ با جمهوری آذربایجان، به وضوح خلا تکیه گاهی قابل اعتماد برای ارمنستان در این منطقه را آشکار کرد.

نا امیدی از روسیه:

 پس از حمله آذربایجان به قره باغ در سال ۲۰۲۳ و سکوت نسبی مسکو، ارمنستان روسیه را به «سهل انگاری» متهم کرد. این رویداد، محرک اصلی تغییر جهت ایروان به سمت اروپا بود. روسیه که در نقش میانجی میان این کشور با جمهوری آذربایجان ظاهر شده بود وظیفه داشت از ورود سربازان جمهوری آذربایجان به خطوط مرزی تعیین شده جلوگیری کند اما سربازان حافظ صلح هنگام حمله و پیشروی ارتش جمهوری آذربایجان همکاری موثری برای انجام وظایف خود در مناطق مرزی نداشتند و ارتش جمهوری آذربایجان توانست پیشروی های خود را بدون توجه به توافق هایی که روسیه ضامن اجرای آن بود انجام دهد.

مراحل و فرآیند پیوستن به اتحادیه اروپا

فرآیند الحاق به اتحادیه اروپا پیچیده و زمان بر است. «کایا کالاس»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرد که بروکسل پیشنهاد ارمنستان را «تجزیه وتحلیل کرده و با مقامات این کشور مذاکره خواهد کرد». اما مراحل کلیدی پیوستن کشورها به اتحادیه اروپا شامل موارد زیر است:

 درخواست رسمی؛ ارمنستان هنوز درخواست رسمی عضویت ارائه نکرده، اما تصویب این لایحه در پارلمان، اولین گام نمادین است.

ارزیابی کمیسیون اروپا؛بررسی تطابق قوانین ارمنستان با معیارهای اتحادیه (کپنهاگ) در حوزه های دموکراسی، حقوق بشر و اقتصاد.

 مذاکرات فنی؛همسوسازی قوانین ملی کشورهای خواهان عضویت با بیش از ۸۰ هزار صفحه مقررات اتحادیه اروپا

توافق همه اعضا؛ نیاز به اجماع ۲۷ کشور عضو که به ویژه با توجه به مخالفت های بالقوه مجارستان یا یونان چالش برانگیز خواهد بود. در این راستا پاشینیان هشدار داد: «مردم نباید انتظار الحاق سریع داشته باشند. این فرآیند ممکن است دهه ها طول بکشد و نیازمند همه پرسی است».

تأثیر بر روابط با ایران و آذربایجان ایران

  باوجود اعلام رسمی ارمنستان مبنی بر تعمیق روابط با تهران، نزدیکی ایروان به اتحادیه اروپا ممکن است همکاری های اقتصادی-امنیتی دو کشور را تحت تأثیر قرار دهد. ایران که همواره از موازنه گرایی در قفقاز حمایت کرده، نسبت به عضویت ارمنستان در اتحادیه اروپا بی تفاوت نخواهد بود. این در حالی است که «الهام علی اف»، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان، اخیراً اظهارات تندی درباره ارمنستان ابراز کرده و الحاق ارمنستان به اتحادیه اروپا ممکن است باکو را بیش از هر زمان به سمت تقویت اتحاد با ترکیه سوق دهد.

تقویت رابطه با اروپا و تأثیر بر روسیه

 از سوی دیگر روسیه که ارمنستان را متحد سنتی خود در قفقاز می داند، به شدت به این اقدام واکنش نشان داده است. «دمیتری پسکوف»، سخنگوی کرملین، تأکید کرد: «ارمنستان نمی تواند همزمان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اتحادیه اروپا باشد». مسکو همچنین نگران است که جایگاه نظامی خود در پایگاه ۱۰۲ نیروی نظامی در گیومری را از دست بدهد. با این حال، پاشینیان ادعا می کند: «این تصمیم به معنای قطع همکاری با روسیه نیست، بلکه بخشی از سیاست توازن است. چه آنکه دالان زنگزور که ارمنستان را به نخجوان متصل می کند، از محورهای مناقشه بین ایروان و باکو است. نزدیکی ارمنستان به اتحادیه اروپا ممکن است موجب سرمایه گذاری اروپا در زیرساخت های انتقال انرژی این منطقه شود و تنش ها بر سر کنترل دالان را افزایش دهد چراکه آذربایجان از متحدان کلیدی اروپا در تأمین گاز است.

همگرایی با اروپا و روابط با ترکیه

این مساله ممکن است که موازنه قدرت را در منطقه به هم بزند و رقابت بین بلوک های غرب و روسیه را تشدید کند، کشورهای دیگر مانند گرجستان را ترغیب به تسریع در روند الحاق به اتحادیه اروپا نماید و  مناقشه قره باغ را وارد فاز جدیدی کند، به ویژه اگر اتحادیه اروپا به عنوان میانجی فعال تر ظاهر شود. اگرچه ترکیه به دلیل حمایت تاریخی از آذربایجان رابطه پرتنشی با ارمنستان دارد، اما عضویت ایروان در اتحادیه اروپا ممکن است فضایی برای گفت وگوهای مستقیم فراهم کند. آنکارا که خود در انتظار پیوستن به اتحادیه است، احتمالاً از روند الحاق ارمنستان استقبال نخواهد کرد، اما این موضوع می تواند به عنوان اهرمی برای بهبود روابط دوجانبه استفاده شود.

تحول ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی

تصمیم ارمنستان برای نزدیکی به اتحادیه اروپا، اگرچه نمادین است، اما نشان دهنده تحول ژئوپلیتیکی عمیق در قفقاز جنوبی است. این اقدام توازن قدرت در منطقه را تغییر می دهد که همواره صحنه رقابت قدرتهای بزرگ بوده است. موفقیت این روند به توانایی ارمنستان در مدیریت تنش های داخلی و خارجی و همچنین پاسخگویی به انتظارات سختگیرانه بروکسل بستگی دارد. ایران نیز که خطوط قرمز خود در قفقاز را عدم تغییر خطوط مرزی تعیین کرده با احتیاط بیشتری نسبت به روندهای مرتبط با سیاست داخلی ارمنستان رفتار می کند. این در حالی است که روسیه نیز به عنوان متحد سنتی ایران در این منطقه کوشش می کند همچون گذشته نقش متوازن کننده خود در منطقه قفقاز را حفظ کند.

311213/315