واکسن روسی کرونا چقدر قابل اتکا است؟

روزنامه جام‌جم: از همان آغاز فراگیری کرونا چشم یک جهان به خبری بود که دیروز بالاخره منتشر شد؛ «اولین واکسن کرونا در جهان ساخته شد.» این اولین بار نیست که خبر کشف واکسن کرونا منتشر می‌شود، در این میان رقابت عجیبی هم میان کشور‌های مختلف در ساخت واکسن این ویروس مرگبار وجود داشت، نشانه‌‍‌های این رقابت هم نمایان بود، از پیش خرید داروی رمدسیور توسط آمریکا بگیرید که بسیاری آن را به‌درستی تمامیت‌خواهی آمریکایی تعبیر کردند تا اخبار دانشگاه آکسفورد بریتانیا که دل بسیاری را خوش کرده‌بود تا ریشه این ویروس عجیب را بزند.

اما دیروز ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به طور رسمی از ساخت نخستین واکسن کرونا و ثبت این واکسن در این کشور خبر داد. خبری که فراتر از گمانه‌زنی و نتایج پژوهشی بود. آن‌طور که رسانه‌های روسی به نقل از وزارت بهداشت این کشور گفته‌اند، امیدوارند تا ماه آینده تولید صنعتی این واکسن را آغاز کنند. درست مثل فراگیری خود این ویروس، سوالات ساکنان این دهکده جهانی هم مشابه است، این‌که زمان دسترسی به این واکسن چقدر خواهد بود، یا این‌که این خبر چه تاثیری بر نظام بهداشت و درمان کشور‌ها خواهد گذاشت؟ اختلال چندین ماهه در زندگی روزمره میلیارد‌ها نفر را که کنار بگذارید همین حالا بیش از ۲۰ میلیون مبتلا به کرونا در جهان چشم‌شان به ادامه خبر کشف واکسن کروناست، ایران با بیش از ۱۸ هزار کشته و ۳۳۰ هزار مبتلا هم در صف انتظار است.

نظام درمانی ایران به آرامش می‌رسد؟

فقط در یک روز، تست کرونای ۲۳۴۵ نفر در ایران مثبت شده است. در همان روز ۱۸۴ نفر جان عزیزشان را از دست داده‌اند، تخت‌های بیمارستانی مملو از بیمارانی است که با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند. کادر درمان حالا ۶ ماه است که یکسره در حال خدمت‌رسانی است، کم هم قربانی نداده. پروتکل‌های بهداشتی از سوی مردم به شکل شگفتی نادیده گرفته می‌شود. حالا با کشف واکسن ویروس کرونا چه تغییری در این داده‌ها اتفاق می‌افتد؟ کشف این واکسن چه تاثیری در حوزه بهداشت و سلامت ما خواهد داشت؟

مسعود مردانی، متخصص بیماری‌های عفونی به جام‌جم می‌گوید:کمی زود است بخواهیم این تاثیر را پیش‌بینی کنیم. او معتقد است به جای رصد تاثیر این واکسن روی نظام درمانی باید به داشته‌های‌مان تکیه کنیم. مردانی می‌گوید: «سه روش برای خلاصی از این ویروس وجود دارد، اولین راه پیشگیری است که شامل همه مواردی می‌شود که از آن با عنوان پروتکل‌های بهداشتی یاد می‌شود، مواردی ازجمله بهداشت فردی، رعایت فاصله اجتماعی یا پرهیز از سفر‌های غیرضروری که در ایران بسیار به آن بی‌توجه بودیم.

دومین راه، درمان مناسب است که تمام درمان‌هایی که تا به حال انجام شده به صورت صددرصد موثر نبوده وسومین روش تهیه واکسن این ویروس است. واکسن می‌تواند راه موثری برای پیشگیری باشد و به همین دلیل است که می‌تواند تاثیر موثری روی نظام بهداشت و درمان ما داشته‌باشد.» آن‌طور که از حرف‌های این متخصص بیماری‌های عفونی می‌توان متوجه شد در آینده نزدیک نظام بهداشت و درمان ایران به آرامش خواهد رسید، چراکه تهیه این واکسن می‌تواند از حجم بیماران بکاهد و به این ترتیب نظام سلامت نفسی تازه خواهد کرد، اما نکته مهم پس از این پیش‌بینی خوش‌باورانه است. مسعود مردانی می‌گوید: «این خبر شاید برای مردم با شادمانی همراه باشد، اما کارشناسان این حوزه همچنان در انتظار قطعی شدن تاثیرات آن هستند. ضمن این‌که کارایی خود واکسن هنوز مورد سوال است.»

آمریکا جا ماند

ادعا‌های مقامات آمریکایی در راه کشف ویروس کرونا توسط این کشور همواره بخش ثابتی از اخبار این روز‌ها بوده است. پروپاگاندای در اختیار آن‌ها هم امیدواری‌های بسیاری در دل هواداران این کشور ساخته‌بود، وقتی دولت دونالد ترامپ تقریبا تمام موجودی و تولیدات داروی رمدسیویر را از یک شرکت دارویی خرید هم این گمانه‌ها قوت گرفت که این کشور اولین کشوری است که به واکسن کرونا دست یافته است.

بسیاری هم آن را به انتخابات پیش روی این کشور پیوند زدند تا نتیجه بگیرند کشف واکسن کرونا به نوعی تنها اهرمی خواهد بود تا محبوبیت از دست رفته ترامپ را بازگرداند، اما حالا روسیه توانسته با انجام تست‌های مختلف به صورت رسمی واکسن کرونا را به نام خود ثبت کند. خبری که در ابعاد جهانی هم واکنش‌های جالب توجهی به همراه داشته است. این اتفاق با توجه به عناد و دشمنی آمریکا با مردم ایران هم مهم به نظر می‌رسد، این‌که روسیه با توجه به نزدیکی به دولت ایران آن هم در شرایط کنونی و اعمال تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه مردم ایران شانس استفاده از واکسن برای ایرانی‌ها را افزایش داده است.

واکسن کرونا، عیاری که کلیشه‌ها را شکست

کرونا آزمونی جهانی بود و هست. معیار و سنجه‌ای برای صحت‌سنجی ادعای بی‌شمار بسیار از سوی کشور‌های مختلف. وجود یک کلیشه ذهنی غالب همواره کشوری همچون آمریکا را در صدر پیشرفت در حوزه بهداشت و درمان قرار داده‌بود، سرمایه‌گذاری‌های بسیار این کشور و شعار‌های دولتمردان آن هم کمک بسیاری به غالب شدن چنین کلیشه‌ای می‌کرد، اما فراگیری ویروس کرونا متر و عیاری شد برای شکستن این کلیشه ذهنی.

کشور‌های دیگری هم بودند در این میان که خود را پرچمدار پیشرفت در این حوزه می‌دانستند، آلمان یکی از آن کشور‌هایی است که به عنوان کشوری موفق در عرصه صنعت در راه مهار ویروس کرونا هم موفقیت‌های بزرگی به دست آورده‌بود، اما این بار نه آلمان به عنوان کشور پیشرفته اروپایی و نه آمریکا به عنوان مدعی سردمداری در حوزه بهداشت نتوانستند در رقابت برای کشف واکسن کرونا پیروز باشند.

کشور‌های مختلفی برای اثبات پیشرفت در حوزه دانش در پی کشف واکسن کرونا بوده‌اند، همین حالا هم به گواه اخبار واکسن تولیدشده از سوی چین در مرحله سوم آزمایش‌ها قرار گرفته‌است. یا آن‌طور که کیانوش جهانپور اعلام کرده‌است «واکسن کرونای دو شرکت دانش‌بنیان مراحل تست حیوانی را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند و با تایید سازمان غذا و دارو، وارد مرحله مطالعات انسانی می‌شود.»

واکنش فعالان فضای مجازی به کشف اولین واکسن کرونا توسط روسیه هم جالب توجه بوده‌است، اغلب این کاربران پیشقدمی این کشور در کشف ویروس را به فال نیک گرفتند. دیروز، اما وزارت بهداشت روسیه تصویری از اولین واکسن کرونای ثبت شده در جهان را منتشر کرد تا عیار خود را به نوعی به چشم دیگر کشور‌ها نشان دهد. واکسن روسیه برای کرونا به یاد نخستین ماهواره‌ای که اتحاد جماهیر شوروی سابق به فضا پرتاب کرد، «اسپوتنیک ـ وی» نامگذاری شده‌است.

واکسن کی به دست ما می‌رسد؟

اولین پرسش بعد از واکنش ابتدایی به خبر کشف واکسن کرونا یک سوال مهم است. واکسن کرونا کی به دست ما می‌رسد؟ پیش از اعلام رسمی روسیه خوش‌بینانه‌ترین نظر‌ها در رابطه با دسترسی عموم به واکسن احتمالی پایان سال میلادی بود. «استلا کریاکیدس» یکی از اعضای عالی‌رتبه بهداشت اتحادیه اروپا گفته‌بود «ما نشانه‌های خوبی داریم که اولین واکسن کووید ـ ۱۹ تا انتهای امسال (میلادی) یا آغاز سال آینده در دسترس خواهدبود.»

هر چند آنتونی فائوچی، مدیر انستیتو ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا هم چند روز پیش هشدار داده‌بود که «رویکرد بهداشت عمومی هرگز نباید از بین برود، زیرا احتمال این‌که واکسنی تولید شود که تا ۹۸ درصد موثر باشد، کم است.»، اما حالا همه آن پیش‌فرض‌ها از میان رفته‌است و این اتفاق می‌تواند روند مبارزه و مهر ویروس کرونا در جهان را سرعت ببخشد. هر چند هنوز تولید صنعتی این ویروس آغاز نشده‌است، اما آن‌طور که مقامات وزارت بهداشت روسیه می‌گویند «تولید صنعتی واکسن کرونا از ماه سپتامبر یعنی اواخر شهریور آغاز خواهد شد.»

واکسن روسی کرونا

دیروز ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد این کشور نخستین واکسن ویروس کرونای جهان را به ثبت رسانده است؛ خبری که البته با توجه به صحبت‌های چندی پیش مقامات بهداشتی این کشور چندان دور از انتظار نبود.

البته مراحل ساخت چند واکسن در روسیه از ماه‌ها پیش آغاز شده بود و هفته پیش هم مرحله سوم آزمایش بالینی یکی از این واکسن‌ها که در انستیتو تحقیقاتی گامالیا ساخته شده بود، با حضور هزاران داوطلب آغاز شد. واکسنی که با همکاری مشترک وزارت دفاع این کشور و این موسسه پژوهشی ساخته شده است. آزمایش‌های بالینی این واکسن نیز در ۲۸ تیر انجام شده بود و همه ۳۸ داوطلب دریافت‌کننده اولیه آن در برابر ویروس مصون شدند.

وزارت بهداشت روسیه اعلام کرده است تولید انبوه این واکسن را از ماه آینده شروع می‌کند و عرضه عمومی آن نیز از ماه اکتبر یعنی اواسط مهر آغاز خواهد شد. گفته می‌شود واکسنی که روس‌ها ساخته‌اند، دو مرحله‌ای است و براساس ویروسی شبیه به سرماخوردگی (آدنوویروس) تولید شده است. مسؤولان سازمان جهانی بهداشت هم اعلام کرده‌اند که درباره اثربخشی و مکانیسم واکسن ضدکرونای روسیه در حال گفتگو با مقامات این کشور هستند.

رئیس‌جمهور روسیه در این‌باره گفت که این واکسن همه آزمایش‌های لازم را گذرانده و حتی یکی از دخترانش نیز آن را تزریق کرده است. میخائیل موراشکو، وزیر بهداشت روسیه هم گفته است که ثابت شده این واکسن بسیار مؤثر و ایمن و گامی بلند در جهت پیروزی بشر بر کرونا خواهد بود. او همچنین توضیح داده که قرار است بر پایه این واکسن شش واکسن دیگر ساخته شود.

کریل دمیتریف، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه نیز که مسؤول تأمین اعتبار آزمایشات واکسن کرونا در این کشور بوده، توضیح داده است که واکسن روسی کرونا، در واقع نوعی کپی‌برداری از واکسن ابولا است که پنج سال پیش در مسکو تهیه شده است. او که خود در کارآزمایی‌های اولیه بالینی این واکسن شرکت کرده، گفته است که واکسن کرونای روسیه به این دلیل توانسته پیشروی کند که نسخه ارتقایافته‌ای از واکسن قبلی علیه ویروس سندرم تنفسی خاورمیانه (مرس) است. وادیم تاراسوف، مدیر موسسه بیوتکنولوژی دانشگاه سچنووا هم اعلام کرده که برای ساخت این واکسن از نوعی فناوری «وکتور‌های ژن‌درمانی» که بیش از ۲۰ سال است برای ساخت واکسن‌های مختلف از آن استفاده می‌شود، بهره‌گیری شده است.

امنیت کاذبی که واکسن کرونا می‌سازد

کشف واکسن کرونا فعلا در حد و اندازه‌های یک خبر است، هرچند امیدواری مسؤولان و دانشمندان به این است که فاصله خبر و دسترسی مردمان عادی به واکسن کوتاه باشد، اما همین خبر چقدر می‌تواند باری از دوش مردمی بردارد که حالا شش ماه است در سایه هراس از بیماری و مرگ زندگی می‌کنند؟ معیشت‌شان را در اوضاع نابسامان اقتصادی سخت‌تر کرده و یک زندگی معمولی شده است آرزویشان؟ از تاثیرات روانی فراگیری ویروس کرونا بار‌ها گفته شده است.

این‌که معمول‌ترین تاثیرات آن افزایش اضطراب و پرخاشگری است، این‌که باید منتظر بالا رفتن تنش و وسواس‌های فکری و عملی باشیم. حالا، اما سوالمان از مریم نوروزی، روان‌شناس این است که با خبر کشف ویروس کرونا می‌توانیم امید داشته‌باشیم که این تاثیرات روانی کاهش پیدا کند؟ می‌توان امید داشت مسیر سربالایی بدتر شدن سلامت روانی شهروندان حالا در جاده سرازیری افتاده است؟ نوروزی می‌گوید رسانه‌ها در دوره کنونی تاثیر شگفتی بر سلامت مردم دارند، همان طور که ازدیاد اخبار ناامنی، دزدی و… می‌تواند به شکل کاذبی حتی بر سلامت روان مردم تاثیر سوئی بگذارد، انتشار اخبار امیدوار کننده هم می‌تواند در بهبود سلامت آن‌ها موثر باشد.

او می‌گوید: «کاهش استرس و اضطراب ناشی از خبر کشف واکسن کرونا نه‌تن‌ها در سلامت روانی مردم که حتی در کاهش ابتلا به این بیماری هم موثر است چرا که به باور بسیاری از کارشناسان حوزه درمان استرس تاثیر مخرب بسیاری بر سیستم ایمنی بدن دارد، یعنی همان نظامی که ویروس کرونا آن را نشانه می‌گیرد بنابراین با تقویت آن می‌توان به بهبود این بیماری هم امیدوار شد».

نوروزی ادامه می‌دهد: «بروز یک بیماری در سطح جهان در مرحله نخست گاه با انکار و کتمان همراه می‌شود. با شیوع ویروس و همه‌گیری بیماری جامعه به مرحله پذیرش می‌رسد و رعب و وحشت ناشی از ابتلا و عدم معالجه و درمان آغاز می‌شود.» او معتقد است جامعه ایران حالا در این مرحله قرار دارد، اما اتفاق ناگوار درست در این مرحله صورت می‌گیرد. این امیدواری می‌تواند به نوعی برای افراد یک امنیت کاذب شکل بدهد که منجر به نادیده گرفته شدن رعایت پروتکل‌های بهداشتی شود، اتفاقی که تا در دسترس قرار گرفتن واکسن کرونا برای عموم می‌تواند نتایج فاجعه‌باری به همراه داشته‌باشد. مسعود مردانی نیز به جام‌جم می‌گوید: «همین حالا هم برای مجاب کردن مردم به رعایت این پروتکل‌ها دچار مشکل هستیم.»

ایران و واکسن کرونا

ساخت واکسن ایرانی کرونا هم در دستور کار شرکت‌های دانش‌بنیان زیرمجموعه ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) قرار دارد. محمد مخبر، رئیس این ستاد از این خبر داد که ساخت واکسن کرونا در ایران از شش مسیر پیگیری می‌شود. او ۳ روز پیش هم گفت تست انسانی واکسن‌های ساخته‌شده در کشور از ۲ هفته آینده آغاز می‌شود و بنابراین کم‌کم باید منتظر خبر‌های بیشتری درباره واکسن ایرانی مقابله با کووید-۱۹ باشیم.

ایران هم در راه رسیدن به واکسن کرونا تلاش‌های بسیاری داشته‌است. واکسن کرونای تولیدی در ایران همیشه جزو سوالات ثابت از وزیر بهداشت و درمان ایران هم بوده‌است و او هم بار‌ها و بار‌ها عنوان کرده‌است که جامعه پزشکی ایران همچنان در پی یافتن این واکسن هستند. آخرین اخبار حکایت از گذشتن از مرحله حیوانی تست‌های واکسن کرونای ایرانی است. اتفاقی امیدوارکننده که می‌تواند به نوعی عیار علمی ایران در این راه را مشخص کند.

هر چند این موضوع مخالفانی هم داشته‌است و یکی از آن‌ها مسعود مردانی است. او به جام‌جم گفته‌بود که «ما در این زمینه اقدامی نکرده‌ایم. اگر هم اقدامی صورت گرفته ما اطلاعی نداریم و حتما آقایان می‌خواهند در فرصت مناسب افتخار رونمایی از آن را به نام خودشان بزنند.» کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت و درمان هم دیروز اعلام کرد هر چند تست‌های حیوانی واکسن کرونای ایران با موفقیت طی شده‌است، اما «مجوز تست بالینی انسانی واکسن ایرانی کرونا هنوز صادر نشده‌است.»