وقت آن است که شاهزاده جوان با بازیگران منطقه همسو شود

مهسا مژدهی: بایدن چه سیاستی را در خاورمیانه دنبال می کند؟ سرنوشت روابط تهران و ریاض چه خواهد بود؟ اینها سوالاتی است که با خروج ترامپ از کاخ سفید و آمدن جو بایدن مطرح می شود. در خاورمیانه بسیاری از کشورهای همراه و نزدیک با رییس جمهور پیشین ایالات متحده، شکست او را به شکست خود تعبیر کرده اند و حالا هر چند دیرهنگام ولی تلاش دارند تا دل رییس جمهور جدید را به دست بیاورند. سیاست دموکرات ها در منطقه تفاوت نسبتا زیادی با جمهوری خواه تندرویی مانند ترامپ دارد و همین موضوع و تغییراتی که در چهار سال پیش رو ایجاد خواهد شد، باعث نگرانی هایی شده است.

در خبرآنلاین با علی اصغر زرگر به گفتگو نشسته ایم:

اسناد قتل خاشقچی قرار است از طبقه بندی محرمانه خارج شود. این اتفاق چه نقشی در روابط بین واشنگتن و ریاض خواهد داشت؟

موضوع قتل خاشقچی خیلی هم به آن صورت دیگر پنهان نیست. چون ترکیه آنها را به دادگاه کشانده و در خود عربستان هم دادگاهی نتشکیل شده و به اصطلاح حکمی صادر شده. بنابراین اگر اسناد هم از طبقه بندی خارج شود به نظر نمی آید که بتواند واقعا بین عربستان و آمریکا را بهم بزند. چند دلیل هم دارد. عربستان تعداد زیادی از پایگاه های آمریکا را در خودش دارد و متحد استراتژیک آمریکا از نظر امنیت در منطقه خلیج فارس است. به نظر نمی رسد که بایدن بخواهد برخلاف منافع ایالات متحده در حوزه خلیج فارس و خاورمیانه، روابطش را با عربستان خیلی سرد کند یا اینکه تنش مهمی را ایجاد کند.

از نظر تاکتیکی اگر بایدن بخواهد امتیازی از ریاض مثلا در مواردی چون رابطه ایران و آمریکا و برجام بگیرد تا عربستان انتقادی نکند و مشکل ایجاد نشود، ممکن است دست به افشای بخشی از این موضوع بزند یا حداقل این موضوع را بیان کنند تا موضع عربستان نرم تر شود. یعنی بگویند تو نقطه ضعف هایی داری و برای اینکه از این طریق اسیب نبینی بهتر است با ما همسو باشی.

دولت بایدن به نظر مایل است که مسیر گفتگوهای بین ایران و عربستان را تا اندازه ای هموار کند. ایا شما نشانه هایی از این رویکرد در دولت جدید امریکا و تیم سیاست خارجه اش مشاهده می کنید؟

خود قطر چندی پیش این پیشنهاد را مطرح کرده بود که می تواند میانجی بین ایران و عربستان باشد و از سوی کشورمان هم از این موضوع استقبال شد. لذا موضوع جدید نیست. اما مساله اینجاست که چگونه زمینه امر فراهم شود. امریکایی ها در دوران بایدن بیشتر دیپلماسی را در پیش می گیرند. آنها چند دلیل برای کاهش تنش دارند.

امریکایی ها مسائل و اختلافات در سوریه و عراق و یمن و عربستان و… را ناشی از رقابتی زیان بار می بینند. این رقابت را بین ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس می دانند. اگر واشنگتن بخواهد نظرش را به مسائلی چون چین یا رقابت با روسیه و حتی موضوعات داخلی خود معطوف کند، نفعش در این است که تنش ها در خاورمیانه را کم کرده و به حداقل برساند. انها معتقدند اگر روابط مسالمت‌آمیزی بین ریاض و تهران برگزار شود و موضوعات دیگر را هم با دیپلماسی و کوتاه امدن ها و امتیازهای جزیی دادن ها رفع شود،‌ موجب می شود که بخشی از نیروهای امریکا که مصروف تنش ها در خلیج فارس هستند، ازاد شوند. 

از سوی دیگر مخالفت ها در داخل و در محور عبری عربی در خاورمیانه برای بازگشت به برجام وجود دارد که واشنگتن ترجیح می دهد بتواند برآنها فائق بیاید. لذا نوبت آن است که ین ایران و کشورهای منطقه هم صلحی برقرار کنند تا دیپلماسی آمریکا هم در خاورمیانه نفس راحت تری بکشد.احتمال دارد که امریکایی ها به این سمت بروند. اما باید به مشکلات داخل آمریکا و طرفداران تحریم و اسراییل که مخالف هر نوع تنش زدایی هستند هم توجه کرد.

تیم بایدن باید اول بتواند به این تنش ها و مخالفت ها غلبه کند و در مرحله بعدی سعی کند تا بین ایران و عربستان تفاهم ایجاد کند. چون سیاست خارجی ریاض پیرو امریکاست و نمی تواند روی حرف واشنگتن حرفی بزند. 

وزیرخارجه عربستان به تازگی گفتگویی با العربیه داشته و در این گفتگو با لحنی که نرم تر از گذشته به نظر رسیده، از گفتگو با ایران حرف زده اما مدعی می شود که سیاست های تهران مانع از ایجاد چنین گفتگوهایی شده است.آیا این به معنای پالس از سوی عربستان است؟

عربستان با توجه به اینکه یک دوست خیلی خوب خود یعنی ترامپ را در واشنگتن از دست داده، به خوبی می داند که تیم بایدن می خواهند به برجام برگردند. اینها از نظر سیاسی متوجه هستند که کشتیبان عوض شده و منطقه شاهد تحولاتی خواهد بود. آنها حالا منافع را در کاهش تنش و همسویی با سیاست خارجی امریکا میدانند. 

عربستان پول زیادی را در یمن و کشورهای دیگر برای رقابت با ایران هزینه کرده است. این هزینه ها هم به ویژه در یمن به بن بست رسیده و حالا متوجه هست که به ایران برای حل برخی از این بحران ها نیاز است. به نظر ریاض در حال پالس دادن است اما می خواهد که ایران هم کوتاه بیاید. به نظر می آید که مثلا در یمن ترجیح می دهد ایران حوثی ها را راضی کند.

یعنی ریاض با توجه به شرایط پیش آمده در آمریکا نیازمند این است که مواضعی چهارسال گذشته خود کوتاه بیاید تا بتواند سهمی از تحولات آینده در قبال ایران را به خود اختصاص دهد؟

عربستان هم می داند که اگر امریکا حمایتی در منطقه از آنها نکند، مجبور به کوتاه آمدن هستند. البته آنها بلندپروازی هایی دارد و مثلا می گوید که ما می خواهیم در مذاکرات با ایران نقش داشته باشیم. اما انها در قد و قواره ای نیستند که بخواهند در این مراحل وارد شوند. در عین حال ادعاهایی دارند که می گوید امریکا باید با ما مشورت کند. به نظر می رسد که ایالات متحده هم اطمینان و تضمین امنیتی کافی را که ریاض خواهان آن است را خواهد داد.

احتمال هم دارد که در مذاکره برای برگشت برجام یک برنامه ضمنی بین ایران و امریکا تدوین شود تا در مورد مسائل امنیتی هم با هم صحبت کنند. این نظری است که ریاض هم دارد.

اسم کشورهای عمان قطر و پاکستان به عنوان میانجی گر به میان می آید. کدام یک از این کشوها چنین موقعیتی را خواهند داشت؟

بین این سه کشور عمان و قطر در اولویت هستند. چرا که عربستان بیش از هفت میلیارد دلار می خواهد در هند سرمایه گذاری کند. پاکستان هم قصد دارد که به ایران نزدیک شود و از عربستان دور می شود. به همین خاطر کشورهایی که رابطه خوبی با عربستان دارند و با ایران هم سابقه خوبی دارند، یعنی عمان و بعد قطر در اولویت هستند.

یعنی عمان هنوز برش لازم را با توجه به تغییرات سیاسی اش دارد؟

عمان کشوری است که مقبولیت بیشتری از قطر و پاکستان دارد. ایران از بنادر این کشور برای تجارتش استفاده می کند و میانه روی می کند. این کشور ضدیتی با ایران ندارد و روابطش بسیار حسنه هم هست. قطر پایگاه اصلی آمریکایی هاست و الان هم که با عربستان صلح کرده و همراه ریاض شده. به همین خاطر عمان برای میانجیگری در اولویت است.

312 310