هیسترکتومی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

برترین‌ها: هیسترکتومی نوعی عمل جراحی است که طی آن رحم از طریق برشی در پایین شکم از بدن خارج می‌شود. رحم اندامی در بدن‌تان است که وقتی باردار می‌شوید، جنین‌تان در آن رشد می‌کند. در عمل هیسترکتومی جزئی فقط رحم برداشته می‌شود و دهانه رحم دست نخورده باقی می‌ماند. اما در هیسترکتومی کامل (توتال)، رحم و دهانه رحم خارج می‌شوند.

گاهی هیسترکتومی شامل خارج کردن یک یا هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ نیز می‌شود که به این عمل هیسترکتومی توتال همراه با سالپینگو اوفورکتومی (total hysterectomy with salpingo-oophorectomy) می‌گویند.

هیسترکتومی می‌تواند از طریق برشی در واژن (هیسترکتومی واژینال) یا از طریق لاپاراسکوپی (وسیله‌ای بلند و باریک از راه برش کوچکی در شکم وارد می‌شود) انجام شود.

تحت شرایط زیر، هیسترکتومی شکمی به سایر انواع هیسترکتومی ترجیح داده شده و توصیه می‌شود:

• رحم بزرگ باشد.
• پزشک بخواهد سایر اندام‌های رحمی را از جهت علائم بیماری بررسی کند.
• جراح احساس کند شرایط شما برای هیسترکتومی شکمی مناسب‌تر است

عمل هیسترکتومی چه زمان‌هایی لازم است؟

سرطان‌های زنان: اگر شما دچار یکی از سرطان‌های زنان شده باشید، مثلا سرطان رحم یا دهانه رحم، هیسترکتومی می‌تواند بهترین گزینه‌ی درمان برای‌تان باشد. بسته به نوع خاص سرطانی که دارید و میزان گسترش آن، سایر درمان‌ها شامل رادیوتراپی و شیمی درمانی می‌شوند.

فیبروم: هیسترکتومی تنها راه درمان دائمی و مطمئن برای فیبروم است. فیبروم، تومور خوش خیم رحم است که اغلب سبب خونریزی‌های مداوم، کم خونی، درد در لگن یا فشار بر مثانه می‌شود. درمان‌های غیر جراحی فیبروم، بسته به میزان ناراحتی و سایز فیبروم می‌تواند متفاوت باشد. خیلی از خانم‌هایی که فیبروم دارند، علائم‌شان خفیف و بسیار جزئی بوده و نیازی به درمان ندارند.

اندومتریوز: در اندومتریوز، بافت مخاط درونی رحم (اندومتریوم) به سمت بیرون رحم و روی تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ یا سایر اندام‌های لگن یا شکم رشد می‌کند. زمانی که دارو درمانی یا جراحی حمایتی (درمان کانزرواتیو) نتواند اندومتریوز را بهبود بدهد، ممکن است نیاز به هیسترکتومی همراه با خارج کردن تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ باشد (سالپینگو اوفورکتومی دو طرفه).

افتادگی رحم: پایین افتادن رحم به سمت واژن زمانی روی می‌دهد که رباط‌های حمایت کننده و بافت‌های نگهدارنده‌ی رحم ضعیف می‌شوند. افتادگی رحم می‌تواند موجب بی‌اختیاری ادرار، احساس فشار در لگن یا مشکل در دفع شود. برای درمان چنین عوارضی احتمالا به هیسترکتومی نیاز است.

خونریزی غیرعادی واژینال: اگر در هر سیکل قاعدگی‌تان، پریود‌های سنگین، نامنظم یا طولانی مدت دارید در صورتی که خونریزی‌های‌تان با سایر روش‌ها کنترل نشوند، ممکن است هیسترکتومی بتواند علائم‌تان را تسکین بدهد.

لگن درد مزمن: گاهی عمل جراحی، آخرین راه حل لازم برای زنانی است دچار درد‌های مزمن لگن هستند که به وضوح از رحم ناشی می‌شوند. اما هیسترکتومی برای خیلی از انواع لگن درد، تسکینی ایجاد نمی‌کند و در چنین مواقعی، یک هیسترکتومی نابجا و غیرضروری می‌تواند مشکلات جدید ایجاد کند. قبل از چنین عمل مهمی حتما باید ارزیابی‌های دقیق پزشکی انجام شود.

عمل هیسترکتومی پایانی برای توانایی شما در باردار شدن است. اگر فکر می‌کنید ممکن است قصد باردار شدن داشته باشید، از پزشک‌تان در مورد جایگزین‌های هیسترکتومی سوال کنید. در مورد سرطان، هیسترکتومی می‌تواند تنها راه چاره باشد، اما در مورد سایر عوارض، از جمله فیبروم، اندومتریوز و افتادگی رحم، ممکن است بتوانید ابتدا شیوه‌های کمتر تهاجمی درمانی را امتحان کنید.

طی عمل هیسترکتومی، پزشک جراح شما ممکن است یک روش مرتبط را نیز به کار ببرد که طی آن هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ‌تان نیز خارج شوند (سالپینگو اوفورکتومی دو طرفه). شما باید قبل از تصمیم به چنین عملی با پزشک‌تان در مورد لزوم این شیوه که نتیجه‌اش چیزی به نام یائسگی نشای از جراحی خواهد بود صحبت کنید.

در یائسگی ناشی از عمل جراحی، اغلب علائم یائسگی بعد از عمل به طور ناگهانی بروز می‌کنند. بسته به این که علائم زودهنگام یائسگی تا چه اندازه بر کیفیت زندگی‌تان اثر بگذارند، ممکن است به درمان‌های کوتاه مدت هورمونی نیاز داشته باشید.

عوارض هیسترکتومی

عمل هیسترکتومی به طور کلی بی‌خطر است، اما به هر حال مانند هر عمل جراحی دیگری عوارضی ممکن است داشته باشد. عوارض احتمالی مرتبط با هیسترکتومی شکم شامل موارد زیر می‌شود:

• لخته خون
• عفونت
• خونریزی زیاد
• واکنش نسبت به بیهوشی
• آسیب به مجاری ادراری، مثانه، رکتوم یا سایر ساختار‌های داخل لگن حین عمل جراحی که ممکن است نیاز به عمل جراحی ترمیمی بعدی را ایجاد کند.
• شروع زودتر یائسگی حتی در صورتی که تخمدان‌ها خارج نشوند.
• به ندرت مرگ

چگونه برای عمل هیسترکتومی آماده شوید

طبیعی است که برای عمل جراحی اضطراب داشته باشید. شما باید خود را برای عمل هیسترکتومی آماده کنید:

اطلاعات کسب کنید: قبل از عمل هر اطلاعاتی را که لازم است داشته باشید تا اعتماد بنفس‌تان را حفظ کنید جمع آوری کنید. در مورد هیسترکتومی از پزشک و جراح‌تان سوال بپرسید، مثلا اینکه چه باید بکنید تا برای این عمل احساس راحت‌تری داشته باشید.

دستورات دارویی پزشک‌تان را دقیقا انجام دهید: از پزشک‌تان بپرسید آیا لازم است دارو‌های معمول‌تان را در روز‌های منتهی به عمل تغییر دهید یا نه. پزشک‌تان را در جریان هر دارویی که مصرف می‌کنید، چه تجویزی و چه OTC و چه مکمل‌های غذایی یا دارو‌های گیاهی، قرار دهید.

در مورد نوع بیهوشی که قرار است دریافت کنید سوال بپرسید: هیسترکتومی شکم نیاز به بیهوشی عمومی دارد.

برای مدت زمان بستری شدن‌تان در بیمارستان برنامه ریزی کنید: اینکه چند روز قرار است در بیمارستان بستری باشید بستگی به نوع هیسترکتومی که انجام می‌شود و توصیه‌های پزشک‌تان دارد. به طور کلی هیسترکتومی شکم نیاز به یک تا دو روز بستری شدن در بیمارستان دارد.

برای کمک‌هایی که در دوره‌ی نقاهت‌تان نیاز خواهید داشت برنامه ریزی کنید: ریکاوری کامل بعد از عمل هیسترکتومی به چند هفته زمان نیاز دارد. پزشک‌تان احتمالا توصیه می‌کند فعالیت‌های‌تان را در دوره‌ی نقاهت محدود کنید، مثلا رانندگی نکنید یا اجسام سنگین بلند نکنید. اگر فکر می‌کنید در مدت استراحت‌تان در خانه ممکن است به کمک نیاز داشته باشید، قبل از عمل برای آن برنامه ریزی کنید.

از عمل هیسترکتومی چه انتظاری باید داشته باشید

پزشک جراح حین هیسترکتومی شکم، رحم‌تان را از تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و قسمت بالایی واژن و همچنین از رگ‌های خونی و بافت‌های همبندی که از رحم حمایت می‌کنند جدا می‌کند. بخش پایینی رحم (دهانه رحم) معمولا برداشته می‌شود (هیسترکتومی توتال)، اما گاهی ممکن است دهانه رحم در جای خود باقی گذاشته شود (هیسترکتومی جزئی). پزشک جراح در صورت لزوم، اندام‌ها و بافت‌های دیگر لگن را نیز ممکن است خارج کند، مثلا تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ.

آیا می‌توان روی هیسترکتومی به عنوان شیوه‌ای برای پیشگیری از سرطان حساب باز کرد؟

در مورد خانم‌هایی که نقص ژن BRCA۱ یا BRCA۲ دارند، خطر ابتلا به سرطان تخمدان خیلی بیشتر است. تنها یک درصد از زنان طی زندگی خود دچار سرطان تخمدان خواهند شد که ۴۴ درصدشان جهش ژنی BRCA۱ و تقریبا ۱۷ درصدشان جهش ژنی BRCA۲ را به ارث برده‌اند. در برخی موارد، بعد از تست ژنتیک، زنانی که BRCA۱ یا BRCA۲ را دارند تصمیم می‌گیرند که عمل جراحی پیشگیرانه انجام دهند. در این عمل هر دو تخمدان برداشته می‌شود (پروفیلاکتیک اوفورکتومی) که می‌تواند به تنهایی و جداگانه یا همزمان با عمل هیسترکتومی انجام شود. مطالعات نشان می‌دهند این عمل جراحی، ریسک مرگ ناشی از سرطان تخمدان را تا ۸۰ درصد کاهش می‌دهد.

هیسترکتومی رادیکال چیست؟

این شیوه از جراحی گسترده‌تر از شیوه‌ی برداشتن رحم به روش شکمی است. زیرا در این جراحی، قست‌های فوقانی واژن و بافت‌های اطراف رحم نیز برداشته می‌شود. هیسترکتومی رادیکال، معمولا برای بیمارانی که در مراحل اولیه‌ی سرطان دهانه‌ی رحم هستند، انجام می‌شود. عوارض جانبی این عمل نیز از مدل جراحی شکمی بیشتر است. مثلا به سیستم ادراری و دفع، آسیب‌ها و زخم‌هایی وارد می‌شود.

قبل از هیسترکتومی چه کار‌هایی باید انجام شود

قبل از عمل هیسترکتومی شما باید تست‌هایی از جهت سرطان که می‌تواند رویکرد عمل توسط جراح را تغییر بدهد انجام دهید. این تست‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

سیتولوژی دهانه رحم (پاپ اسمیر): این تست می‌تواند وجود سلول‌های غیرعادی در دهانه رحم یا سرطان دهانه رحم را شناسایی کند.

بیوپسی اندومتر: این تست می‌تواند وجود سلول‌های غیرعادی در دیواره‌ی رحم یا سرطان اندومتر را شناسایی کند.

سونوگرافی لگن: این تست می‌تواند سایز فیبروم‌های رحم، پولیپ‌های اندومتر یا کیست‌های تخمدان را نشان بدهد.

شیوه‌ی هیسترکتومی چگونه است؟

در گذشته، عمل جراحی برداشتن رحم ازطریق ایجاد برش در ناحیه‌ی شکم صورت می‌گرفت. اما امروز، بیشتر جراحی‌ها از روش لاپاروسکوپی یا هسیترکتومی واژنی (یعنی جراحی به‌جای شکم ازطریق واژن انجام می‌گیرد) انجام می‌شوند. در این صورت، بهبود بیمار سریع‌تر و راحت‌تر خواهد بود. اگر به‌جای روش‌های جدید از همان جراحی شکمی استفاده بشود، مدت بستری بودن و هزینه‌ی بستری شدن در بیمارستان نیز افزایش می‌یابد. مدت زمان جراحی در روش‌های نام برده تقریبا مشابه است و همه روش‌ها تقریبا به ۲ ساعت زمان نیاز دارند. البته اگر رحم بزرگ باشد، ممکن است هیسترکتومی واژنی کمی بیشتر از زمان گفته شده، طول بکشد.

بعد از عمل هیسترکتومی

بعد از عمل هیسترکتومی شما به مدت چند ساعت در اتاق ریکاوری خواهید ماند. تیم مراقبت از شما، علائم دردتان را کنترل می‌کند، داروی لازم برای تسکین درد و پیشگیری از عفونت را به شما می‌دهد و تشویق‌تان می‌کند هوشیار شوید.
احتمال بروز خونریزی واژینال پس از هیسترکتومی واژینال کمی بیشتر از هیسترکتومی شکمی است. یعنی افرادی که عمل برداشتن رحم را از طریق واژن انجام می‌دهند نسبت به کسانی که این عمل را از طریق شکم انجام می‌دهند، بیشتر خونریزی دارند. در هر صورت خونریزی که شرایط بالا را داشته باشد، چه در طی هیسترکتومی واژینال رخ داده باشد و چه هیسترکتومی شکمی، باید توسط پزشک بررسی شود. در این عارضه درمان به موقع و اولیه از اهمیت زیادی برخوردار است.

مراعات بعد از عمل هیسترکتومی

بعد از هیسترکتومی شکمی مدتی زمان لازم است تا بتوانید به زندگی نرمال خود برگردید و این مدت برای بیشتر خانم‌ها حدود ۶ هفته است. طی این مدت:

• زیاد استراحت کنید.
• هیچ جسم سنگینی بلند نکنید.
• بعد از عمل بی‌تحرک نباشید، اما از انجام فعالیت بدنی زیاد و سنگین خودداری کنید.
• حداقل تا شش هفته فعالیت جنسی نداشته باشید.
• به تمام توصیه‌های پزشک‌تان در مورد نحوه‌ی فعالیت و … عمل کنید. 

زندگی بعد از هیسترکتومی چگونه خواهد بود؟

• عمل هیسترکتومی برخی از جنبه‌های زندگی‌تان را برای همیشه تغییر خواهد داد. مثلا:
• دیگر پریود نمی‌شوید.
• در بیشتر موارد از علائمی که منجر به عمل هیسترکتومی شده بودند خلاص می‌شوید.
• دیگر نمی‌توانید باردار شوید.
• اگر در سنین پیش از یائسگی باشید، خارج کردن تخمدان‌ها با هیسترکتومی به معنی شروع یائسگی‌تان خواهد بود.
• اگر پیش از یائسگی هیسترکتومی شده باشید و تخمدان‌های‌تان حفظ شده باشند، ممکن است زودتر از حد نرمال دچار یائسگی شوید.
• اگر هیسترکتومی کامل انجام نداده باشید، یعنی دهانه رحم‌تان سر جایش باشد، پس یعنی هنوز در معرض سرطان دهانه رحم هستید و نیاز به انجام روتین پاپ اسمیر از جهت کنترل سرطان دهانه رحم دارید.

بعد از هیسترکتومی، سایر جنبه‌های زندگی‌تان به حالت نرمال خود برخواهند گشت یا احتمالا بهتر خواهند شد. مثلا:

• اگر قبل از هیسترکتومی، زندگی جنسی خوبی داشتید به احتمال زیاد بعد از عمل نیز همان روال ادامه خواهد داشت.
• برخی از خانم‌ها حتی ممکن است بعد از هیسترکتومی لذت بیشتری از روابط جنسی خود ببرند. این تغییر می‌تواند به دلیل رها شدن از درد مزمن یا خونریزی زیادی باشد که ناشی از مشکلات رحم بوده است.
• تسکین علائم می‌تواند کیفیت زندگی‌تان را به میزان قابل توجهی افزایش بدهد. شما ممکن است بیشتر احساس تندرستی کنید و از زندگی‌تان لذت ببرید.

هورمون درمانی می‌تواند به تسکین تغییرات بعد از هیسترکتومی کمک کند

اگر هیسترکتومی که روی شما انجام شده شامل تخمدان‌های‌تان نیز بوده است، پس می‌توانید در مورد مزایا و معایب استروژن درمانی با پزشک‌تان صحبت کنید. بعد از خارج کردن تخمدان‌ها، استروژن درمانی می‌تواند به تسکین علائم ناراحت کننده‌ی یائسگی کمک کند. اما هورمون درمانی خوراکی با ریسک سکته مغزی، لخته خون مانند ترومبوز رگ‌های عمقی و بیماری قلبی نیز همراه است که این موارد را نیز به دقت با پزشک‌تان مطرح کنید.

از طرفی دیگر ممکن است بعد از هیسترکتومی احساس از دست دادن کنید. زنانی که در سنین پیش از یائسگی هستند و مجبورند هیستروکتومی شوند تا سرطان‌شان درمان شود ممکن است احساس اندوه و افسردگی بابت از دست دادن قدرت باروری خود داشته باشند. اگر احساس افسردگی در زندگی‌تان اختلال ایجاد کرد با پزشک‌تان مشورت کنید.

منابع: mayoclinic ،everydayhealth